شفاآنلاین>سلامت>شاید اگر آمار هزینه و درآمد خانوارها را به رئیس‌جمهور نشان دهیم و بگوییم که حدودا هفت سالی است که خانوارهای کشور تنها 10 درصد از هزینه‌های خود را به هزینه‌های بهداشتی و درمانی اختصاص می‌دهند، احتمالا افضل بودن‌مان را با کشور دیگری مقایسه خواهند کرد. یا حتی اگر بگوییم این هزینه 10 درصدی بهداشت و درمان بین همه دهک‌های درآمدی ثابت است، لابد با تعریف و تمجید‌های فراوانی از اقتصاد سلامت کشور روبه‌رو خواهیم شد. اما برداشت‌ها متفاوت است. بررسی‌ها در این گزارش نشان می‌دهد براساس آمارهای تفکیکی سال 98، درست است که بخش بهداشت و درمان 10 درصد از هزینه‌های خانوارها را تشکیل داده است، اما هزینه‌های درمانی دهک دهم (پردرآمدترین دهک) 8 برابر هزینه‌های درمانی دهک اول (کم‌درآمدترین دهک) است. به‌عبارتی دیگر پولی که دهک دهم یا ثروتمندان ایرانی برای سلامتی خود هزینه می‌کنند معادل 78 درصد کل هزینه سالانه معیشت دهک اول است (13 میلیون تومان هزینه درمانی دهک دهم در مقابل 16 میلیون تومان کل هزینه دهک اول). همچنین آمارها نشان می‌دهند که هزینه‌های بهداشت و درمان خانوارهای شهری و روستایی با وجود اجرای طرح‌هایی چون تحول نظام سلامت، پزشک خانواده و... در طی 7 سال اخیر به ترتیب 130 و 150 درصد افزایش داشته است. این مهم درحالی اتفاق افتاده که افزایش درآمد خانوارهای شهری و روستایی به‌ترتیب 140 و 165 درصد بوده است. اما توجه به این نابرابری‌ها و تناقضات موجود در بخش بهداشت و درمان از آن جهت در سال 99 ضروری است که در این سال علاوه‌بر دست‌وپنجه نرم کردن با کرونا، احتمالا با افزایش قیمت‌ها در این بخش که ناشی از تورم و کاهش اعطای ارزهای ترجیحی (4200) است، روبه‌رو باشیم.
براساس آمارها در سه سال منتهی به پایان سال 98 هزینه خانوارهای شهری در بخش بهداشت و درمان به‌طور میانگین 19 درصد افزایش داشته است. سوای این مساله بررسی رفتار خانوارها براساس توصیه‌های بهداشتی برای یک خانوار 4 نفره که در ماه 60 ماسک معمولی و در هر دو ماه 2 لیتر مواد ضدعفونی استفاده می‌کند و گاهی از داروهای تقویتی خریداری می‌کند، در حدود یک میلیون و 500 هزار تومان آب خواهد خورد. در نتیجه اگر رشد 19 درصدی را به‌عنوان رشد مرسوم هزینه‌های بهداشتی در مواقع تورمی درنظر بگیریم، براساس رقم هزینه‌های بهداشتی سال گذشته به عدد 5 میلیون و 630 هزار تومان برای سال‌جاری خواهیم رسید، که این رقم با احتساب هزینه‌های ناشی از کرونا که در حدود یک میلیون و 500 هزار تومان درنظر گرفته شد به 7 میلیون و 130 هزار تومان خواهد رسید و رشد بی‌سابقه 50 درصدی را در هزینه‌های درمانی خانوارها به ثبت خواهد رساند. در چنین وضعیتی که 5 دهک درآمدی پایین کشور، دارای هزینه‌های بهداشتی زیر 4 میلیون تومان هستند و در سال جاری باید حداقل 5/1 میلیون تومان را بابت هزینه‌های بهداشتی کرونا کنار بگذارند، نمی‌توان به‌راحتی از کنار مساله درمان گذشت. اعداد و ارقام این گزارش نشان می‌دهد که بسیاری از آنهایی که در خیابان‌ها بدون رعایت اصول بهداشتی (ماسک و الکل) می‌بینیم از ندانم‌کاری و سهل‌انگاری نیست، بلکه ممکن است از نداری باشد.
رشد 130 درصدی هزینه‌های درمان در دولت روحانی
براساس گزارش مرکز آمار ایران از هزینه و درآمد خانوارهای شهری کشور، در سال 1398 متوسط تعداد افراد خانوارها بین 3 تا 4 نفر و مجموع هزینه کل آنها در حدود 47 میلیون و 439 هزار تومان بوده است. این هزینه در دو بخش؛ هزینه‌های خوراکی و غیرخوراکی محاسبه شده که نشان می‌دهد، مجموع هزینه‌های خوراکی 11 میلیون و 175 هزار و مجموع هزینه‌های غیرخوراکی 36 میلیون و 890 هزار بوده است. هزینه‌های بهداشت و درمان که از مهم‌ترین ابعاد رفاهی و زندگی خانوارهاست در این سال 14 درصد از هزینه‌های غیرخوراکی و 10 درصد از کل هزینه‌کرد خانوارها را به خود اختصاص داده است. درواقع انواع هزینه‌های سالانه خانوارهای شهری نشان می‌دهد که از مجموع 47 میلیون تومان هزینه، چیزی در حدود 4 میلیون و 743 هزار تومان مربوط به بخش بهداشت و درمان بوده است. نسبت این بخش که شامل مخارج دارویی، دندانپزشکی، بستری، آزمایشگاه و... است به کل هزینه‌های سالانه خانوارهای شهری از سال 92 در بازه 10 تا 11 درصد در نوسان بوده است. ثابت ماندن این نسبت هر چند تا حدودی مرتبط با پیاده‌سازی طرح تحول نظام سلامت بوده است، اما رشد هزینه‌ها و بهداشت در همه این سال‌ها به غیر از سال 92 ادامه داشته است.
براساس آمارها از سال 93 به بعد و به جز سال 95 که دومین سال اجرای طرح تحول نظام سلامت بوده است، هزینه‌های بهداشت و درمان خانوارهای شهری با افزایش روبه‌رو بوده است. به‌طوری که این افزایش در سال 93 در حدود 14 درصد و در سال‌های 94، ، 96، 97 و 98 تقریبا 23، 27، 19 و 10درصد بوده است. این افزایش نشان می‌دهد که هزینه خدمات بهداشتی و درمانی هر ماه با تورم و البته با سرعت کمتری افزایش یافته است و به‌تبع کار خانوارها را در تامین هزینه‌های درمانی سخت‌تر کرده است. براساس این داده‌ها هزینه‌های بهداشتی و درمانی خانوارها از سال 92 تا پایان سال 98 و در محدوده دولت یازدهم و دوازدهم در حدود 130 درصد افزایش یافته است. جالب است که این افزایش 130 درصدی در هزینه‌های درمانی خانوارهای شهری در حالی اتفاق افتاده که طی این سال‌ها طرح‌هایی مانند، تحول نظام سلامت، پزشک خانواده و... اجرا شده است.
هزینه درمانی روستاییان بیشتر از شهر‌ی‌هاست
داده‌های مرکز آمار ایران از هزینه و درآمد خانوارهای روستایی کشور نیز نشان می‌دهد سهم هزینه بهداشت و درمان از کل هزینه‌های خانوارهای روستایی همانند خانوارهای شهری 10 درصد است که در این میان 8درصد مربوط به هزینه‌های بهداشتی و درمانی و 2 درصد مربوط به هزینه‌های بیمه‌های اجتماعی و درمانی بوده است و 90 درصد از هزینه‌های خانوارهای روستایی مربوط به سایر هزینه‌ها بوده است. تشابه آماری زیادی در هزینه‌کرد خانوارها در بخش بهداشت و درمان بین مناطق شهری و روستایی وجود دارد، به‌طوری که در خانوارهای روستایی نیز از سال 94 به بعد 10 درصد از کل هزینه‌ها را هزینه‌های درمانی و بهداشتی تشکیل داده‌اند. با این وجود اما محاسبه این رقم نشان می‌دهد که خانوارهای روستایی در سال 98 در بخش درمان در حدود دو میلیون و 600 هزار تومان، در سال 97 حدود دو میلیون و 350 هزار تومان هزینه کرده‌اند. با نگاهی به لیست قیمت‌های دارویی، درمانی، بستری و آزمایشگاهی و همچنین جراحی کشور می‌توان پایین بودن چنین رقمی را احساس کرد. با همه اینها هزینه‌های درمانی خانوارهای روستایی نیز در طول سال‌ها به جز سال 92 که افت داشته روند صعودی خودش را حفظ کرده است. به‌طوری که در سال‌های 97 و 98 که رشد هزینه‌های درمانی خانوارهای روستایی به ترتیب 32 و 11 درصد بوده و خانوارهای شهری را نیز جا گذشته است. جهش هزینه‌های درمانی در خانوارهای روستایی به‌طوری کم‌وبیش از خانوارهای شهری بیشتر بوده که این رشد در طی سال‌های 92 تا پایان سال 98 در حدود 150درصد بوده است. همان‌طور که اشاره شد این رقم برای خانوارهای شهری 130 درصد بوده است. این درحالی است که براساس آمارها در مدت مذکور رشد درآمد خانوارهای روستایی 140 درصد و خانوارهای شهری 165 درصد بوده است.
هزینه‌های درمان درحال افزایش است
بررسی متوسط انواع هزینه‌های سالانه یک خانوار شهری نشان می‌دهد که در هر سالی که افزایش هزینه‌کرد خانوارها با رشدی هم‌اندازه با تورم روبه‌رو نبوده، در سال بعدی عقب افتادگی خود را جبران کرده است. دلیل هماهنگ نبودن رشد هزینه‌های درمانی خانوارها و تورم به علت تاخیر در انتقال تورم از بازار اقلام و خدمات عمومی به بازار درمانی است چراکه در این بخش با حمایت‌های دولتی و ارز ترجیحی معمولا سعی بر رشد کمتر قیمت‌ها بوده است، اما در عمل این اتفاق نیفتاده و صرفا با تاخیر زمانی سه ساله تورم به بازار دارو و درمان نیز کشیده شده است. به‌عنوان نمونه رشد هزینه‌های درمان خانوارهای شهری در سال 95 در حدود منفی یک درصد و میزان تورم در حدود 9 درصد بوده است. در سال 96 هزینه‌های درمان جهشی 27 درصدی پیدا می‌کند در صورتی که تورم در حدود 9 درصد باقی می‌ماند. در سال 98 اما در بخش درمان رشد 10 درصدی و در افزایش سطح قیمت کالا‌ها افزایش 41 درصدی مشاهده شده است. با وجود این مساله و همچنین شیوع ویروس کرونا از ابتدای سال و از طرفی زمزمه‌های برداشت ارز 4200 تومانی در بخش درمان می‌توان انتظار افزایش سنگین قیمت‌ها و همچنین افزایش هزینه‌کرد خانوارها را در این بخش داشت.
رشد 50 درصدی هزینه‌های درمانی با تشدید کرونا
بر اساس آمارهای ارائهشده، مجموعه هزینه‌کرد خانوارهای شهری و روستایی کشور در سالهایی که اقتصاد با رکود، افزایش قیمت‌ها و... روبه‌رو بوده، رشد 20 تا 25 درصدی را تجربه کرده است. از آنجایی که در سال جاری افزایش قیمت بیش از پیش احساس شده و تورم به همه بازارها سرایت کرده و همچنین انتظارات تورمی همچنان بالاست نمی‌توان انتظار پایین‌تر از این را داشت. نکته حائز اهمیت اما نقش هزینه‌های بهداشتی و درمانی خانوارها در این سال خاص خواهد بود، چراکه شیوع ویروس کرونا و الزام استفاده از تجهیزات پزشکی همچون ماسک، الکل و... احتمالا هزینه‌های درمانی را با رشد بیشتری نسبت به پارسال به سمت بالا حرکت دهد. با یک حساب و کتاب سرانگشتی می‌توان با وجود افزایش قیمت‌ها و تشدید فشار کرونا از افزایش 50 درصدی هزینه‌های درمانی خانوارهای کشور تا پایان سال جاری سخن گفت. از آنجایی که آمارهای اعلام‌شده در مرکز آمار میانگین تعداد نفرات خانوارها را 4 نفر در نظر می‌گیرد، از همین تعداد برای برآورد هزینه‌ها در سال سخت 99 استفاده می‌کنیم. یک خانواده 4نفره سوا از هزینه‌های مرسوم و معمول بهداشتی و درمانی که خواهد داشت و درصد آن در سال‌های اخیر از کل هزینه‌اش حدود 10 درصد بوده است، در سال جاری نیاز به موارد خاص درمانی و تجهیزاتی برای رعایت دستورالعمل‌های مقابله با کرونا خواهد داشت. براساس توصیه‌های بهداشتی هر ماسک معمولی نیازمند تعویض روزانه بوده و یک خانواده 4نفر در ماه حداقل نیازمند 60ماسک (کاهش 50 درصدی ترک خانه) خواهد بود که میانگین قیمت آنها حدود 70 هزار تومان است. پس تنها با فرض ثابت ماندن قیمت‌ها هزینه ماسک حدود 840هزار تومان در سال برای یک خانوار خواهد بود. استفاده از الکل نیز چندان ارزان نخواهد بود چراکه براساس مشاهدات میدانی و لیست فروش فروشگاه‌های آنلاین، قیمت یک لیتر الکل 85درصد حدود 70 هزار تومان خواهد بود. با احتساب آنکه هر خانوار 4نفره برای هر دوماه نیازمند یک لیتر الکل باشد می‌توان پیش‌بینی کرد حداقل 500هزار تومان نیز برای سال جاری جهت استفاده از مواد ضدعفونی لازم است. سوای اینها هزینه‌هایی برای خرید داروهای تقویتی، سرماخوردگی (بیشتر از سالیان پیش) و از همه مهم‌تر تست‌های کرونا در زمان ابتلا یا مشکوک بودن نیز ضمیمه هزینه‌های ماسک و الکل خواهد بود. بنابراین یک خانوار چهارنفره در سال 99 و براساس قیمت‌های موجود برای رعایت همه توصیه‌های بهداشتی هزینه‌ای حدود یک‌میلیون و 500هزار تومان خواهد داشت. این درحالی است که با احساب میانگین افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی خانوارهای شهری طی سال‌های 96، 97 و 98 به رقم 19درصد خواهیم رسید. در نتیجه اگر رشد 19درصدی را به‌عنوان رشد مرسوم هزینه‌های بهداشتی در مواقع تورمی درنظر بگیریم، براساس رقم هزینه‌های بهداشتی سال گذشته به عدد 5میلیون و 630هزار برای سال جاری خواهیم رسید که این رقم با احتساب هزینه‌های ناشی از کرونا که حدود یک‌میلیون و 500هزار تومان در نظر گرفته شد به 7میلیون و 130هزار تومان خواهد رسید و رشد بی‌سابقه 50درصدی را به ثبت خواهد رساند.
به‌جای کمک ارزی به بورس، بودجه درمانی را بدهید
با توجه به تخمین‌های سرانگشتی که در قسمت قبل بحث شد، می‌توان از افزایش یک تا چند درصدی هزینه‌های بهداشت و درمان از کل هزینه‌های خانوارها صحبت کرد. این نسبت که در طول 7 سال اخیر حدود 10درصد بوده است با وجود شرایط کنونی و در پایان سال 98 بعید نیست که حدود 12 تا 15 درصد باشد. علاوه‌بر اینها زمزمه برداشته شدن ارزهای 4200 تومانی در بخش درمان ممکن است شوک جدیدی به این بخش باشد. به همین دلیل ضروری است که در چنین سالی برای حمایت از اقشار خاص و طبقات مختلف جامعه در بخش بهداشت و درمان نیاز به سیاست‌ها و البته جدیت بیشتری خواهیم بود. براساس اعلام سعید نمکی، وزیر بهداشت تنها 27 درصد از یک‌میلیارد دلار صندوق توسعه ملی به این بخش تزریق شده که براساس دلار 28هزار تومانی حدود 7هزار میلیارد خواهد بود. این درحالی است که همین دولت برای حفظ اموال 8میلیون سرمایه‌گذار بورسی تنها در یک فقره 10 تا 15 هزار میلیارد از صندوق توسعه ملی به آن تزریق کرد و نه‌تنها ذات بازار سهام را زیرسوال برده، بلکه جان 80میلیون نفر را بی‌اهمیت‌تر از اموال 8میلیون نشان داده است.
ثروتمندان ایرانی 8 برابر فقرا برای سلامتی هزینه می‌کنند
همان‌طور که گفته شد داده‌های آماری نشان می‌دهند هزینه‌های بهداشت و درمان حدود 10درصد از کل هزینه‌های خانوارها را در سال 98 تشکیل داده‌اند. این نسبت تا حدود زیادی بین همه دهک‌ها برقرار است و هر 10 دهک اقتصادی کشور بین 9 تا 11 درصد از هزینه‌های خود را صرف هزینه‌های درمانی می‌کنند. هرچند این نسبت بین همه دهک‌ها به هم نزدیک بوده اما به‌دلیل تفاوت هزینه‌ای بین دهک‌ها، رقم آن متفاوت است. به‌عنوان نمونه خانوارهای دهک اول 10درصد از کل هزینه‌های 16میلیون و 300 هزار تومانی خود را که برابر با یک‌میلیون و 500هزار تومان است، صرف هزینه‌های درمانی و بهداشتی می‌کنند. از آن‌طرف خانوارهای دهک دهم 11درصد از هزینه‌های 114 میلیون تومانی خود را که حدود 13میلیون تومان است به بخش بهداشتی اختصاص می‌دهند.
این آمارها نشان می‌دهند دهک دهم تقریبا 8 برابر دهک اول هزینه‌های بهداشتی داشته است. با فرض هزینه یک‌میلیون و 500هزار تومانی ناشی از کرونا، دهک اول باید به‌اندازه کل هزینه درمانی سال پیش خود هزینه دستورالعمل‌های بهداشتی در سال جاری کند. البته وضعیت برای 5دهک اول جامعه به‌هیچ‌وجه مناسب نیست چراکه به هزینه‌های درمانی آنها که همگی پایین‌تر از 4میلیون تومان است، فقط یک‌میلیون و 500هزار تومان ناشی از شیوع کرونا اضافه خواهد شد. این درحالی است که افزایش قیمت ناشی از تورم و حذف ارز ترجیحی (4200) نیز تاثیرات بهسزای خودش را خواهد گذاشت.
مرتضی عبدالحسینی، روزنامه نگار
