موفقیت پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران در ثبت انحصاری داروی ضد ویروسی در آمریکا

به گزارش شفاآنلاین:مواد موثره این دارو از گیاه «آرنبیا اکروما» و پرده آمونیوتیک؛ داخلی ترین بخش جفت- به دست آمده و در فاز آزمایشگاهی اثرگذاری آن بر مهار ویروس‌های هرپس سیمپلکس، روتا ویروس و آنفلولانزا به اثبات رسیده است.

حق انحصاری این دستاورد که حاصل کارگروهی متخصصان داروساز، ویروس شناس، زنان و زایمان و کارشناسان علوم آزمایشگاهی است با کمک یک شرکت دانش بنیان در آمریکا ثبت شده است.

پژوهشی که بر بهره مندی از طبیعت استوار است

محمد مهدی ثقفی؛،عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و درس آموخته رشته  Biomedical Pharmacy در مورد ایده اولیه این پژوهش، گفت: امروزه نسل جدیدی از داروها برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود که در دسته بایوژن دراگها قرار می‌گیرند. اصطلاح بایوژن دراگ در خصوص این دسته از داروها به این مفهوم است که ماده مؤثره این داروها از طبیعت به دست می‌آیند.

وی با اشاره به اثربخشی بیشتر این داروها در درمان بیماری‌ها، افزود: مثال این موضوع در خصوص آسپیرین است؛ ماده اولیه آسپیرین یعنی سالیسیلات از درخت بید سفید استخراج می‌شود و با انجام واکنش‌هایی تبدیل به آسپرین می‌شود.

ثقفی ادامه داد: مثال دیگر گالانتامین  و یا تاکسول است که یک ترکیب دی‌ترپنی با ساختاری پیچیده است که غالباً از گیاه سرخدار استخراج می‌‌شود. این ماده در حال حاضر به عنوان مهم‌ترین ترکیب طبیعی ضد‌ سرطان با مکانیسمی متفاوت از سایر داروهای مشابه در این زمینه، در سراسر دنیا برای درمان انواع سرطان‌ها استفاده می‌شود.

وی گفت: اساس این پژوهش نیز بر بهره مندی از پتانسیل طبیعت استوار است و از خواص گیاهی به نام آرنبیا اکروما که پیش از این تاثیر آن بر باکتری‌ها و قارچ‌ها مشاهده شده بود، استفاده شد.

وی افزود: دو ماده موثر در این دارو آلکانین و شیکونین هستند که با ترکیب مواد حاوی فاکتورها ضدالتهابی که از پرده آمنیوتیک استحصال شده، به این دارو رسیدیم.

این متخصص داروسازی با بیان اینکه فاکتورهای رشدی که در پرده آمونیوتیک وجود دارند، موجب پایداری و اثربخشی دارو و همچنین جلوگیری از عوارض ناخواسته آن می‌شوند، ادامه داد: اهمیت این پژوهش در ارائه ایده‌ای است که دیدگاه و روش جدیدی را در درمان اکثر بیماری‌های ویروسی برای ما باز می‌کند و خوشبختانه می‌توانیم مدعی باشیم در دنیا برای اولین بار به این دستاورد رسیده ایم.

سمیت پایین و سازگاری مطلوب مهم ترین ویژگی داروهای طبیعی

 سید حمید رضا منوری، ویروس شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز با اشاره به خاصیت مهاری داروی به دست آمده، اظهار کرد: در این پژوهش ویروس‌هایی انتخاب کردیم که بیماری زایی‌های متفاوتی می‌توانند ایجاد کنند؛ یعنی هم از  DNA  ویروس‌ها؛ ویروس‌هایی که ژنوم ها یا ماده ژنتیکی انها از DNA تشکیل شده‌اند و هم از  RNA ویروس‌ها انتخاب شدند.

وی گفت: عصاره گیاهی که در این دارو استفاده کردیم از گیاه آرنبیا اکروما به دست آمده که به همراه یکسری از مکمل‌های دیگر و همچنین مایع پرده آمنیوتیک که هر کدام خواص خودشان را دارند به دنبال آن بودیم تا با ترکیب آنها هم افزایی ایجاد کرده و در نهایت اثرات ضدویروسی ترکیب به دست آمده، بررسی شوند.

 منوری خاطرنشان کرد: در این پروژه تنها به فکر انتشار مقاله نبودیم؛ چون به اهمیت موضوع واقف بودیم؛ بنابراین با همفکری که انجام گرفت و با همکاری یک شرکت دانش بنیان موفق شدیم حق انحصاری آن را در آمریکا به ثبت برسانیم.

این ویروس شناس گفت: استفاده از ترکیبات گیاهی به دلیل سمیت بسیار پایین و سازگاری مطلوب از اهمیت و توجه بسیار زیادی در دنیا برخوردار است. به طوری که در ژاپن، استرالیا و آمریکا درآمدی که از گیاهان دارویی به دست می‌آورند با درآمد حاصل از گیاهان شیمیایی برابری می‌کند.

وی با بیان اینکه داروی شیمیایی عوارض جانبی و پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد، افزود: خواص و ترکیبات آلی و معدنی گیاهانی که در ایران می‌رویند، بسیار غنی تر از گیاهان اروپایی است. بنابراین اگر بتوانیم از مجرای علمی خواص این گیاهان را که در دسترس مان هستند، بررسی کنیم بسیار ارزشمند است.

عوارض زیاد و اثربخشی ضعیف داروهای شیمیایی در بیماری های ویروسی

در ادامه احمد توکلی،عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و دیگر ویروس شناس این پژوهش،گفت: داروهای شیمیایی که در بازار برای درمان بیماری‌های ویروسی وجود دارند؛ضمن اینکه عمدتا با عوارض قابل توجهی همراه هستند، گاهی اوقات اثربخشی لازم را هم ندارند.

وی افزود: این موضوع به عنوان دغدغه مهمی در گروه ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران محسوب می‌شود، بنابراین در این پژوهش سراغ داروهای جایگزین طبیعی رفتیم؛ چرا که معتقدیم داروهای مبتنی بر طبیعت، سازگاری بهتری با بدن انسان دارند.

 توکلی با بیان اینکه وقتی ما از داروهای غیرشیمیایی یعنی طبیعی استفاده می‌کنیم، مکانسیم عملکرد ضد ویروسی آنها به دلیل تنوع و تعدد اجزای تشکیل دهنده آنها، طیف وسیع تری دارد، افزود: پیش بینی می‌شود، داروهای طبیعی بتوانند در مراحل مختلف از تکثیر ویروس مداخله کنند؛ اما زمانی که از یک ترکیب یا داروی شیمیایی استفاده می‌شود، منحصرا بر روی یک ساختار خاص ویروسی یا یک مرحله مشخصی از تکثیر ویروس اثر خواهد کرد.

 توکلی گفت: یکی از ویروس‌های مورد مطالعه در این پژوهش هرپس سیمپلکس است؛ این ویروس دو گونه دارد؛ گونه اول باعث زگیل‌های دهانی و تبخال و گونه دوم هم موجب زگیل‌های تناسلی می‌شود که انتخاب ما گونه اول این ویروس بود که مشکلات زیادی هم در دنیا ایجاد کرده است. مضاف بر اینکه این ویروس به غیر از ضایعات دهانی می‌تواند بیماری‌های نادر اما خطرناک مثل نابینایی، آنسفالیت و عفونت‌های نوزادی نیز ایجاد کند.

وی با بیان اینکه دومین ویروس مورد مطالعه روتا ویروس است که بیماری‌های گوارشی مخصوصا در کودکان زیر پنج سال ایجاد می‌کند، افزود: البته برای مهار این ویروس در برخی کشورها واکسیناسیون انجام می‌شود اما عملکرد صد در صدی ندارد؛ چون عوامل ژنتیکی در ایجاد پاسخ ایمنی نسبت به این واکسیناسیون موثر هستند.

این ویروس شناس گفت: مشکل با واکسیناسیون به طور کامل حل نخواهد شد و از سوی دیگر هیچ دارویی برای درمان عفونت روتا ویروس وجود ندارد، پس هر تلاشی در این زمینه ارزشمند است.

وی ادامه داد: سومین ویروس مورد مطالعه هم ویروس آنفلوانزا است که هر ساله مشکلات فراوانی برای سلامت جامعه ایجاد کرده و هزینه‌های فراوانی بر اقتصاد کشور تحمیل می کند.

 توکلی با بیان اینکه ویروس‌های مورد مطالعه در این پژوهش هر کدام نماینده یک طیفی از بیماری‌های بالینی هستند، افزود: انتخاب این سه ویروس بر اساس شرایط آزمایشگاهی ما در گروه ویروس شناسی انجام شد؛ البته مشکلاتی هم در این مسیر وجود داشت که با همفکری اساتید و همکاران مرتفع کردیم.

توکلی با اشاره به کم بودن فعالیت‌های تحقیقاتی در مورد ویروس‌ها در مقایسه با سایر پاتوژن‌های عفونی نظیر باکتری‌ها، گفت: در مورد باکتری‌ها، پژوهش‌های قابل توجهی انجام  شده و مقالات فراونی هم در این زمینه به چاپ رسیده اما در زمینه ویروس‌ها اینطور نیست، چون کار تحقیقاتی بر روی ویروس‌ها مشکل است.

وی اضافه کرد: ویروس ها فوق العاده کوچک هستند و حتی با میکروسکوپ‌های معمولی هم دیده نمی‌شوند. همچنین شرایط کشت آنها بسیار سخت است.

توکلی افزود: برنامه داریم نواقص این پژوهش در آینده مرتفع شود و بعد از طی شدن فازهای حیوانی و انسانی به تولید برسیم.

پرده آمنیوتیک و نقش آن در ساخت دارو و درمان بیماری‌ها

 شهناز احمدی، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران که مسئولیت تهیه پرده آمنیوتیک برای این پژوهش را به عهده داشته، اظهار کرد: پرده آمونیوتیک داخلی ترین قسمت جفت بوده و حاوی فاکتورهایی است که به رشد بافت کمک می کنند.

وی با بیان اینکه فاکتورهای متعدد ضدالتهابی، مهار کننده و سلولهای بنیادی در پرده آمنیوتیک وجود دارند، افزود: پرده آمونیوتیک با ضخامت بسیار کم، فاقد عروق است و از سه قسمت تشکیل شده؛ قسمت خارجی سلولهای اپیتلیالی قرار دارند که یکسری فاکتورهای رشد را ترشح می‌کند مانند فیبروگل سیپروفکتر، اپیدرمی و فاکتور رشد آندومتری عروقی. بخش میانی پرده آمونیوتیک هم سرشار از فاکتورهایی مثل کلاژن، الاستاز، فیبرونکتین، لامینین و گلیکوزآمینوگلیکان است.  داخلی ترین قسمت پرده هم فاکتور رشد تغییردهنده بتا ترشح می کند.

 احمدی با اشاره به کاربرد پرده آمنیوتیک در پیوند قرنیه چشم، درمان دیابت، سوختگی‌ها و واژینوپلاستی، گفت: معمولا وقتی جنین متولد می‌شود، پرده آمونیوتیک بدون هیچ استفاده‌ای، دور انداخته می شود.

وی خاطر نشان کرد: چون ممکن بود هنگام زایمان طبیعی فرد دچار برخی آلودگی ها شود، ترجیح دادیم که از طریق زایمان سزارین پرده ها تهیه بشوند؛ افرادی که حاضر بودند پرده های آمونیوتیک را از جفتشون جدا کنیم از نظر تمام بیماری‌های ویروسی از جمله هپاتیت و اچ آی وی، حتی کلامیدیا و مایکوپلاسما بررسی شدند و در نهایت حدود ۵۰ پرده آمونیوتیک در بیمارستان فیروزآبادی برای این پژوهش تهیه شد.