این بیماری سلامت جهان را تهدید می کند

از سال های دهه 80 میلادی که اقدام های فراگیر و جهانی برای ریشه کنی بیماری هولناک فلج اطفال آغاز شده، تاکنون شمار مبتلایان به صورت چشمگیری کاهش یافته است.

روند رو به کاهش شمار مبتلایان به این بیماری سبب شد تا برخی کارشناسان بهداشت جهانی از ریشه کنی فلج اطفال سخن به میان آورند.

این در حالی است که جنگ ها و ناآرامی هایی که در سراسر جهان روی می دهد، سبب بازگشت سایه شوم فلج اطفال بر مناطقی از کره خاکی شده است.

سازمان جهانی بهداشت وابسته به سازمان ملل متحد، پانزدهم اردیبهشت ماه سال جاری با انتشار گزارشی، از وضعیت هشدارآمیز گسترش بیماری فلج اطفال در جهان خبر داد.

در این گزارش آمده است، سه دهه پس از تلاش های گسترده برای ریشه کنی فلج اطفال، نشانه های این بیماری در دست کم 10 کشور جهان دیده شده است.

کشورهای افغانستان، کامرون، گینه استوایی، اتیوپی، عراق، نیجریه، پاکستان، سومالی، سوریه و سرزمین اشغالی 10 منطقه ای است که در آن فلج اطفال گسترشی نگران کننده داشته است.

بنا بر اعلان سازمان جهانی بهداشت، یک هفته پیش از انتشار این گزارش، نشستی اضطراری با حضور کارشناسان این سازمان برگزار و با توجه به شمار رو به رشد مبتلایان به فلج اطفال، وضعیت هشدار اعلام شد.

به گزارش پنجم می (پانزدهم اردیبهشت ماه) خبرگزاری آمریکایی «آسوشیتدپرس»، تا پایان ماه آوریل سال جاری میلادی (روزهای میانی اردیبهشت)، 68 مورد ابتلا به بیماری فلج اطفال در جهان ثبت شده است.

این در حالی است که یک سال پیش از این تاریخ، فقط 24 مورد به ثبت رسیده بود.

در گزارش یاد شده آمده است، درگیری ها و ناآرامی ها در سوریه، پاکستان، افغانستان و برخی از کشورهای آفریقایی مهمترین چالش پیش روی ریشه کنی فلج اطفال بوده است.

** فلج اطفال و ریشه های پا برجای بیماری

در حالی که سازمان جهانی بهداشت پیشتر وعده داده بود تا سال 2018 میلادی (1397 خورشیدی) فلج اطفال در جهان ریشه کن خواهد شد، کارشناسان این سازمان در آبان ماه سال گذشته خبر دادند که از ابتلای شماری از شهروندان سوری به بیماری فلج اطفال در مناطق درگیری در سوریه اطمینان یافته اند.

بیماری یادشده در شرایطی در قسمت هایی چون استان «دیرالزور» سوریه بروز یافته که 14 سال پیش، مقام های بهداشتی این کشور از ریشه کنی فلج اطفال در سوریه خبر داده بودند.

افزون بر اینکه در مناطقی دیگر به غیر از سوریه نیز فلج اطفال همچنان قربانی می گیرد.

برپایه اعلان مسوولان سازمان جهانی بهداشت، ریشه کنی فلج اطفال در سراسر جهان سالانه نزدیک به یک میلیارد دلار هزینه دارد.

افزون بر هزینه های این طرح، ناامنی و درگیری های پایان ناپذیر در سراسر جهان، دشواری های فراوانی را پیش روی تحقق هدف ریشه کنی فلج اطفال قرار داده است.

به عنوان مثال، آذرماه سال گذشته اجرای کارزار (کمپین) ریشه کنی فلج اطفال در استان «خیبر پختونخوا» در شمال غربی پاکستان سبب بروز خشونت هایی در این منطقه شد.

در پی این خشونت ها، شماری از محافظان امنیتی گروه های بهداشتی و نیز تنی چند از ماموران بهداشتی هدف حمله تندروها قرار گرفتند و جان خود را از دست دادند.

** فلج اطفال، بیماری ای ناتوان کننده

بیماری فلج اطفال با نام علمی «پولیومیلیت» (1) نوعی بیماری ویروسی شدید است.

به گفته کارشناسان، ویروس های عامل فلج اطفال از خانواده «انترو ویروس» (2) هستند که با هجوم به دستگاه عصبی، آسیب های جبران ناپذیری را بر عضله های گوناگون بدن تحمیل می کنند.

در پیوند با عوارض و نشانه های بیماری فلج اطفال، «احمدرضا ریحانی یساولی» متخصص ارتوپدی و جراحی استخوان  گفت: من و همکارانم در تبادل اطلاعاتی که در نشست ها و کنگره های علمی صورت می دهیم، در سال های گذشته با موردی تازه از بیماری فلج اطفال در ایران روبرو نشده ایم.

اقدام های درمانی متخصصان ارتوپدی (پزشکی استخوان و مفصل ها) در قبال بیماران ایرانی مبتلا به فلج اطفال نیز معطوف به کسانی بوده که در سال های پیشین گرفتار بیماری شده اند.

این در حالی است که از کشورهای پیرامونی چون عراق و افغانستان، همچنان بیمارانی برای درمان به ایران می آیند و می توان گفت در این کشورها فلج اطفال هنوز شیوع دارد.

به این ترتیب می توان گفت پس از اجرای برنامه ریشه کنی فلج اطفال در کشورمان در سال 1373، این بیماری ریشه کن شده است.

ریحانی در تشریح چگونگی بروز این بیماری گفت: ویروس فلج اطفال، ویروسی است که بر قسمتی از نخاع به نام شاخ قدامی می نشیند و نشانه های نوعی فلج (فلج شل) را پدیدار می سازد.

ریحانی ادامه داد: در این بیماری، ویروس بخشی از دستگاه عصبی را ویران می کند.

با توجه به بخشی که در دستگاه عصبی ویران شد و گستردگی آن، عضله یا عضله های همپیوند نیز آسیب می بینند؛ آسیب هایی که بیشتر در قسمت های پایین تنه بروز می یابد.

بر اثر بیماری، عضله های یاد شده از انرژی مورد نیاز خود بی بهره می مانند و رشد نمی کنند، بنابر این لاغر می شوند و رو به ضعف می نهند.

بنابر این، اندام هایی چون مچ پا، ران، زانو و ... به صورت جداگانه یا همزمان دچار ناتوانی حرکتی می شوند.

نشانه های آشکار فلج اطفال، اندام های تغییر شکل یافته و ناهمگون با یکدیگر، استخوان های رشد نیافته و عضوهای ناپایدار و تخریب شده است.

ریحانی افزود: فلج اطفال درمانی قطعی ندارد، زیرا تاکنون علم راهی برای ترمیم ویرانی های دستگاه عصبی پیدا نکرده است و به همین دلیل عضله های همپیوند با عصب های آسیب دیده بهبود نمی یابند.

تمهیدات پزشکی متخصصان استخوان و مفصل ها نیز فقط محدود به اقدام هایی چون بلندکردن طول یا تقویت اندام ها، پیوند زدن از اندام های سالم به عضوهای ویران شده و استفاده از وسایل کمکی است.

ریحانی در مورد راه های انتقال ویروس فلج اطفال و پیشگیری از آن گفت: یکی از راه های ورود ویروس بیماری به بدن و نشستن آن بر دستگاه عصبی، وارد شدن به دستگاه گوارش از درگاه هایی چون دهان است.

با توجه به ناممکن بودن پاکسازی محیط پیرامونی از ویروس ها، این بدن است که باید در برابر عوامل بروز بیماری مقاوم شود.

بنابر این، از همان ساعت های نخستین تولد نوزادان در زایشگاه ها، به آنان واکسن فلج اطفال داده می شود که در ایران به صورت قطره خوراکی و در برخی کشورهای غربی به شکل واکسن های تزریقی است.

واکسن فلج اطفال در فاصله های سنی 2، چهار، 6 و 18 ماهگی و نیز 6 سالگی وارد بدن کودکان می شود تا آنان را در برابر ویروس فلج اطفال مقاوم سازد.

ریحانی افزود: نشانه های نخستین ابتلا به فلج اطفال بسیار شبیه به بیماری سرماخوردگی و شامل گلودرد، سردرد، بی اشتهایی و ... است و در صورتی که بیماری مهار نشود، فلج اندام ها را به دنبال خواهد داشت.

ریحانی با اشاره به ناآگاهی های مربوط به این بیماری گفت: در پاره ای از موارد شبیه بودن نشانه های فلج اطفال به بیماری های دیگر مانند سرماخوردگی سبب شده تا پیامدهای فلج اطفال با عوارض داروهایی چون «پنی سیلین» اشتباه گرفته شود.

این در حالی است که ویروس فلج اطفال عامل بیماری بوده و نه تزریق داروهای یاد شد.

ریحانی در پاسخ پرسشی  در مورد امکان مرگ و میر مبتلایان گفت: فلج اطفال بیشتر پیامدهای ناتوان کننده به دنبال دارد، هر چند ممکن است این پیامدها در نهایت به مرگ بیماران انجامد.

** جمع بندی

هر چند نگرانی های مربوط به شیوع دوباره فلج اطفال در کشورمان تا حد زیادی برطرف شده، اما این بیماری همچنان در مناطق پیرامونی ایران سلامت افراد را تهدید می کند.

و اما در عرصه جهانی، گسترش بیماری فلج اطفال چالشی مهم برای سلامت ساکنان کره خاکی به شمار می رود؛ چالشی که با درگیری های نظامی، ناآرامی ها و ناامنی های پراکنده در سراسر جهان همپیوند است و از این رو رفع آن با دشواری های بسیاری روبرو است.

در این ارتباط نکته ای که قابل توجه به نظر می رسد، بهره جویی کشورهای همسایه از تجربه های ایران در زمینه ریشه کنی فلج اطفال و اجرای طرح های فراگیر در این زمینه است.

در مجموع باید گفت، ریشه کنی فلج اطفال در وهله نخست نیازمند همکاری های بین المللی است که جز با شکل گیری اراده ای جهانی برای تحقق این هدف سلامتبخش میسر نخواهد شد.

 سید محمد کاظمی -ایرنا