متخصصان درباره مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها هشدار دادند
به گواه بسیاری از کارشناسان و به دلایل متعدد ازجمله قیمت پایین آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران، فروش بی‌رویه این داروها بدون نسخه پزشک، عدم اطلاع کافی بیماران در خصوص بی‌نیازی به مصرف این داروها هنگام ابتلا به عفونت‌های ویروسی از سوی پزشکان و سایر عوامل زمینه‌ساز ایجاد فرهنگ مصرف بی‌رویه و بعضاً خودسرانه این داروها در جامعه برای اغلب بیماری‌های تب‌دار شده است
شفاآنلاین>سلامت>در کنار این موارد باید به مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در صنایع غذایی اعم از دام و طیور اشاره کرد که منجر به باقی ماندن دارو در فرآورده‌های غذایی و تغییر فلور میکروبی افراد مصرف‌کننده به فلور مقاوم و گسترش میکروب‌های مقاوم در جامعه می‌شود.
به گزارش شفاآنلاین: نگرانی‌های مرتبط با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها مدت زمان کوتاهی پس از معرفی آنها به دنیای پزشکی در سال‌های 1940 شناخته شدند. گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت بر اساس جمع‌بندی مطالعات انجام شده بین سال‌های 1994 تا 2010 نشان می‌دهد که حدود 51 درصد از میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در اکثر کشورها نامناسب یا با دوز ناکافی بوده است.
بر اساس این گزارش‌ها مهم‌ترین عوارض نامطلوب مرتبط با آنتی‌بیوتیک‌ها مشتمل بر عوارض جانبی ناخواسته، افزایش مرگ‌ومیر و بیماری‌زایی، طولانی شدن مدت زمان اقامت بیماران در مراکز درمانی، افزایش هزینه‌های بستری، افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های ثانویه و ظهور ارگانیسم‌های مقاوم است. به گفته محققان رشد بی‌رویه و نامناسب مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها مسئول حداقل بخشی از افزایش بروز عفونت‌های جدی و مقاومت‌ها به چند دارو است. همچنین توسعه گونه‌های تهاجمی‌تر عفونت‌های روده‌ای بیمارستانی نیز محصول مصرف بی‌رویه این داروها است. البته تولید آنتی‌بیوتیک‌های موثر بر این میکروارگانیسم‌ها متناسب با گسترش آنها نبوده و بدین ترتیب استفاده صحیح‌تر و مناسب‌تر از داروهای آنتی‌بیوتیکی موجود برای حفظ ارزش این داروها در دنیای پزشکی امری ضروری است.
ضمن اینکه تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها جدا از اینکه یک تجربه علمی است، با ملاحظات روانی و فلسفی خاصی همراه است و پزشکان باید خطر درمان کردن یا درمان ناکافی با آنتی‌بیوتیک‌ها را در برابر عوارض جانبی، هزینه دارو و نیز اثرگذاری بر مقاومت میکربی ارزیابی نمایند؛ زیرا پزشکان قادرند با استفاده از دانش، توانایی‌ها و مهارت‌های خود بیماران را در جهت عدم دریافت آنتی‌بیوتیک غیرضروری متقاعد نمایند، اما انجام این مداخلات در مقابل تجویز آسان و بدون دغدغه آنتی‌بیوتیک‌ها مستلزم صرف زمان کافی و آموزش مناسب است.
البته برخی پزشکان ممکن است تمایل نداشته باشند تا خطر عدم تجویز یا تجویز آنتی‌بیوتیک‌های با طیف اثر محدود در بیماری که مبتلا به عفونت است را به علت روش طبابت نادرست یا ملاحظات قانونی بپذیرند. همچنین برخی پزشکان ممکن است مهارت کافی جهت تشخیص، مدیریت و درمان عفونت‌های مختلف را با توجه به گسترش دانش مرتبط با بیماری‌های عفونی نداشته باشند؛ بنابراین تمامی عوامل مذکور سبب می‌شوند تا پزشکان به تجویز آسان و بی‌دردسر آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف روی بیاورند.
ازاین‌رو برنامه‌های تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها هم طبق باور برخی از پزشکان محدودیت‌های نامناسب و غیرضروری برای طبابت ایجاد می‌کند؛ اما تجویزکنندگان داروهای ضد میکروبی ارزش و اهمیت این موضوع را به‌خوبی متوجه نشده‌اند و نمی‌دانند که مصرف آنتی‌بیوتیک، عوارض اکولوژیک گسترده‌تری بیشتر از آنچه بر بیمار دریافت‌کننده دارد از خود برجای می‌گذارد که در نتیجه کل جامعه می‌تواند از آن متاثر شود.
در کشور ما هم میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها مناسب نیست و کارشناسان دلیل آن را قیمت پایین آنتی‌بیوتیک‌ها و فروش بی‌رویه این داروها بدون نسخه پزشک عنوان می‌کنند و بر لزوم محدودیت در فروش آنها تاکید دارند.
داروخانه نباید بدون نسخه آنتی‌بیوتیک بدهد
مینو محرز، فوق تخصص بیماری‌های عفونی و عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا با تاکید بر لزوم محدودیت در فروش آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور، اظهار داشت: «داروخانه بدون نسخه پزشک نباید حتی یک کپسول آنتی‌بیوتیک به مراجعه‌کننده تحویل دهد.»
وی که با موضوع مقاومت آنتی‌بیوتیکی سخن می‌گفت، افزود: «بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۰ تهدید مرتبط به حوزه سلامت در مقیاس جهانی واقع خواهند شد.»
محرز با اشاره به اینکه مردم ایران به‌صورت بی‌رویه آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، عنوان کرد: «برخی از مردم ایران تا ۹۷ درصد به داروهای آنتی‌بیوتیک مقاومت نشان می‌دهند که این روند نگرانی‌ها را دوچندان کرده است.»
عضو کمیته علمی کشوری ستاد ملی مقابله با کرونا با هشدار در خصوص مصرف بالای آنتی‌بیوتیک‌ها در بخش دام و طیور نیز گفت: «متاسفانه حوزه دامپزشکی کشور میزان تزریق آنتی‌بیوتیک به دام‌ها را کنترل نمی‌کند و امروز بخش زیادی از داروها در نتیجه مصرف محصولات مرتبط با دام و طیور وارد بدن ما می‌شود.»
وی با بیان اینکه مردم ایران به طور معمول از طریق خوراک دام‌ها آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، عنوان کرد: «مصرف آنتی‌بیوتیک در طیور و دام‌ها و حتی مواد گیاهی باید به‌شدت و جدیت مورد کنترل قرار گیرد.» عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با اشاره به اینکه اکثر کشورهای دنیا بدون نسخه داروی آنتی‌بیوتیک نمی‌فروشند، توضیح داد: «متاسفانه مردم ایران به روشی آسان و سریع و با یک مراجعه به داروخانه به داروهای آنتی‌بیوتیک دسترسی دارند.»
محرز تصریح کرد: «متاسفانه امروز مقاومت میکروبی در کشور در وضعیت خوبی قرار ندارد.» فوق تخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به ضرورت وجود نسخه‌های الکترونیکی در کشور، توضیح داد: «نسخه‌های الکترونیکی تنها راه مقابله با مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها هستند؛ زیرا در نتیجه رصد این نسخه‌ها می‌توان میزان تجویز این داروها را مدیریت و مصرف آنها را منطقی‌تر کرد.»
عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا با تاکید مجدد بر اینکه داروخانه بدون اجازه پزشک نباید حتی یک کپسول آنتی‌بیوتیک به مراجعه‌کننده تحویل دهد، افزود: «امروز تصمیم‌گیری ما در خصوص مصرف آنتی‌بیوتیک در شیوه زندگی نسل آینده موثر خواهد بود.» عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران اضافه کرد: «اگر ما بیش از حد آنتی‌بیوتیک مصرف کنیم، نسل آینده را از بین می‌بریم.»
عضو کمیته علمی کشوری ستاد ملی مقابله با کرونا در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «در شرایط فعلی ما به دلیل پیشگیری از ابتلا به کرونا به‌طور مستمر برای ضدعفونی کردن دست‌ها از الکل استفاده می‌کنیم و همین موضوع باعث می‌شود تا میکروب‌های مفید برای بدن از سطح پوست پاک شوند.» محرز افزود: «مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک تمام میکروب‌های طبیعی بدن را از بین می‌برد و این امر موجب ضعف سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری‌های میکروبی می‌شود.»
عضویت ایران در کمیته پایش مقاومت میکروبی سازمان جهانی بهداشت
سعید سلیمان‌میگونی، عضو مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی ارتش هم در این خصوص گفت: «میکروب‌های مقاوم امروزه در هرجایی که قابل تصور باشد از قبیل بدن انسان، حیوانات، غذا، آب‌وخاک، هوا و محیط پیرامون ما یافت می‌شوند. این گروه از میکروب‌ها سبب افزایش مدت‌زمان اقامت در بیمارستان، مرگ‌ومیر بیماران و هزینه‌های درمانی می‌شوند.»
وی افزود: «از سال 2001 در سازمان جهانی بهداشت فعالیت‌های مرتبط با مقاومت میکروبی آغاز شده و در طی سال‌های بعد به‌تدریج افزایش پیدا کرد. در سال 2011 این سازمان یک بسته سیاستی شش ماده‌ای مرتبط با مقاومت میکروبی را جهت اجرا به نمایندگان مناطق خود ابلاغ و در سال 2014 سیستم پایش جهانی مقاومت میکروبی (GLASS) را راه‌اندازی کرد، اما از مجموع 194 کشوری که در مناطق شش‌گانه این سازمان حضور داشتند تنها 50 کشور (حدود یک‌چهارم) در برنامه GLASS شرکت و فقط 40 کشور از این 50 کشور گزارش سالانه مرتبط با مقاومت میکروبی خود را ارسال کردند.»
سلیمان‌میگونی ادامه داد: «جمهوری اسلامی ایران از ماه می 2016 به عضویت کمیته GLASS این سازمان درآمد و هم‌اکنون از طریق شش مرکز پایش مقاومت میکروبی در کشور گزارش‌های مربوط به مقاومت میکروبی را تهیه و ارسال می‌کند.»
عضو مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی ارتش در ادامه گفت: «خوشبختانه در همین راستا اتفاق خوب دیگری که در سیستم بهداشت و درمان کشور رخ داد، تهیه و ارسال دستورالعمل تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک بود که از اوایل سال جاری از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و جهت اجرا به دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌های سراسر کشور ابلاغ شد.» وی افزود: «بر اساس این دستورالعمل که از حدود یک دهه قبل توسط گروهی از اساتید بنام عفونی کشور تهیه شده و در دست پیگیری بود، تعداد مشخصی از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف فقط بایستی از سوی گروه خاصی از پزشکان عمدتاً متخصص عفونی تجویز گردند تا از روند تجویز بی‌رویه و نامناسب این گروه از داروها توسط پزشکان جلوگیری شود.»
سلیمان‌میگونی در ادامه اضافه کرد: «صرف‌نظر از اینکه وضعیت فعلی مقاومت میکروبی در ایران چگونه است؛ دو رخداد فوق عضویت در کمیته GLASS سازمان جهانی بهداشت و ابلاغ دستورالعمل تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک به مراکز درمانی کشور نوید آینده بهتر در زمینه مقاومت میکروبی را در کشور می‌دهد. البته هرچند هنوز دو ضلع از سه ضلع ارتقاء سیستم‌های آزمایشگاهی، ارتقاء الگوی مصرف آنتی‌بیوتیک و تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک مثلثی که منجر به کنترل مقاومت میکروبی می‌گردد، نیازمند ترمیم است.»
استفاده از روش‌های منسوخ سنجش مقاومت میکروبی در کشور
وی در ادامه به تشریح ارتقاء سیستم‌های آزمایشگاهی به‌عنوان یکی از اضلاع مثلث کنترل مقاومت میکروبی پرداخت و گفت: «امروز روش استاندارد تشخیص مقاومت میکروبی در کشورهای پیشرفته تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی دارو (MIC) است که بر اساس آن حداقل دوز آنتی‌بیوتیک موثر جهت از بین بردن میکروارگانیسم سنجیده می‌شود، این در حالی است که در اکثر آزمایشگاه‌های موجود در کشور کماکان از همان روش قدیمی انتشار دیسک جهت سنجش مقاومت میکروبی استفاده می‌شود که به‌طور بالقوه تحت تاثیر کیفیت و تاریخ تولید دیسک‌های آنتی‌بیوتیکی و برخی عوامل دیگر است.»
عضو مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی ارتش اضافه کرد: «همچنین در بخش سرپایی با علم به اینکه بخش قابل‌توجهی از بیماری‌های عفونی مرتبط با عوامل ویروسی است که عملاً فاقد درمان ضد میکروبی هستند و نیز به دلیل عدم وجود تست‌های تشخیص سریع در مطب پزشکان و درمانگاه‌های سرپایی، نتایج قابلیت افتراق از عفونت‌های باکتریال از روی علائم بالینی را نخواهند داشت و در نتیجه آنتی‌بیوتیک‌ها در اکثر این بیماری‌ها نیز تجویز خواهند شد.»
سلیمان‌میگونی با اشاره به ضرورت ارتقاء الگوی مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور افزود: «آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای مسکن جزء دو گروه از داروهایی هستند که به‌طور بی‌رویه در جامعه مصرف می‌شوند. به گواه بسیاری از کارشناسان به دلایل متعدد ازجمله قیمت پایین آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران، فروش بی‌رویه این داروها بدون نسخه پزشک، عدم توضیح کافی به بیماران در خصوص نیاز به مصرف این داروها هنگام ابتلا به عفونت‌های ویروسی از سوی پزشکان و سایر عوامل، زمینه‌ساز ایجاد فرهنگ مصرف بی‌رویه و بعضاً خودسرانه این داروها در جامعه در اغلب بیماری‌های تب‌دار شده است. در کنار این موارد باید به مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در صنایع غذایی اعم از دام و طیور نیز اشاره کرد که منجر به باقی ماندن دارو در فرآورده‌های غذایی و تغییر فلور میکروبی افراد مصرف‌کننده به فلور مقاوم و گسترش میکروب‌های مقاوم در جامعه می‌شود.»
وی افزود: «شاید بتوان گفت که سخت‌ترین قسمت کار در زمینه کنترل مقاومت میکروبی مربوط به این قسمت است که نیازمند چالش و همکاری دستگاه‌های متعدد از قبیل دانشگاه‌های علوم پزشکی جهت آموزش بهتر نحوه تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در بیماری‌های مختلف به دانشجویان پزشکی، سازمان دامپزشکی جهت محدودیت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در فرآورده‌های غذایی، وزارت بهداشت جهت نظارت موثرتر بر نحوه تجویز و فروش آنتی‌بیوتیک‌ها، صداوسیما در جهت اطلاع‌رسانی عمومی از مضرات مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر دستگاه‌های مرتبط است.»
عضو مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی ارتش در پایان تصریح کرد: «همکاری و تلاش دستگاه‌های فوق در میان‌مدت و درازمدت منجر به تغییر فرهنگ مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور و کنترل مقاومت میکروبی خواهد شد، اما ضرورت فرهنگ‌سازی در این بخش همواره باید مورد توجه جدی قرار گیرد.»
روزنامه سپید
نظرشما
آخرین اخبار