در سال‌های پس از انقلاب صنعت داروسازی کشور پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است، اما به گفته کارشناسان این صنعت هنوز مشکلات و چالش‌هایی دارد که در ظاهر آن را از صنعت داروسازی کشورهای پیشرفته عقب‌تر نگه داشته است.
شفاآنلاین>سلامت>«باید برخورد جدی با پزشکان تجویزکننده داروی خارجی که مشابه داخلی آن وجود دارد، صورت گیرد»؛ این تازه‌ترین هشدار رئیس سازمان غذا و داروی کشور به ادامه روند تجویز داروهای خارجی توسط برخی پزشکان است.
به گزارش شفاآنلاین: این روند سال‌هاست که در میان پزشکان ایرانی مرسوم است و چندی پیش نیز محمدرضا شانه‌ساز با ارسال نامه‌ای خطاب به رئیس سازمان نظام‌پزشکی از او خواست تا در زمینه خودداری از تجویز داروی خارجی دارای مشابه داخل به تمامی پزشکان و انجمن‌های علمی و تخصصی این سازمان اطلاع‌رسانی کند.
تمایل بی حد و اندازه برخی پزشکان به تجویز داروی خارجی شاه بیت اصلی ماجراست و در این گزارش می‌خواهیم ببینیم که چرا برخی اصرار دارند که داروی خارجی بهتر از داروی ایرانی است.
«دارویی که برای شما تجویز کردم مشابه ایرانی هم دارد، اما به کیفیت نمونه خارجی نیست. البته کمی گران‌تر است، اما در عوض سریع‌تر درمان می‌شوید»؛ هر یک از ما حداقل یک بار در مواجهه با پزشک و هنگام دریافت نسخه این اظهارات را شنیده‌ایم، اما تابه‌حال از خود پرسیده‌ایم که علت این اصرار چیست و چرا این نسخه‌های خاص را باید از داروخانه‌های خاص تهیه کرد.
در سال‌های پس از انقلاب صنعت داروسازی کشور پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است، اما به گفته کارشناسان این صنعت هنوز مشکلات و چالش‌هایی دارد که در ظاهر آن را از صنعت داروسازی کشورهای پیشرفته عقب‌تر نگه داشته است. یکی از این چالش‌ها اعتقاد و اعتماد برخی پزشکان ایرانی به داروهای خارجی است. البته قصد آنها از انجام این کار ضربه زدن به بازار داخلی دارو نیست و دلیل اغلب آنها برای این تجویزها نبود داروی مشابه ایرانی و یا به عبارت بهتر کیفیت پایین داروی مشابه ایرانی است.
در هر صورت این مسئله به اندازه‌ای در میان پزشکان ایرانی رایج است که چندی پیش رئیس سازمان غذا و دارو در نامه‌ای خطاب به رئیس سازمان نظام‌پزشکی از او خواست در زمینه خودداری از تجویز داروهای خارجی دارای مشابه داخل به تمامی پزشکان و انجمن‌های علمی و تخصصی این سازمان اطلاع‌رسانی کند.
بر اساس آمارها 97 درصد داروی مصرفی کشور در بیش از 100 کارخانه داروسازی داخلی تولید می‌شود و 3 درصد باقیمانده که با واردات از خارج تامین می‌شود حدود 1.3 میلیارد دلار ارزبری دارد، اما هزینه 97 درصدی تولید داخل صرفا 550 میلیون دلار است.
البته به‌رغم آنکه این داروها حجم اندکی از بازار دارو را تشکیل می‌دهند، اما به دلیل آنکه عمدتا برای بیماران خاص تجویز شده یا داروهای ضدسرطان هستند، داروهای بسیار گران‌قیمتی هستند که موجب می‌شود هر ساله ارز زیادی از کشور خارج شود.
بنا بر اعلام سازمان غذا و دارو امسال ارز تخصیص داده شده برای تهیه مواد اولیه تولید 97 درصد دارو در داخل و همچنین واردات سه درصد باقیمانده روی‌هم‌رفته رقمی بالغ بر 1.5 دلار خواهد بود، اما ارزش بازار دارویی کشور حدود 20 هزار میلیارد تومان است و گردش مالی قابل توجهی در این حوزه وجود دارد. همچنین درحال حاضر نزدیک به 70 درصد مواد اولیه دارویی در داخل تولید می‌شود و حدود 800 میلیون دلار سالانه صرف مواد اولیه تولید دارو می‌شود و با توجه به زیرساخت‌های قابل قبول درحوزه دارو ارزش افزوده به نسبت قابل توجهی در این بخش عاید کشور می‌شود.
با این اوصاف اما نمی‌توان کشور را بی‌نیاز از ورود داروهای جدید دانست، ولی ظاهرا یک مانع اساسی در مسیر ورود داروهای به کشور وجود دارد و آن بسته بودن سیستم توزیع داروی کشور است. زیرا تولیدکنندگان دارو باید از سازمان غذا و دارو مجوز دریافت کنند و اگر یک دارو توسط سازمان نظارتی غذا و دارو تایید نشود، قاعدتا مجوز ورود به کشور را اخذ نمی‌کند.
البته شاید رسیدگی و نظارت این سازمان بر داروهای موجود بر بازار دارو مشکل‌آفرین نباشد، اما تجویز داروهای بدون مجوز توسط برخی پزشکان مشکل آفرین شده است. چراکه اگر پزشکی دارویی خارجی تجویز کند، بیمار چاره‌ای جز تهیه آن دارو نخواهد داشت و به دلیل وجود تقاضا به‌تدریج بازار عرضه نیز ایجاد خواهد شد.
بنابراین شبکه‌های قاچاق دارویی به کشور وارد خواهند شد زیرا می‌دانند که فروش قابل‌توجه و سوددهی بالایی برای آنها خواهد بود. پس می‌توان گفت داروهایی که توسط برخی پزشکان تجویز میشوند، ایجادکننده بازار قاچاق دارو خواهند بود. البته اگر ممنوعیتی برای تجویز داروهای خارجی برای پزشکان هم وجود نداشته باشد و دست پزشک برای تجویز هرگونه دارویی باز باشد، غالب پزشکان ترجیح می‌دهند از دارویی برای درمان بیمار خود استفاده کنند که به باور آنها شاید اثرگذاری و بازدهی بالایی داشته باشد.
هرچند در برخی از موارد ممکن است داروهای خارجی تاثیرگذاری بیشتری نسبت به داروهای ایرانی داشته باشند و اگر بیمار داروی مورد نظر پزشک را در داروخانه‌ها پیدا نکند به‌ناچار سراغ قاچاقچیان دارو خواهد رفت؛ اما با کمی دقت در این فرآیند شاید بتوان نقش ناخواسته برخی پزشکان را در قاچاق دارو دید.
نکته دیگر در مورد قاچاق دارو، قاچاق دو طرفه آن است. موضوعی که این روزها بیشتر مطرح است زیرا از یک طرف اقلام دارویی زیادی به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود و از سوی دیگر محموله‌های داروهای قاچاق و تقلبی از مجراها و مسیرهای غیر‌قانونی، توسط افراد و شبکه‌هایی به کشور سرازیر میشوند. در واقع صنعت دارو همزمان از دو پدیده رنج می‌برد؛ نخشت ارزهای خارج شده به سبب قاچاق سالانه دارو و دیگری خروج ارز به سبب خروج غیرمجاز داروهای ایرانی از کشور.
به باور بسیاری از کارشناسان مهم‌ترین دلیل خروج بی‌رویه دارو ارزان بودن آن در کشور است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت در کشورهای مختلف از یک تا 70 درصد قاچاق دارو و تولید داروی تقلبی اتفاق می‌افتد، در کشورهای پیشرفته قاچاق دارو یک درصد و در کشورهای آسیایی شرقی و آفریقا 50 درصد است.
از این‌رو تبلیغات، ناآگاهی برخی پزشکان و القای نادرست از سوی آنان، مسائل فرهنگی و باور مصرف‌کنندگان به بهتر بودن کالای‌خارجی می‌تواند به افزایش قاچاق دارو دامن بزند. البته بر کسی پوشیده نیست که معادله بازار دارو باید به نفع داروهای تولید داخل برگردد و کیفیت دارو ارتقا پیدا کند و موضوعاتی همچون کیفیت بسته‌بندی، تبلیغات و مارکتینگ دارو هم باید همراه با کیفیت بالا برود تا مشتری لازم را جذب و دارو را حتی به بازارهای خارجی صادر کند. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که امروز حجم صادرات دارو نسبت به ظرفیت تولید در کشور قابل‌توجه نیست و باید در این خصوص برنامه‌ریزی دقیق صورت گیرد.
حال با این مقدمه مفصل به سراغ نظرات تنی چند از فعالان دارو و جامعه پزشکی می‌رویم تا علت تجویز داروی خارجی را از زبان آنها هم مرور کنیم.
توصیه به مصرف داروهای خارجی بنیه علمی ندارد
صابر نامی، دبیر سندیکای تولیدکنندگان مواد اولیه دارویی معتقد است: «توصیه برخی پزشکان به مصرف داروهای خارجی بنیه علمی ندارد. زیرا داروهای ایرانی از طریق تست‌های تخصصی و پیشرفته منطبق بر فارماکوپه‌های جهانی و توسط دستگاه‌های HPLC و GC بررسی و تایید میشوند؛ بنابراین اگر پزشکی مدعی است که داروی ایرانی بی کیفیت و گچ است ما دعوت می‌کنیم ادعای خود را ثابت کند و سندیکا آماده دریافت مطالب علمی این پزشکان است.»
وی بار دیگر بیان می‌کند: «داروهای تولیدی در کشور کاملاً منطبق با فارماکوپه‌های جهانی است و مطالعات دقیقی در نظارت داروها صورت می‌گیرد. البته روند تایید داروهای بایوسیمیلار و گایدلاین بررسی آنها متفاوت است که پزشکان در این خصوص اطلاعات کافی دارند.»
نمی‌توان به پزشکان گفت که داروی برند تجویز نکنند
سیدحیدر محمدی، مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو هم می‌گوید: «تولید داروهای ژنریک با امکان تامین بسیار گسترده و هزینه‌های پایین‌تر در کشور صورت می‌پذیرد، ولی متاسفانه شرکت‌های برند و خارجی داروها را توسط پزشکان جا انداخته اند.»
وی می‌افزاید: «برای مثال در حال حاضر داروی کلوپیدوگرل (پلاویکس) ژنریک در کشور به وفور یافت می‌شود، ولی متاسفانه پزشکان داروی برند را توصیه می‌کنند.» محمدی با بیان اینکه نمی‌توان به پزشکان گفت که داروی برند تجویز نکنند، اضافه می‌کند: «البته در بین داروی برند و ژنریک تفاوت هرچند اندک وجود دارد و نظر معاونت درمان این است که داروی برند حتماً وارد شود، اما از پزشکان خواهش می‌کنیم که داروی برند در این شرایط تجویز نشود زیرا امروز اوضاع خوبی در تامین ارز و انتقال پول نداریم و این تامین دارو را مشکل کرده است.»
لزوم برخورد با پزشکان متخلف
محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو هم با تاکید کیفیت بالای داروهای ایرانی می‌گوید: «داروهای داخلی بر اساس مقررات و چهارچوب‌های بین الملی تولید میشوند و درواقع چیزی به نام استاندارد ملی درحوزه دارو وجود ندارد. زیرا این مراجع بین‌المللی هستند که برای تولید دارو چهارچوب و استاندارد تعیین می‌کنند و تمامی داروهای داخلی نیز بر اساس همان ضوابط تولید میشوند.»
وی با بیان اینکه اگر داروهای داخلی عوارض خاصی داشته باشند تست ABR آن را شناسایی کرده و یا پرشکان آن را اعلام می‌کردند، می‌افزاید: «بی‌اثر بودن داروهای داخلی باید بر اساس مستندات علمی و دقیق باشد و معتقدم هیچ فرد آکادمیک و علمی چنین سخنی نمی‌گوید.»
معاون وزیر بهداشت با تاکید بر ضرورت حمایت از تولید داخلی دارو، تصریح می‌کند: «باید از ظرفیت‌های داخلی کشور بهترین استفاده را داشته باشیم تا مشکلی برای تامین داروهای اساسی و حیاطی به وجود نیاید و بتوانیم داروهای مورد نیاز بیماران را تامین کنیم.» شانه‌ساز بر ضرورت برخورد جدی با پزشکانی تجویزکننده داروی خارجی که مشابه داخلی آن وجود دارد هم تاکید دارد.
بیشتر پزشکان داروی داخلی تجویز می‌کنند
ایرج خسرونیا، رئیس انجمن متخصصان داخلی ایران اما با تاکید بر اینکه اکثر پزشکان داروهای ایرانی برای بیماران خود تجویز می‌کنند، می‌گوید: «90 درصد پزشکان داروی ایرانی تجویز می‌کنند و تعداد معدودی از پزشکان به دلایلی مانند نبود داروی مدنظر در ایران یا عدم کارآیی لازم برای داروی مشابه ایرانی اقدام به تجویز داروی خارجی می‌کنند.»
وی می‌افزاید: «باید برای بیمار داروی داخلی تجویز کرد و وضیت اقتصادی او را در نظر گرفت. همچنین در راستای بهبود وضعیت بازار دارو و اقتصاد ملی گام برداشت، اما گاهی فرد بیمار پیوند کلیه، قلب، ریه یا مغزاستخوان انجام می‌دهد و داروی مورد نیاز داخلی وجود دارد، اما پزشک کارایی لازم را در آن دارو نمی‌بیند و در صورت تجویز یک داروی غیرموثر زحمات پزشک برای پیوند کلیه، قلب، ریه و... از بین می‌رود.»
خسرونیا تاکید می‌کند: «وزارت بهداشت باید کیفیت داروهای حساس را بالاتر ببرد. در حال حاضر اکثر داروهای خارجی در ایران مونتاژ یا از خارج وارد میشوند و در داخل تولید نمی‌شوند، اما همچنان برخی از پزشکان کیفیت داروهای داخلی را قبول ندارند و به تجویز داروهای خارجی رو می‌آورند.»
وی می‌افزاید: «اغلب داروهای ایرانی کیفیت مطلوب دارند و ماده اولیه آنها وارد می‌شود؛ منتها برخی از شرکت‌های داروسازی به‌دلیل افزایش سوددهی مواد اولیه دارویی را از کشورهای هند، چین، پاکستان، کشورهای عربی و ترکیه وارد می‌کنند. در نتیجه احتمالا این مواد اولیه نامرغوب بوده و مورد قبول پزشک قرار نمی‌گیرند.» خسرونیا خاطرنشان می‌کند: «تجویز داروی خارجی اثرات منفی مستقیم برای وزارتخانه ندارد، بیمار دارای بیمه با نسخه پزشک این داروها را تهیه می‌کند و هزینه آن برعهده سازمانهای بیمه‌گر و در نهایت وزارت بهداشت است. تجویز داروی خارجی برای سازمانهای بیمه‌گر بسیار هزینه‌بردار است.»
رئیس انجمن متخصصان داخلی می‌افزاید: «اگر هر پزشک روزانه یک داروی خارجی برای بیمار تجویز کند، در این صورت هزاران داروی خارجی باید به کشور وارد شود.» او بیان می‌کند: «پزشکان باید با توجه به فهرست دارویی کشور دارو تجویز کنند و در صورتی که داروی مورد نیازی در دسترس نباشد، دارو توسط دولت به کشور وارد شود.»
خسرونیا تصریح می‌کند: «دارویی که در کانادا یا آمریکا 10دلار قیمت دارد به مبلغ 100 دلار در ایران به فروش می‌رسد و این هزینه اضافه بردوش سازمانهای بیمه‌گر است؛ بنابراین اکنون شاهد وضعیت نامساعد اقتصادی و ورشکستگی این سازمان‌ها هستیم.» او بیان می‌کند: «هنگامی که بیمار برای پیوند یک عضو 100میلیون تومان هزینه می‌کند پزشک نیز داروی مورد نیاز بیمار را تجویز می‌کند و توجه زیادی به داخلی بودن دارو یا چگونگی وضعیت اقتصادی دولت ندارد.»
وی تاکید می‌کند: «باید بازارهای سیاه دارو از بین بروند و قاچاقچیان مقابل داروخانه‌ها دارو نفروشند و داروهای خارجی در داروخانه موجود باشد تا بیمار در صورت تمایل با هزینه خود این داروها را تهیه کند.» او می‌افزاید: «البته برخی از پزشکان درمان‌های فوق‌تخصصی انجام می‌دهند. در این صورت دولت قادر به واردات داروهای مدنظر آنها نیست و باید به صورت تک‌نسخه‌ای وارد شوند.»سپید
نظرشما
آخرین اخبار