معضلی به‌نام عدم شفافیت در اطلاع‌رسانی

به گزارش شفاآنلاین:سیدعلی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران  با گلایه و انتقاد تند از نحوه اطلاع‌رسانی درباره تامین واکسن کرونا، این روند را غیر شفاف دانست. 

در ادامه متن گفت‌وشنود با او را می‌خوانید.

 آیا اطلاعی از روند خرید و زمان ورود واکسن کرونا به کشور دارید؟

متاسفانه اطلاعات بنده بیشتر از آنچه شما و عموم مردم در این خصوص دارید، نیست. البته اطلاعات ما از روند اقدامات کشورهای دیگر کامل‎تری از کشور خودمان است، برای مثال طبق اطلاعاتی که از روند تامین واکسن برای ترکیه داریم این کشور از شهریورماه (سپتامبر) امسال برنامه‌ریزی بسیار منظمی برای خرید واکسن سینوواک چین داشته و در بررسی بالینی این واکسن را بر روی هزار و 300 نفر از شهروندان خود انجام داده است؛ بنابراین همین هفته قرار است واکسن چینی به دست آنها برسد و به گفته مقامات این کشور 50 میلیون دوز واکسن در اختیار این کشور قرار خواهد گرفت. ضمن اینکه کشور ترکیه علاوه بر واکسن چینی، 4 میلیون و 500 هزار دوز هم از واکسن فایزر-بایون‌تک سفارش داده است که آن‌هم به‌زودی به دست ترکیه خواهد رسید.

اما اگر بخواهیم در خصوص کشورمان صحبت کنیم باید بگوییم که مشکل ما نبود برنامه‌ریزی و عدم آگاهی از نوع واکسن‌ها و حتی نحوه نگهداری آنها است. برای مثال اخیرا دیدیم که دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا در مصاحبه‌ای اعلام کردند که ما از دریافت واکسن فایزر-بیون‌تک در برنامه کوواکس انصراف داده‌ایم زیرا امکان حمل و نگهداری این واکسن در زنجیره دمایی را به دلیل نداشتن فریزرهای فوق سرد نداریم. حالی آنکه عنوان کردن این سخنانی از سوی چنین مقامی مایه تاسف است چون حاضر نشده‌اند یک بررسی ساده انجام دهند و فکت‎شیت شرکت فایزر را ببینند. چراکه بر اساس اطلاعات فایزر واکسن این شرکت تا یک ماه نیازی به نگهداری در یخچال فوق سرد ندارد و به‌راحتی می‌توان آن را در پک‌های اصلی تا 10 روز در دمای اتاق نگهداری کرد. حتی می‌توان پک‌های اصلی را به فاصله 5 روز یک‌بار و در شش نوبت با یخ خشک شارژ کرد و تا یک ماه این محصول را در شرایط که در ایران امکان تهیه آن وجود دارد نگهداری و استفاده کرد؛ بنابراین این امکان در خصوص هر واکسن دیگری که زنجیره فوق سرد نیاز داشته باشد وجود دارد و ما می‌توانیم از این واکسن‌ها هم استفاده کنیم؛ یا در مورد دیگری شنیدیم که نایب‌رئیس محترم مجلس عنوان کردند که اهتمام ما بر این است که فقط از واکسن ساخت داخل استفاده کنیم حال‌آنکه در هیچ کشوری این نظر داده نمی‌شود و اهتمام همه دولت‌ها بر این است که هر چه سریع‌تر واکسن را در اختیار مردم خود قرار دهند.

البته بدون شک این موجب افتخار هر کشوری است که بتوانند واکسن را در داخل تولید و در اختیار شهروندان خود قرار دهد، اما واقعیت این است که وقتی ما در طول سال‌ها نتوانسته‌ایم واکسن آنفلوانزا را در داخل به تولید برسانیم و امروز برای واردات آن با مشکلات عدیده‌ای مواجه بودیم چرا باید اینگونه اظهارنظر کنیم. باید واقع‌بینانه عمل کنیم زیرا در فضای رویایی نمی‌توانیم برای سلامت مردم تصمیم بگیریم چراکه در این همه‌گیری روزانه صدها نفر جان خود را از دست می‌دهند و ما باید در مقابل مردم مسئول باشیم و احساس کنیم که آنها به کمک ما به‌عنوان مسئولان تدارک واکسن نیاز دارند.

امروز شاهد هستیم که همه کشورهای جهان در حال خرید و واردات واکسن از روسیه، چین و امریکا و اروپا هستند، اما متاسفانه در ایران هیچ‌کس نمی‌داند که آیا واکسن به‌زودی به دست مردم می‌رسد یا نه و حتی نمی‌دانیم که چه میزان واکسن سفارش داده شده است. علاوه بر این وقتی به فهرست اعلامی سازمان جهانی بهداشت از کشورهای سفارش‌دهنده واکسن هم مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که هنوز اطلاعاتی از ایران وجود ندارد و ما فقط بر اساس اخبار پراکنده می‌توانیم مطلع شویم که واقعا چه برنامه‌ای را مسئولین سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت برای تامین واکسن تدارک دیده‌اند.

ازاین‌رو اگر بخواهیم در یک‌کلام وضعیت موجود را توصیف کنیم می‌توان گفت که عدم شفافیت نمی‌گذارد در جریان اتفاقاتی که همه باید از آن مطلع شوند، قرار گیریم.

ما به‌عنوان انجمن داروسازان و نیز برنامه ریزان سیستم‌های بهداشتی و حتی مردم باید بدانیم که چه اتفاقی در حال رخ دادن است زیرا از همه کشورها حتی کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس هم در این خصوص اطلاعات شفافی وجود دارد، اما می‌بینیم که از ایران اطلاعات دقیق و شفافی وجود ندارد و اظهارنظر مسئولان ‌هم در برخی موارد متناقض، غیرعلمی و نادرست است و این ما را به‌عنوان یک NGO فعال در حوزه داروخانه‌ها، مردم و حتی رسانه‌ها را در حوزه اطلاع‌رسانی نگران می‌کند. ازاین‌رو به نظر می‌رسد که کشور ما در این بخش بی‌برنامه و بسیار غیر شفاف عمل می‌کند.

اشاره‌ای به اظهارات متناقض مسئولان در خصوص واکسن کردید، از نظر شما علت اینگونه اظهارات چیست؟

به نظر می‌رسد دلیل اصلی این دوگانگی عدم وجود تمرکز در تصمیم‌گیری و نداشتن متولی واحد باشد چراکه همه تصمیم‌گیری‌ها در این خصوص باید در یک سازمان تجمیع شود. امروز ما شاهد هستیم که در همه دنیا کشورها به سازمان غذا و داروی خود اعتماد می‌کنند زیرا آنها هستند که برنامه‌ریزی برای تولید و واردات هر فرآورده دارویی اعم از واکسن یا داروها را بر عهده دارند؛ اما در کشور ما به نظر می‌رسد کمیته‌ها و ستادهای بسیاری تشکیل شده که در برخی مواقع همدیگر را تضعیف می‌کنند. از طرف دیگر شاهد نظرات متزلزل از سوی مسئولان ‌هم هستیم برای مثال مصاحبه رئیس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا که پیش‌ازاین عرض کردم؛ بنابراین می‌بینیم که نواقص علمی بسیار اساسی در این بخش وجود دارد و در اینگونه مواقع است که پی می‌بریم چرا در وضعیت بلاتکلیفی فعلی به سر می‌بریم.

نمونه بارز اینگونه عملکرد وضعیتی بود که امسال در خصوص واکسن آنفلوانزا داشتیم و نتیجه آن را هم دیدیم. البته خوشبختانه به دلیل رعایت فاصله اجتماعی، ضدعفونی کردن و استفاده از ماسک شاهد همه‌گیری آنفلوانزا نبودیم و خدا به مار رحم کرد، اما اگر این اتفاق نمی‌افتاد و ما شاهد همه‌گیری بالایی در آنفلوانزا بودیم حتما تلفات بالایی را در این بخش داشتیم.

 آیا اینکه مسئولان می‌گویند اجازه نمی‌دهیم مردم واکسنی را تزریق کنند که اثربخشی آن به اثبات نرسیده است، علمی است؟ و چرا این مباحث مطرح می‌شود؟

اینگونه سخنان مبنای علمی ندارد ضمن اینکه وضعیتی امروز بدتر از وضعیتی است که ممکن است درنتیجه استفاده از واکسن‌های ناایمن پیش بیاید زیرا وضعیت فعلی به‌گونه‌ای است که ناخواسته به سمت مصونیت گله‌ای پیش می‌رویم. امروز افراد به دلیل نبود واکسن در معرض ویروس قرار دارند و همین خطرش از وضعیت تزریق واکسن بسیار بیشتر است چراکه موجب تلفات بالا می‌شود. البته کشورهایی که احساس مسئولیت بیشتری نسبت به شهروندان خود داشتند سفارش‌های خود را داده‌اند و بعدازاینکه مطمئن شدند اقدام به آغاز واکسیناسیون می‌کنند.

سپید: اگر امروز اقدام به ثبت سفارش خرید واکسن کنیم چقدر زمان می‌برد تا واکسن به دست ما برسد؟

اگر همین امروز ثبت سفارش خرید واکسن کنیم قطعا در نوبت‌های طولانی انتظار خواهیم ماند زیرا بسیاری از کشورها نوبت‌های سه ماه دوم و سوم سال آینده میلادی را رزرو کرده‌اند.

در روزهای گذشته رئیس انستیتو پاستور اعلام کردند که ما دی و یا نهایت بهمن‌ماه واکسن را عرضه خواهیم کرد، چقدر این اتفاق محتمل است؟

مسیری که ایشان اعلام کردند تولید واکسن به‌صورت مشترک است و بنده احتمال می‌دهم این محصول مشترک با کشور چین تولید شود، بنابراین رسیدن این واکسن امکان‌پذیر است. ضمن اینکه آنها می‌خواهند واکسن را در داخل بسته‌بندی کنند زیرا بحث تولید واکسن از ویروس غیرفعال و یا ضعیف شده یک طرف کار است و بحث بسته‌بندی محصول هم فرآیندی دیگر که بسیار زمان‌بر و پرهزینه هم هست، ولی اگر ما تولید مشترک داشته باشیم سرعت کار بیشتر می‌شود و ما واکسن را تا اواخر بهمن‌ماه در دسترس خواهیم داشت.

 نقش داروخانه‌ها در روند توزیع واکسن چه خواهد بود؟

امروز شاهد هستیم که در امریکا داروخانه‌ها مسئول توزیع واکسن کرونا هستند و اگر دستورالعمل واکسن فایزر را مطالعه کنید می‌بینید که در صفحه سوم این دستورالعمل به‌صراحت اشاره می‌کند که این کار باید از طریق داروخانه‌ها انجام شود؛ بنابراین همه کشورها برنامه‌ریزی‌های دقیقی در این خصوص دارند.

این نکته را هم باید در نظر گرفت که تعصبات ملی در خرید واکسن باید کنار گذاشته شود و در حال حاضر این تعصبات در هیچ کشوری هم دخیل نیست زیرا ما دیدیم که در انگلستان دانشگاه آکسفورد با همکاری شرکت آسترازنکا تحقیقات تولید واکسن را زودتر از دیگران شروع کرده بود، اما چون طبق برنامه‌ریزی‌ها پیش نرفت و نتوانست سریع به نتیجه برسند. ولی این کشور اولین کشوری بود که واکسیناسیون با واکسن آمریکایی را آغاز کرد درحالی‌که انگلستان در تلاش بود تا واکسن را تولید کند.

 تفاوت قیمت و اثربخشی واکسن‌های موجود چگونه است؟

واکسن‌هایی که با تکنولوژی mRNA ساخته می‌شوند نسبت به واکسن‌های تولیدشده با ویروس ضعیف شده ارزان‌تر و ایمن‌تر هستند. برای مثال امروز قیمت واکسن‌های چینی که ساخته‌شده با تکنولوژی ویروس ضعیف شده هستند برای هر دوره مصرف 120 دلار است، اما واکسن‌های آمریکایی برای هر دوره مصرف قیمتی بین 40 تا 50 دلار دارند؛ لذا باوجوداینکه این واکسن‌ها ایمنی بیشتری دارند اما ارزان‌تر هستند ولی به دلیل تقاضای بالا برای این واکسن‌ها نوبت آنها بسیار طولانی است و ما بایستی واکسن را از کشورهایی که محصول با ویروس غیرفعال ساخته‌اند در کمترین زمان تهیه کنیم.

 بر اساس اعلام جمعیت هلال‌احمر این نهاد در تلاش است تا واکسن را از کشور چین وارد کند؛ چرا این نهاد به دنبال واردات واکسن‌هایی با ایمنی بالا و ارزان‌تر نیست؟

تولیدات شرکت‌های سازنده واکسن با تکنولوژی mRNA بسیار پرطرفدارتر از سایر واکسن‌ها است و علت آن‌هم قیمت پایین و اثربخشی بالای آنها است و همین امر سبب شده تا زمان رسیدن این واکسن‌ها به ما بسیار طولانی باشد. حتی کشورهایی که از ما جلوتر هستند و مشکل انتقال ارز را ندارند مجبور شدند بخشی از نیاز خود را از روسیه و چین تامین کنند. برای مثال روز گذشته شاهد بودیم که کشور برزیل بخشی از نیاز خود را از روسیه وارد کرد. از طرف دیگر امروز شاهد هستیم که واکسن‌های چینی و روسی در مقیاس‌های بالایی تولید می‌شوند؛ بنابراین همه این دلایل سبب می‌شود تا ما هم به سمت این محصولات برویم، پس نباید واکسیناسیون را معطل واکسن‌های ارزان‌تر کرد و باید با واکسن‌های چینی و روسی و با هزینه بالاتر تزریق واکسن را انجام داد.

 با توجه به زیرساخت‌های توزیع واکسن در کشور، فکر می‌کنید فاصله زمانی واردات واکسن تا آغاز واکسیناسیون چقدر باشد؟

به نظر بنده این روند می‌تواند در کمتر از یک ماه اتفاق بیفتد و زمان زیادی نمی‌برد؛ ضمن اینکه ما می‌توانیم نمونه‌های واکسن فایزر که زنجیره سرمایی خاصی را نیاز دارند هم وارد کنیم. تجربه واکسن آنفلوانزا هم این موضوع را تایید می‌کند زیرا از زمانی که این واکسن وارد کشور می‌شود تا رسیدن واکسن به دست مصرف‌کننده فاصله زمانی همین‌قدر است.

در خصوص واکسن ایرانی کرونا هم اطلاعاتی دارید؟

سال‌هاست در ایران واکسن‌های مختلف به‌ویژه واکسن‌های کودکان که برای برنامه‌های واکسیناسیون آنها مورد نیاز است، تولید می‌شود و ما خوشبختانه تجربه خوبی در تولید انبوه واکسن در کشور داریم. البته واکسن کرونا تجربه جدیدی است و باید مطالعات بالینی آن کامل شود. طبق اطلاعی که بنده دارم فاز نخست برخی از این واکسن‌ها هم موفقیت‌آمیز بوده و در حال طی کردن فاز دوم مطالعات بالینی هستند. چند شرکت دانش‌بنیان‌ هم در حال کار بر روی تولید واکسن با تکنولوژی mRNA هستند که به نظر می‌رسد به نتیجه رسیدن محصول آنها زمان‌بر باشد.

در خصوص تزریق این واکسن‌ها هم باید بگویم که بعد از تزریق دوز اول سه هفته زمان نیاز است تا دوز دوم تزریق شود و یک هفته بعدازاین تزریق ایمنی حاصل خواهد شد و درمجموع یک ماه از زمان آغاز واکسیناسیون ایمنی حاصل خواهد شد که این در خصوص همه واکسن‌ها صادق است.سپید