آزمون سخت نظام سلامت

اوایل آذر، رئیس شرکت بیوتکنولوژی آمریکا که مدیرعامل شرکت مدرنا(یکی از سازندگان واکسن کرونا) هم هست، اعلام کرد، قیمت هر دوز واکسن بین 35 تا 37دلار است؛ این در حالی است که گفته می‌شود هر نفر برای واکسینه شدن در برابر این ویروس نیاز به تزریق 2دوز دارد. یکی از منابع دسترسی به واکسن برای ایران، کنوانسیون کوواکس زیرنظر سازمان بهداشت جهانی است. براساس اعلام مسئولان این سازمان، واکسن کرونا به 20درصد از جمعیت کشورهای عضو اختصاص داده می‌شود؛ بر همین اساس، اگر 20درصد از جمعیت 80میلیونی کشور درنظر گرفته شود، این واکسن باید در دسترس 16میلیون ایرانی قرار گیرد. اگر برای تامین واکسن برای این جمعیت، 2دوز دارو وارد شود، یعنی یک‌میلیارد و 184میلیون دلار که با درنظر گرفتن دلار 4200تومانی، به 4هزار و 972میلیارد و 800میلیون تومان اعتبار نیاز است تا برای این 16میلیون نفر واکسن تهیه شود. با دلار آزاد قیمت 2دوز واکسن، نزدیک به یک‌میلیون و 924هزار تومان برای هر نفر می‌شود و با ارز 4200تومانی، 310هزار و 800تومان. حالا که یک‌هزار میلیارد تومان برای خرید واکسن درنظر گرفته شده، یعنی با این مبلغ می‌توان برای تنها 3میلیون و 218هزار نفر واکسن تهیه کرد.

با اینکه در لایحه بودجه بخش جداگانه‌ای برای خرید واکسن درنظر گرفته شده، اما حسن رزمیان‌مقدم، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید که نیازی به بودجه جداگانه‌ای برای خرید واکسن کرونا نیست. این پول باید به‌صورت کلی در اختیار وزارت بهداشت قرار ‌گیرد و بهتر است در زمینه آموزش و پیشگیری تمرکز شده و در آن بخش هزینه شود. با این همه او معتقد است که مقابله با کرونا، بار سنگینی است که وزارت بهداشت نمی‌تواند به‌تنهایی آن را بر دوش بکشد و باید همه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها همکاری کنند. نمی‌توان برای مدیریت شیوع کرونا، تنها به بودجه این وزارتخانه بسنده کرد. همایون سامه‌‌یح بخت‌‌آبادی، دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم با اعلام اینکه بررسی بودجه 1400هنوز شروع نشده می‌گوید که بودجه سال آینده وزارت بهداشت اهمیت زیادی دارد؛ چراکه مشکل شیوع کرونا و واکسن وجود دارد که اگر رفع نشود تبعاتش به ارگان‌های دیگر هم می‌رسد؛ موضوعی که همه نسبت به آن آگاهند؛ بنابراین باید هرچه زودتر واکسن کرونا در دسترس قرار گیرد و برای این کار نیاز به بودجه است: «لایحه بودجه همیشه همراه با چانه‌زنی است و ما هم امسال در کمیسیون بهداشت مجلس، تمام‌قد در دفاع از بودجه وزارت بهداشت می‌ایستیم تا مبلغ آن افزایش پیدا کند.»

با اینکه اما و اگرهای فراوانی درباره تامین ارز خرید واکسن و نگرانی از تکرار سرنوشت واکسن آنفلوآنزا وجود دارد، اما این عضو کمیسیون بهداشت مجلس می‌گوید که کشور برای تهیه واکسن ارز در اختیار دارد، اما بخشی از این ارزها، در خارج از ایران بلوکه شده و کشوری مثل آمریکا در تلاش است تا با ادامه تحریم‌ها مانع از ورود واکسن به کشور شود: «تأکید و تمایل ما به ساخت واکسن کرونا در کشور است. این کار هم در حال انجام است، اما زمان می‌برد.» پیش از این، معاون توسعه وزارت بهداشت گفته بود که این وزارتخانه سال 99را با کسری بودجه سال 98که به سال جدید اضافه شد، شروع کرد. حالا هم با شیوع کرونا و بار مالی فراوان آن در شرایطی که نیاز به بودجه‌های بیشتری است به گفته این مسئول، تنها 20درصد از سهم این وزارتخانه از مالیات بر ارزش‌افزوده محقق شده است. حالا در این وضعیت، بخت‌آبادی می‌گوید که بسیاری از کشورها برای مقابله با کرونا بودجه‌های قابل‌توجهی درنظر گرفته‌اند، اما در ایران همان مبلغ درخواستی یعنی یک‌میلیارد یورو صندوق توسعه ملی، هم به‌طور کامل در اختیار وزارت بهداشت قرار نگرفته است: «در بسیاری از کشورها آزمایش کرونا رایگان است و حتی بیماریابی از در خانه‌ها انجام می‌شود. این اقدامات برای کنترل شیوع بسیار مهم است و پول می‌خواهد، اما در ایران آزمایش رایگان انجام نمی‌شود و حتی تحت پوشش بیمه نیست. همه اینها نشأت گرفته از مشکلات اقتصادی دولت است.»

 اوایل فروردین امسال در پی فشار اقتصادی و مالی ناشی از شیوع کرونا به کشور، رئیس‌جمهوری از مقام معظم رهبری درخواست کرد یک‌میلیارد یورو از منابع صندوق توسعه ملی برای مقابله با کرونا اختصاص داده شود. اواسط همان ماه، پس از موافقت مقام معظم رهبری، این مبلغ با ارز نیمایی، به ریال تبدیل و در اختیار سازمان برنامه و بودجه قرار گرفت تا به‌حساب خزانه واریز شود. نخستین پرداختی اواخر اردیبهشت اتفاق افتاد؛ همان موقع معاون کل وزارت بهداشت، از اختصاص 130هزار میلیارد ریال از این مبلغ خبر داد. قرار بود در مرحله اول، تا 4هزار و 200میلیارد تومان برای 15برنامه وزارت بهداشت یعنی تامین دارو، کیت‌های آزمایشگاهی، تجهیزات بخش درمان و بهداشت و... اختصاص پیدا کند و هزار و 500میلیارد تومان به بیمارستان‌های درگیر کرونا داده شود و 300میلیارد تومان هم برای پاداش بخشی از کادر درمان درنظر گرفته شود. با این همه اما 7‌ماه پس از موافقت با پرداخت این مبلغ، جز مبلغ ناچیزی، پولی برای این وزارتخانه واریز نشد و آنطور که گفته شد وزیر بهداشت همان پول را هم برگرداند. بعدها در گزارشی اعلام شد که از کل مبلغ اعلام شده، تنها 30درصد آن برای وزارت بهداشت محقق شده است. اواسط آبان با پرداخت بخش دیگری از این مبلغ، میزان واریزی به گفته وزیر بهداست، به 50درصد رسید، اما دهم آبان سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد که میزان پرداختی به 80درصد رسیده و تاکنون 103470میلیارد ریال به بخش بهداشت و درمان اختصاص داده شده است. 4روز بعد هم این سازمان، جزئیات پرداختی‌ها را اعلام کرد که در آن مشخص شد 89درصد از سهم وزارت بهداشت یعنی 127.770میلیارد ریال پرداخت شده است.

با اینکه هزینه تامین واکسن کرونا برای سال آینده با نگرانی‌هایی همراه است و مشکلات ارزی و تحریم‌ها مزید بر علت شده، اما محمدرضا واعظ‌مهدوی، رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران معتقد است که در لایحه بودجه به اندازه کافی اعتبار در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفته شده تا در زمینه مقابله با کرونا اقدام کند. مسئله اصلی، مدیریت اعتبارات و جلوگیری از ورود مافیای دارو و واکسن به نظام سلامت است. او به همشهری می‌گوید که بودجه وزارت بهداشت از 266هزار میلیارد ریال به 674هزار میلیارد ریال افزایش پیدا کرده و اعتبار دانشگاه‌های علوم‌پزشکی هم از 203میلیارد ریال به 522هزار میلیارد ریال رسیده است؛ بنابراین بودجه ردیف‌های ستادی 135درصد و اعتبارات ردیف‌های دانشگاهی 156درصد رشد داشته است. همچنین بخش آموزش وزارت بهداشت هم از 59هزار میلیارد ریال به 148هزار میلیارد ریال یعنی 179درصد افزایش رسیده است. این افزایش نشان می‌دهد که در بودجه سال آینده جبران هزینه‌های ناشی از بیماری کرونا پیش‌بینی شده است. به گفته او، براساس اعلام مکرر وزارت بهداشت و دولت، حدود 3تا 4میلیارد دلار برای تامین نیازهای ارزی بخش دارو و تجهیزات پزشکی هم پیش‌بینی شده است؛ بنابراین اگر تولید داخلی موردنظر باشد، تمام نیازهای دارویی کشور با کمتر از یک‌میلیارد دلار قابل تامین است. واعظ‌مهدوی در عین حال که بودجه درنظر گرفته شده را برای تهیه دارو، واکسن و تجهیزات کافی می‌داند، معتقد است که باید حمایت از تولید در وزارت بهداشت در دستور کار قرار گیرد و با افرادی که سعی در القای نیاز می‌کنند، مقابله شود. این کارشناس اقتصاد سلامت می‌گوید در شرایطی که باید از تولید داخلی حمایت شود، بزرگ‌ترین کارخانه تولید داروی ضدویروس در کرمانشاه همچنان تعطیل است که این موضوع فشار زیادی را برای تامین دارو وارد می‌کند؛ درحالی‌که با فعالیت این کارخانه می‌توان جلوی بخشی از واردات را گرفت. اینگونه اقدامات مافیا را قدرتمند‌تر می‌کند: «ما شاهد این مسئله هستیم که در داخل و خارج از کشور، گروهی سعی دارند داروهای وارداتی یا تولیدی خود را در لیست داروهای مورد تأیید درمان کرونا قرار دهند یا می‌خواهند انواع واکسن‌ها را به تأیید کارگروه‌های علمی و تخصصی برسانند و برای تولید انبوه مجوز بگیرند. اینگونه اقدامات در راستای فروش و درآمدزایی انجام می‌شود؛ بنابراین خیلی مهم است که هرگونه تصمیم‌‌گیری برای خرید دارو و واکسن به دور از شائبه‌های سیاسی و جریان‌های منفعت‌طلب انجام شود. این موضوع کاملا علمی است و با کمک گرفتن از متخصصان باید انجام شود.» اینکه گفته می‌شود اعتبارات برای خرید واکسن کرونا کافی نیست، موضوعی است که از سوی واعظ‌مهدوی رد می‌شود. به گفته او، کشور در یک سال، بیش از یک‌میلیارد دلار دارو خریده و بیش از نیم‌میلیارد دلار برای خرید تجهیزات هزینه شده؛ بنابراین تامین نیم‌میلیارد دلار برای خرید واکسن پول غیرقابل دسترسی نیست: «بیش از 80هزار میلیارد تومان به بودجه وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی اضافه شده طبیعتا بخشی از آن برای خرید واکسن است؛ بنابراین مشکلی برای تامین منابع مالی وجود ندارد.»

با شیوع کرونا در کشور، به‌ویژه در ماه‌های اول، داروهای زیادی برای کنترل بیماری تجویز می‌شد. در هفته‌های اول شیوع، صف‌های بلندی در مقابل چند داروخانه مرجع دولتی برای خرید داروی هیدروکسی کلروکین سولفات و فاویپیراویر بسته شد و همه به‌دنبال دارو بودند؛ داروهای میلیونی که در دوزهای پایینی تجویز می‌شد. بعدها رمدسیویر هم به آن اضافه شد که به‌دلیل بالا بودن تقاضا، سر از بازار سیاه درآورد و حتی تا 25میلیون تومان برای هر دوز فروخته شد. در شرایطی که بیماری در اوج خود به‌سر می‌برد و همه در پی تهیه داروهای کرونا بودند، اوایل شهریور، معاون کل وزارت بهداشت اعلام کرد که تأثیر داروهای گران‌قیمت بر بیماران کرونا، کمتر از 20درصد است و حتی بسیاری از این داروها نه‌تنها مؤثر نبوده که تأثیر منفی هم بر بیماران داشته است. اواخر مهر سازمان جهانی بهداشت هم به‌طور رسمی، بی‌تأثیری رمدسیویر برای درمان بیماران کرونایی را تأیید کرد. در اطلاعیه این سازمان آمده بود که داروهای هیدروکسی کلروکین، لوپیناویر، ریتوناویر و اینترفرون، باعث افزایش طول عمر بیماران نشده و تأثیر آنها بر بهبود حال مبتلایان به کرونا، کم یا ناچیز است. خرید این داروها اما تاکنون هزینه‌های زیادی به وزارت بهداشت وارد کرده؛ تا جایی که به گفته واعظ‌مهدوی، این داروها تحت فشار مافیای واردکنندگان وارد کشور شد؛ بنابراین باید مراقب بود این اتفاق برای واکسن کرونا تکرار نشود: «نباید در شرایطی قرار گرفت که تحت‌تأثیر جو ایجاد شده و مافیاها، نیم‌میلیارد دلار واکسن خریده شود، اما بعدا مشخص شود که این واکسن بی‌تأثیر است. به هر حال تا به حال هم اطلاعات دقیق بالینی درباره واکسن‌های تولید شده داده نشده، اما تبلیغات زیادی برای آن می‌شود و گفته می‌شود که واکسیناسیون شروع شده. نباید بی‌گدار به آب زد. باید منتظر نتیجه تزریق واکسن کرونا در کشورهای دیگر ماند و بعد هزینه کرد.»

در سال‌های گذشته به‌دلیل اجرای طرح تحول نظام سلامت، رویکرد خوبی در بخش بهداشت و درمان کشور دنبال شد که در مسیر آن تمام ضعف‌های حوزه سلامت نمایان شده بود. این مسئله به‌طور ویژه در حوزه ساختاری و کمبود تخت‌های بیمارستانی و کمبود بودجه و دارو، مشخص شده بود. همین ضعف‌ها منجر شد تا در سال‌های 97و 98، مدیریت منابع و تجهیزات در حوزه بهداشت و درمان به خوبی انجام شود. در این میان اما شیوع کرونا، تمام معادله‌ها را به هم ریخت. نیازهای مالی بیشتر شد و ضعف‌های ساختاری و امکانات، بیش از گذشته خودنمایی کرد. قرار بود مبلغی از صندوق توسعه ملی به وزارت بهداشت اختصاص پیدا کند که هنوز به‌طور کامل این اتفاق نیفتاده است. با اینکه کمک‌هایی از سوی دولت به این وزارتخانه شد، اما به‌دلیل گستردگی مشکلات و ضعف‌های بسیار، خیلی به چشم نیامد. حالا هم با مسئله تامین و خرید واکسن کرونا مواجه هستیم که نیاز به منابع قابل‌توجه دارد؛ هر چند که چهارشنبه هفته گذشته، رئیس‌جمهوری اعلام کرد که تمام منابع خرید واکسن کرونا تامین شده است، اما با توجه به محدودیت‌های مالی، امکان تامین واکسن برای 80میلیون ایرانی وجود ندارد؛ بنابراین بسیار مهم است که خرید و تهیه واکسن کرونا و توزیع آن با درنظر گرفتن اولویت‌ها انجام شود و تنها به گروه‌های هدف که بیماران و کادر درمان هستند، اختصاص داده شود. به‌نظر می‌رسد واکسیناسیون جمعیت کشور، با توجه به محدودیت‌هایی که وجود دارد، باید در چندین فاز انجام شود. بر همین اساس پیشنهاد می‌شود دولت و کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و همچنین اعضای کمیسیون تلفیق، بودجه جداگانه‌ای برای خرید واکسن در اختیار وزارت بهداشت قرار دهند. مشخص نیست سال آینده ما با چه مشکلاتی دست به گریبان خواهیم شد؛ بنابراین بودجه این بخش را باید از بودجه کلی وزارت بهداشت جدا کرد؛ چراکه سال آینده به هر حال شیوع ویروس همچنان وجود خواهد داشت و درمان بیماران به اعتبار نیاز دارد. بودجه سال آینده وزارت بهداشت باید با حساسیت زیادی تصویب شود و واقعا هم تعهدات مالی، عملی شود؛ چراکه هر سال بخشی از بودجه، دچار کسری شده و به وزارت بهداشت داده نمی‌شود. شرایط مالی امسال بخش بهداشت و درمان متفاوت با سال‌های قبل بود. امسال به‌دلیل شیوع ویروس، نیاز زیادی به تجهیزات پیشرفته و داروهای کرونا بود و از سوی دیگر در پروتکل‌های سازمان بهداشت جهانی، داروهای گران‌قیمتی برای بیماران مبتلا به کرونا قرار گرفت که هزینه‌های زیادی را به وزارت بهداشت وارد کرد؛ چراکه این وزارتخانه برای اقناع افکار عمومی ناچار بود این داروها را به هر قیمتی، تهیه کرده و در اختیار بیماران قرار دهد. من هم که برای مدتی نماینده تام‌الاختیار وزیر بهداشت در استان گیلان بودم، از نزدیک شاهد درخواست مردم و بیماران برای تامین این داروها بودم؛ هر چند که هنوز در زمینه درمان بیماران مبتلا به کرونا، ابهاماتی وجود دارد و تکلیف واکسن هم مشخص نشده است. به همه اینها تحریم‌های ناعادلانه علیه کشور را هم باید اضافه کرد که هزینه‌های زیادی را برای تأمین دارو، تجهیزات و واکسن تحمیل می‌کند. به هر حال وزارت بهداشت و به‌طور کلی بخش درمان برای سال آینده با چالش جدی مواجه است؛ به همین دلیل باید تمام اعتبارات درنظر گرفته شده واقعی باشد. به هر حال فشار مالی فراوانی که امسال به وزارت بهداشت وارد شد و ادامه روند آن با خرید و تهیه واکسن درسال آینده، دلیل مهمی است که بودجه 1400این وزارتخانه به‌طور ویژه دیده شود تا هم کسری بودجه و فشارهای مالی امسال جبران و هم شرایط در سال آینده بهتر شود.همشهری