واکسن سلاح نجات انسان‌ها در برابر بیماری‌ها
به گزارش شفاآنلاین: واکسن و واکسیناسیون یکی از مهمترین سلاح ها برای نجات جان انسان هاست، همانطور که در اپیدمی کرونا ثابت شد، به جز پیشگیری و تزریق واکسن هیچ راهی برای مبارزه با ویروس مرگبار کرونا وجود ندارد و همه کشورهای دنیا در تلاش هستند تا به فناوری تولید واکسن کرونا دست پیدا کنند و جان میلیون ها نفر را نجات دهند.
به همین دلیل است که ایمن سازی دوران کودکی یک سرمایه گذاری جهانی برای نجات زندگی سالیانه حدود ۶/۲ میلیون نفر در دنیا است. علی رغم پیشرفت های بسیار خوب در سطح جهانی، متاسفانه براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸، همچنان سالیانه ۱۹ میلیون کودک در دنیا از دریافت واکسن محروم هستند که اکثر آن‌ها در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
علی رغم پیشرفت های بسیار خوب در سطح جهانی، متاسفانه براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۵، همچنان سالیانه تعداد زیادی از کودکان دنیا در اثر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن به شرح ذیل جان خود را از دست می‌دهند، بر این اساس ۶۳ هزار کودک در اثر سیاه سرفه، ۱۱۲ هزار کودک در اثر سرخک، ۵۸ کودک در اثر کزاز نوزادی، ۱۰۵ هزار کودک در اثر هموفیلوس آنفلوانزا، ۴۰۰ هزار کودک در اثر اسهال های ویروسی، ۸۸۷ هزار کودک در اثر هپاتیت ب و ۹۲۰ هزار مورد مرگ ناشی از پنومونی ثبت شده است که این میزان معادل ۲۵ درصد کل مرگ‌های کودکان زیر ۵ سال در دنیا است و این مرگ ها به راحتی قابل پیشگیری با واکسن هستند.
زهرایی رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت عنوان کرد: واکسیناسیون موثرترین مداخله بهداشتی شناخته شده برای ارتقای سلامت کودکان است و در طی سال‌های ۲۰۰۰ الی ۲۰۱۸ میلادی واکسیناسیون سرخک توانسته از مرگ ۲۲ میلیون کودک در جهان جلوگیری کند. برنامه گسترش ایمن سازی (EPI) در جهان از سال ۱۹۷۴ آغاز شد و ارائه خدمات ایمن سازی به وسیله انجام دوره های بازآموزی، تأمین واکسن های ایمن و توسعه زنجیره سرمای مطمئن برای آحاد جامعه به سرعت توسعه یافت. در جمهوری اسلامی ایران نیز این برنامه پس از پیروزی انقلاب مورد مطالعه قرار گرفت و از سال ۱۳۶۳، برنامه اجرایی آن در سطح گسترده با تعلیم مدیران بهداشتی در سطوح مختلف، تقویت زنجیره سرما و تدوین برنامه عملیاتی ایمن سازی کشور شروع شد.
اولین واکسیناسیون کودکان در ایران
او ادامه داد: واکسیناسیون یکی از قدیمی‌ترین مداخلات بهداشتی برای کنترل بیماری‌ها در ایران بوده و اولین بار واکسن آبله در سال ۱۸۲۹ میلادی در ایران مصرف شده است. در سال ۱۳۲۲ قانون مایه کوبی همگانی علیه بیماری آبله به تصویب مجلس شورای ملی رسید و به دنبال آن ایمن سازی گروه های هدف انجام شد. واکسن های مورد نیاز علیه بیماری های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال و سرخک در سال های اولیه از خارج از کشور وارد می شد ولیکن نظر به توانمندی مؤسسه واکسن و سرم سازی وقت (انستیتو تحقیقات رازی فعلی) و همت والای اساتید آن مؤسسه، به ویژه مرحوم آقای دکتر حسین میرشمسی، تولید واکسن‌های مورد نیاز کشور در این مؤسسه انجام گرفت.
زهرایی بیان کرد: هرچند واکسیناسیون کودکان در سال‌های دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی نیز انجام می‌شد اما برنامه‌ای گسترده با سازماندهی و ایجاد ساختار مناسب برای ارائه خدمات مستمر واکسیناسیون وجود نداشت و پیش از انقلاب اسلامی پوشش واکسیناسیون ۳۰ درصد بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی وبه موازات شکل گیری شبکه بهداشتی- درمانی درکشور وایجاد ساختار‌های لازم، برنامه گسترش ایمن سازی در کشور در سال ۱۳۶۳ با هدف ایجاد مصونیت فعال در کودکان گروه سنی زیر یکسال در برابر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن شامل دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال و سل آغاز شد.
واکسن هایی که به برنامه واکسیناسیون کشوری اضافه شدند
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت گفت: در سال ۱۳۷۲ نیز برنامه ایمن سازی هپاتیت ب دربرنامه گسترش ایمن سازی ادغام شد. از سال ۱۳۸۳ نیز پس از انجام ایمن سازی سراسری سرخک و سرخجه، واکسن سه گانه سرخک- سرخجه- اوریون (MMR) جایگزین واکسن سرخک در ایمن سازی شد و و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب در قالب واکسن پنتاوالان از سال ۱۳۹۳ در برنامه ایمن سازی کودکان کشور اضافه شدند. علاوه بر این واکسن تزریقی فلج اطفال نیز برای تقویت سطح ایمنی کودکان و در راستای مراحل انتهایی ریشه کنی جهانی فلج اطفال از سال ۱۳۹۴ به برنامه ایمن سازی کودکان اضافه شد. طبق برنامه ریزی انجام شده امید است که در سال آینده با ورود ۳ واکسن پنوموکک و روتاویروس و ویوروس پاپیلومای انسانی (HPV) به برنامه ایمن سازی گام بزرگی در جهت به روز رسانی برنامه ایمن سازی کشور برداشته شود.
او بیان کرد: اجرای برنامه ایمن سازی کودکان سبب شده است تا بیماری هایی که ۵۰ سال گذشته موارد بالایی از مرگ و میر کودکان جامعه را تشکیل می دادند، کاهش چشمگیری پیدا کنند و به طور مثال، امکان اینکه یک دانشجوی پزشکی در کل دوران تحصیل خود یا شاید کل دوران طبابت خود یک مورد بیماری دیفتری را ببیند، بسیار اندک است، حال اینکه در سال های قبل اپیدمیهای بیماری دیفتری به طور مکرر اتفاق می افتاد. براساس برآورد وزارت بهداشت، میزان مرگ کودکان زیر ۵ سال کشور در سال ۱۳۵۷، برابر با ۱۵۴ در هزار تولد زنده بوده، که در سال ۱۳۹۵، به حدود ۱۶ در هزار تولد زنده کاهش یافته است.
کزاز؛ عامل مرگ یک چهارم نوزادان پیش از واکسیناسیون
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اظهار کرد: بر اساس مستندات موجود در سال ۱۳۶۳ که آغاز برنامه توسعه ایمن سازی در کشور بود یک چهارم کل مرگ‌های نوزادی ناشی از کزاز نوزادی بود. شاخص مرگ نوزادی ۲۱ در هزار تولد زنده و مرگ اختصاصی ناشی از کزاز نوزادی ۵ در هزار تولد زنده بود. با افزایش پوشش واکسیناسیون کزاز در کودکان و مادران باردار به بالای ۹۵ درصد، کزاز نوزادی به سرعت رو به کاهش گذاشت و ایران در زمره کشورهایی قرار گرفت که تا قبل از سال ۲۰۰۰ میلادی موفق به حذف کزاز نوزادی شدند. با توجه به تعداد متوسط متولدین در سال ۱۳۹۵ که حدود یک و نیم میلیون نفر بود چنانچه برنامه واکسیناسیون کزاز در کشور انجام نمی‌شد برآورد می‌شود سالیانه ۷۵۰۰ مورد مرگ ناشی از کزاز نوزادی در کشور رخ می‌داد.
زهرایی اظهار کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، گام های بلندی برای ایجاد توسعه شبکه خدمات بهداشتی اولیه (PHC) برداشته شد. هرچند که با فعالیت مؤسسه واکسن و سرمسازی رازی، قدم های بزرگی در تأمین واکسن های مورد نیاز کودکان کشور در سال‌های قبل از انقلاب برداشته شده بود، اما استقبال عمومی و حتی استقبال خانواده های تحصیل کرده بسیار محدود بود. طبق بررسی های انجام شده در اوایل پیروزی انقلاب، حداکثر پوشش ایمن سازی کودکان، ۳۰ درصد و ایمن سازی زنان باردار علیه کزاز ۷/۳ درصد بود.
پوشش واکسیناسیون در سال ۱۳۷۳ به ۹۵ رسید
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت بیان کرد: از سال ۱۳۶۳ تلاش برای تقویت ایمن سازی کودکان با محوریت تقویت تولید داخلی واکسن آغاز گردید و برنامه توسعه ایمن سازی (EPI) از سال ۱۳۶۴ رسما به عنوان یک جزء اساسی از فعالیت های خدمات بهداشتی اولیه آغاز شد. توسعه مراکز بهداشتی‌درمانی و خانه های بهداشت در مناطق روستایی کشور، تربیت و به کارگیری پرسنل بهداشتی مورد نیاز، به ویژه بهورز که بومی روستای محل خدمت خود بودند، ادغام وزارت بهداری و دانشکده های پزشکی و پیراپزشکی و تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی زمینه تربیت پزشکان و نیرو‌های تخصصی مورد نیاز را فراهم کرد.
او ادامه داد: فراهم کردن تجهیزات زنجیره سرما و خودرو‌های مورد نیاز نظام بهداشتی از دیگر اقدامات ضروری برای رساندن خدمات ایمن سازی به نقاط صعب العبور و دورافتاده روستایی بود که به خوبی تأمین شد. حاصل تمام این تلاش ها افزایش پوشش ایمن سازی کودکان زیر یکسال کشور به بیش از ۹۰ درصد در سال ۱۳۶۹ و بالای ۹۵ درصد در سال ۱۳۷۳ بود. در حال حاضر کلیه کودکان کشور علیه بیماری های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال، سرخک، سرخجه، اوریون، سل، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزای تیپ ب واکسینه می شوند. بیماری های سرخک، سرخجه مادرزادی، کزاز نوزادی درمرحله حذف قرار دارند. ۲۰ سال است که کشور از بیماری فلج اطفال پاک است و بیماری های دیفتری، سیاه سرفه و اوریون کنترل شده اند. میزان حاملین مزمن هپاتیت B از ۳ درصد جامعه در سال ۱۳۷۰، به کمتر از ۱.۲ درصد در سال‌های اخیر کاهش یافته است.
چالش کرونا و ایمن سازی کودکان
زهرایی درباره کاهش پوشش واکسیناسیون با شیوع کرونا گفت: جهانگیر شدن بیماری کرونا به همه شئونات زندگی مردم از جمله برنامه‌های بهداشتی مانند واکسیناسیون لطمه وارد کرده و شدت این آسیب در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان که ساختار بهداشتی ضعیف و همچنین مخالفت گروه‌های تروریستی با انجام خدمات واکسیناسیون در مناطق زیادی از این دو کشور سبب شده تا تعداد زیادی از کودکان در این دو کشور از دستیابی به واکسیناسیون محروم بمانند.
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اظهار کرد: از ۲۰ سال پیش تاکنون موردی از فلج اطفال در کشور گزارش نشده است و پارسال موفق شدیم تا تاییدیه حذف بیماری سرخک از کشور را از سازمان جهانی بهداشت اخذ کنیم و این دستاورد بزرگی برای نظام سلامت ماست، ایران در منطقه مدیترانه شرقی در زمره اولین کشورهایی است که توانسته این تاییدیه را اخذ کند، افزون بر این شیوع هپاتیت B در جامعه به یک سوم رسیده است.
سرعت انتقال سرخک چند برابر کرونا
زهرایی بیان کرد: در نتیجه بیماری مانند فلج اطفال هنوز در این دو کشور شایع است و بیماری سرخک شیوع بالایی دارد. شیوع کرونا سبب افت فاحش پوشش واکسیناسیون در این دو کشور شده و لذا خطر طغیان بیماری‌هایی مانند فلج اطفال و سرخک به شدت افزایش یافته است. بدیهی است که افزایش بیماری در کشورهای همجوار می‌تواند از طریق سفر و تردد‌های بین کشورهای همسایه منتشر شود.
همانطور که در کرونا دیدیم، مرزهای جغرافیایی تاثیری در پیشگیری از شیوع بیماری ها ندارند سایر ویروس ها و عوامل بیماری زای عفونی هم می توانند به سرعت از کشوری به کشور دیگر منتقل شوند، سرخک یکی از بیماری هایی قابل پیشگیری با واکسن بوده که سرعت انتقال و میزان سرایت پذیری آن چند ده برابر بیشتر از کرونا است و تاکنون وشش خوب واکسیناسیون موجب محافظت کودکان در برابر این بیماری شده است اما باید توجه داشت که اگر پوشش واکسیناسیون حدود ۹۵ درصد یا کمتر باشد، در آینده خطر ابتلای کودکان ایرانی به سرخک وجود دارد و به همین دلیل نگران طغیان مجدد بیماری سرخک در کشور هستیم.
سرخک بیماری است که با لکه‌های پوستی قرمز و تب و التهاب خودش را نشان می‌دهد و یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که از طریق آب دهان، بینی و به طور کلی مایعات مخاطی بدن و تنفس منتقل می شود و به شدت واگیر دارد، تا جایی که حتی از طریق تنفس منتقل می‌شود. وقتی کودکی که مبتلا به سرخک است در فضایی سرفه یا عطسه کند یا حتی حرف بزند، ویروس این بیماری در هوا پخش و به دیگران منتقل می‌شود. ویروس سرخک حتی می‌تواند روی میز، صندلی یا پتو بنشیند و با لمس به بدن بقیه افراد منتقل شود و نوزادان، کودکان و حتی بزرگسالان را درگیر کند، سرخک هنوز درمان مشخصی ندارد و بهترین درمان آن پیشگیری با واکسیناسیون است.
کاهش ۱۶ درصدی واکسیناسیون در ابتدای شیوع کرونا
او افزود: بر اساس بررسی‌های انجام شده وزارت بهداشت، میزان پوشش واکسیناسیون در جمهوری اسلامی ایران نیز از بیماری کرونا آسیب دیده است و برای اولین بار در طی ۲۵ سال گذشته در ۶ ماه اخیر پوشش واکسیناسیون کودکان به کمتر از ۹۵ درصد رسیده است. با شیوع کرونا و شعار در خانه بمانیم که برای محافظت از سلامت و قطع زنجیره انتقال کرونا به مردم آموزش داده شد، بسیاری از خانواده‌ها به دلیل ترس از ابتلای فرزندانشان تزریق واکسن را به تعویق بیندازند، این در حالی است که مراکز بهداشت برای تزریق واکسن عاری از کرونا هستند و مدام گندزدایی می شوند.
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت گفت: کاهش پوشش واکسیناسیون به معنی در معرض خطر قرار گرفتن کشور و بازگشت مجدد بیماری‌هایی مانند فلج اطفال، سرخک، دیفتری یا سیاه سرفه است که به راحتی با واکسیناسیون در کشور کنترل شده بودند، پوشش واکسیناسیون در دو ماه اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ نسبت به پارسال حدود ۱۶ درصد کاهش پیدا کرده بود که با تلاش های صورت گرفته و تماس با مادران این عدد کمی افزایش پیدا کرد و پوشش واکسیناسیون به ۹۵ درصد نزدیک شد، اما باید توجه داشت که پیش از شیوع کرونا پوشش واکسیناسیون حدود ۹۹ درصد بود.
زهرایی اظهار کرد:نگرانی خانواده‌ها از مراجعه به مراکز بهداشتی برای دریافت خدمات واکسیناسیون مورد توجه مسئولین بهداشتی کشور قرار داشته است و پایگاه‌های سلامت شهری مراکز پاک از نظر کرونا تلقی می‌شوند. این پایگاه‌ها فقط دارای نیروی کارشناس بهداشتی هستند و به دلیل عدم حضور پزشک، اصولا ویزیت بیماران در پایگاه‌ها انجام نمی‌شود و خدمات بهداشت مادر و کودک در این مراکز ارائه می‌شود. استفاده از ماسک، ضدعفونی روزانه سطوح و محل‌های تماس مانند دستگیره‌های و صندلی‌های انتظار و برقراری جریان هوا و تهویه مناسب و فراهم بودن امکان شستن و یا ضدعفونی دست‌ها از نکاتی است که کارکنان بهداشتی شاغل در این مراکز رعایت می‌کنند و آموزش لازم به مراجعین نیز داده می‌شود. برنامه ریزی‌های انجام شده سبب شده تا خدمات با محوریت واکسیناسیون و مراقبت مادر باردار در پایگاه‌های سلامت انجام شود و تراکم جمعیت در پایگاه‌ها برطرف شود.
نکات مهمی که که درباره واکسیناسیون باید بدانید
واکسیناسیون به موقع کودکان در همه شرایط حتی در دوران جهانگیری بیماری کرونا باید انجام شود.
تاخیر در واکسیناسیون به موقع کودکان، سبب آسیب پذیری آنان در مقابل بیماری کرونا نیز می‌شود.
واکسیناسیون سپر اصلی دفاعی برای حفظ سلامت کودکان در مقابل بیماری‌های عفونی است و برای تزریق واکسن به موقع اقدام شود.
واکسیناسیون کودکان با تقویت سیستم ایمنی به طور عام، سبب محافظت نسبی در مقابل بیماری کرونا نیز می‌شود.
عدم دریافت واکسن‌های دوران کودکی سبب طغیان بیماری‌هایی مانند سرخک و یا فلج اطفال خواهد شد و بار مضاعفی بر جامعه و نظام سلامت کشور تحمیل خواهد کرد.
برای محافظت کودکانمان، باید اطمینان حاصل کنیم که همه کودکان در زمان مقرر واکسن دریافت کرده باشند.
در حالیکه جهان منتظر ساخت واکسن کرونا برای رهایی از این ویروس منحوس است، واکسن‌های موثر در دسترس برای بیماری‌های معمول را فراموش نکنیم.
واکسیناسیون کودکان از جمله کار‌های ضروری است که باید برای انجام آن از منزل خارج شد.
یادمان باشد وقتی گفته می‌شود برای رهایی از کروناویروس، فقط برای کار‌های ضروری از منزل خارج شویم، واکسیناسیون کودکان نیز جزو همین کار‌های ضروری است.
واکسیناسیون کامل کودکان سبب شده در ۲۰ سال گذشته حتی یک مورد هم بیماری فلج اطفال در کشور نداشته باشیم.
واکسیناسیون کامل کودکانمان سبب شده تا حذف بیماری سرخک و سرخجه در کشور به تایید سازمان جهانی بهداشت برسد.
در ۴ ماه اول امسال پوشش واکسیناسیون کودکان بعد از ۲۵ سال به کمتر از ۹۵ درصد کاهش یافته است. تداوم این وضعیت می‌تواند سلامت کودکان سرزمینمان را با خطر مواجه نماید.
واکسیناسیون کودکان از بدو تولد آغاز شده و در سنین ۲، ۴، ۶، ۱۲ و ۱۸ ماهگی و در بدو ورود به دبستان تکرار می‌شود.
برخی واکسن‌ها برای اطمینان از ایجاد ایمنی کامل باید بیش از یک نوبت استفاده شوند لذا برای سلامت فرزندان دریافت همه واکسن‌ها ضروری است.
پس یادمان باشد، با تزریق به موقع واکسن، می توان کودکان را از خطر ابتلا به کرونا و سایر بیماری های خطرناک محافظت کرد.
YJC
