انجام فعل الهی در حرفه پزشکی
آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد اظهار کرد: «پزشکی یکی از حرفه‌هایی است که متصف به وصف قدسیت می‌شود و می‌توان آن را حرفه مقدس پزشکی خواند. قدسیت پزشکی جهات عدیده‌ای دارد اولین جهت این است که یکی از اسماء فعلی حق تعالی یعنی نام شافی، به دست طبیب تحقق پیدا می‌کند.»
شفاآنلاین>اجتماعی>نخستین کنفرانس بین‌المللی سه روزه اخلاق، الهیات و بلایای فراگیراز 18 شهریورماه با محوریت اخلاق در مواجه با بیماری‌های فراگیر به صورت ویدیو کنفرانس آغاز به کار کرد. در نخستین روز این کنفرانس، ایثار در حرفه پزشکی، چالش‌های اخلاقی پیش روی بیماری‌های فراگیر و خود مختاری بیمار مورد بحث و بررسی قرار گرفت.جهات تقدس حرفه پزشکی
به گزارش شفاآنلاین: آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی استاد دانشگاه شهید بهشتی در جلسه نخست این کنفرانس به موضوع ایثار در حرفه پزشکی پرداخت و اظهار کرد: «پزشکی یکی از حرفه‌هایی است که متصف به وصف قدسیت می‌شود و می‌توان آن را حرفه مقدس پزشکی خواند. قدسیت پزشکی جهات عدیده‌ای دارد اولین جهت این است که یکی از اسماء فعلی حق تعالی یعنی نام شافی، به دست طبیب تحقق پیدا می‌کند.»
وی افزود: «در قرآن مجید و داستان حضرت ابراهیم(ع) آمده است که وقتی طرف مقابل از او پرسید که خدای تو کیست؟ ایشان در مقام تعریف حق متعال فرمود خدای من این صفات را دارد و یکی از آنها این است که «وَ اِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ». یعنی فعل شفای بیمار از افعالی است که بدون واسطه به دست حق تعالی انجام می‌شود. همه افعال در جهان افعال الله است و حضور خدا در جهان حضور عجیبی است که درکش ساده نیست و شاید درست دقت نشود، اما رابطه خدا و جهان اینطور است. افعال با واسطه انجام می‌شود، اما شفا و چند فعل دیگر است که مستقیماً خدا به خودش نسبت می‌دهد.»
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم با بیان اینکه عملیات پزشکی اعم از دارو دادن یا سایر تلاش‌های کادر درمان که به شفا منتهی می‌شود، انجام مقدمات فعل الهی است، تصریح کرد: « جهت اول قدسیت حرفه پزشکی این است که دست‌اندرکاران امر پزشکی اعم از طبیب، پرستار، خدمت‌گزار، محقق دارو و هر کسی که به نحوی در کار پزشکی خدمت می‌کند، دست‌اندرکار مقدمات فعلی است که خدا مستقیم به دست خود انجام می‌دهد و آن شفا است.»
وی ادامه داد: «جهت دیگر تقدس حرفه پزشکی این است که کادر پزشکی با حیات انسانی سر و کار دارد. همه جانداران، موجودات زنده هستند، اما دارای روح الهی نیستند و حیاتشان غیر از روح الهی است.
حیات بشری تنها حیاتی است که خداوند خطاب به ملائکه در موردش اینطور آورده است که «فَاِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ» یعنی یک بار در سوره حجر و یک بار در سوره صاد اینطور آمده است که خدا فرمود ای فرشتگان، چون آفرینش انسان را به پایان بردم و از روح خود در آن دمیدم، در برابر او سجده کنید. بنابراین کادر پزشکی حامی روح الهی است و با روح الهی سروکار دارد. تا اینجا معلوم شد دست طبیب که مشغول دارو و درمان می‌شود، دست خدا است که از آستین طبیب بیرون می‌آید.»
ایثار در کادر پزشکی
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه جسم انسانی با سایر موجودات متفاوت است، تاکید کرد: «همه عالم مخلوق خدا است، اما انسان به قدرت مستقیم خدا و به تعبیر قرآن به دو دست خدا آفریده شده است. خدا در خطاب به شیطان فرموده «قَالَ یَا اِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ اَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ اَسْتَکْبَرْتَ اَمْ کُنْتَ مِنَ الْعَالِینَ»، ای ابلیس، چه چیز تو را از سجده کردن در برابر آنچه من با دو دست خود آفریدم منع کرد؟ ولی می‌خواهم عرض کنم اینها یک طرف است و جهت دیگری که شاید از جهات دیگر اهمیتش بیشتر نباشد کمتر هم نیست، موضوع ایثار کادر پزشکی و خدمت‌گزاران پزشکی در انجام وظیفه خویش است.»
وی ادامه داد: «ایثار یعنی ترجیح دادن. شخص ایثارگر کسی است که دیگری را بر خود ترجیح می‌دهد. قرآن در مورد برخی از مومنین در سوره حشر می‌فرماید «وَیُوْثِرُونَ عَلَى اَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَاُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ». سوال من این است که چه کسی دیگری را بر خود ترجیح می‌دهد که آن را ایثارگر می‌نامیم؟ ایثارگر کسی است که نخست برای دیگری حرمت و کرامت قائل است. دوم کسی است که خود را در کنار دیگری از یک نوع می‌داند. یعنی انسان را یک نوع می‌داند و همه انسان‌ها را هم نوع یکدیگر می‌شناسد. سوم سعادت فرد را در گرو سعادت جمع می‌داند. یعنی قول شیخ اجل سعدی شیرازی را به مغز استخوان درک می‌کند و از بن دندان می‌گوید «بنی آدم اعضای یک پیکرند، که در آفرینش ز یک گوهرند». چهارم از همه مهم‌تر اینکه کسی که منافع دیگری را بر مصالح خود ترجیح می‌دهد، ایثارگر است.»
آیت‌الله محقق داماد بیان کرد: «شما چنین شخصی را با کسی که فقط خود را می‌شناسد و هرچه می‌کند، بر محور خویش است، مقایسه کنید شخص خودمحور را نباید خودپسند بدانیم، بلکه باید خودپرست بدانیم. واژه ایثار در متون منتشرشده، نخستین بار از سوی فیلسوف فرانسوی یعنی «آگوست کنت» برای کلمه مقابل خودپرستی ابداع شد باید شخص مقابل ایثارگر را خودپرست بدانیم. در آموزه‌های ادیان دیگر مانند زرتشت و بودا و مزدا و ... مکرر به مقوله کمک به دیگری تاکید شده است. در انجیل مقدس تحت عنوان «همسایه‌ات را دوست بدار» آمده است و در تورات «احسان و نیکوکاری» مطرح شده است. در قرآن همین همینمطور است و حتی محسنین، محبوبان الهی شمرده شده‌اند و چندین بار در قرآن، عبارت «اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» را داریم. در قرآن عنوان دیگری هم آمده که به این تعبیر در کتب ادیان دیگر ندیده‌ام و آن عنوان «انفاق مما تحبون» است. یعنی چیزی که محبوب انسان است به دیگران بدهد. تعبیر خاص قرآن این است که تنها راه رسیدن به نیکی‌ها انفاق کردن چیزی است آنها دوست دارند.»
وی افزود: «خداوند می‌فرماید «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَاِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ». از نظر ادبی، «لن» برای بیان ابدیت یک فعل به کار می‌رود. یعنی هرگز شما به نیکی نمی‌رسید، مگر اینکه آنچه که مورد علاقه و محبت شما است، به دیگری بدهید. اما واژه ایثار حاوی مفهومی والاتر از همه اینها است. یک برنامه‌ای با عده‌ای از کشیشان مقیم کشورهای غربی داریم و کار علمی انجام می‌دهیم، اما اینها بالای تیتر جمله‌ای که از انجیل آورده‌اند، همان جمله به همسایه‌ات احسان کن را می‌آورند. اما ایثار بالاتر از اینها است. ایثار از انفاق و ... بالاتر است، چون ترجیح دیگری بر خود است. ایثار می‌تواند گونه‌های مختلفی داشته باشد. گاه با فدا کردن جان صورت می‌گیرد و یا با دادن مال صورت می‌گیرد و زمانی هم با هزینه کردن اعتبار و آبرو تحقق می‌پیدا می‌کند.»
عضو پیوسته فرهنگستان تصریح کرد: «افراد بزرگ وطن‌پرستی را در تاریخ خودمان داریم که حاضر شدند خود را بدنام کنند و به گوشه خانه بروند و گوشه خانه را بر خود بخرند، اما ملت ایران را نجات دهند که اینها ایثار است. گاهی ایثار می‌تواند ترکیبی از اینها باشد. گفت «خنک آن قماربازی که بباخت آن چه بودش، نماند هیچش الا هوس قمار دیگر». یعنی هرچه دارد برای دیگران و برای یک آرمان مقدس و والا بدهد و تصمیم بگیرد از داشته‌های خویش اغماض کند. دغدغه‌ها را بر خود وارد کند و در راه برطرف ساختن مشکلات فراروی دیگران حرکت کند.»
وی با تاکید بر اینکه کادر پزشکی اعم از پزشکان، پرستاران و داروسازان بدانند که این شغل، حرفه‌ای است که تجلی ایثار در آن بسیار درخشان است، تاکید کرد: «پزشکی که راحت و آرامش خود را برای رسیدگی به بیماران از دست می‌دهد و دیگری را بر خویش ترجیح داده، تا جایی که در این راه جان می‌دهد، اینگونه تجلی ایثار را دارد.»
آیت‌الله محقق داماد با اشاره به جانباختن کادر درمان در مقابله با بیماری کرونا گفت: «این روحیه بالاتر از انجام وظیفه است. هر کسی می‌تواند از ادای تکلیف خود را نجات دهد و فرار کند، اما روحیه ایثار به مراتب از انجام وظیفه و تکلیف بالاتر است. ایثار از یک روح و نفس زکیه سر می‌زند و تا نفس زکیه و قدسی نباشد، هرگز به طرف ایثار نمی‌رود. ایثار را یک نفس زکیه انجام می‌دهد که لیاقت جوار رحمت حق را دارد.»
تنگناهای دشوار اخلاقی در مواجه با بیماران مبتلا به کرونا
در بخش دوم این کنفرانس که به چالش‌های اخلاقی در مواجه با بیماران مبتلا به کرونا در بیمارستان‌ها و موقعیت‌های دشوار این مواجهه، رویکردهای اخلاقی در تریاژ بیماران و خود مختاری بیمار و چالش‌های اخلاقی بیماری‌های فراگیر مورد بررسی قرار گرفت. مهدی شقاقی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، اظهار کرد: «موقعیتی که امروز با آن مواجه شده‌ایم، دشوار بوده و تنگناهای زیادی را برای اشخاص و نهادها در سطوح ملی و بین‌المللی ایجاد کرده است. این تنگناها از سطوح فردی آغاز و به سطوح اجتماعی و نهادی می‌رسد.»
وی با بیان اینکه در این تنگناها چالش‌های اخلاقی بسیاری برای کادر پزشکی به وجود می‌آورد گفت: چالش‌ها بین نقش حرفه‌ای واصول عام اخلاقی قرار می‌گیرند. این موقعیت‌های اخلاقی دشوار، نحوه سیاست‌گذاری‌ها و استفاده از فرصت‌ها را به ما نشان دهد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: اینکه در موقعیت‌های دشوار چگونه سیاستگذاری کرده و در بیمارستان‌ها چگونه به آنها عمل می‌شود، جهت‌گیری‌های اخلاقی در استفاده از فرصت‌ها را برای ما مشخص می‌کند.»
وی ادامه داد: «رویه‌هایی که پزشکان برای نجات بیماران در خبرگزاری‌ها اعلام کرده‌اند این است که همیشه اولویتشان رسیدگی به بدحالترین بیماران است، اگر دو فرد بدحال وجود داشته باشند اولویت با بیماری است که از شانس نجات بیشتری برخوردار است و در واقع شانس زنده ماندن و مقاومت بیشتری داشته باشد. این موضوع یک تنگنای اخلاقی بوده و بودن در آن موقعیت که باید بین دونفر دست به انتخاب بزند برای هر پزشکی وحشتناک است.»
شقاقی تاکید کرد: «منطق این تنگنا شبیه منطق بقای اصلح است. که عامل زنده ماندن در آن به استعدادها و نقشه ژنتیکی موجودات بستگی دارد. متاسفانه منطق بیماری کرونا نیز بسیار شخصی بوده و به نقشه ژنتیکی فرد وابسته است. هر فردی که از استعداد مقاومتی بیشتری در برابر بیماری برخوردار باشد شانس بیشتری برای زنده ماندن دارد.»
این استاد دانشگاه در ادامه با ذکر مثالی از مقایسه دو جامعه پادشاهی و لیبرال اظهار کرد: در جوامع پادشاهی افراد از فرصت‌های مساوی برخوردار نیستند و اصولا استعداد هم در آنها نقشی ایفا نمی‌کند بلکه این موقعیت‌های تاریخی هستند که به افراد شانس بقا و ادامه می‌دهد لذا در این جامعه عدالت برای افراد چندان معنی نمی‌دهد. در جوامعی هم که اقتصاد بازار حاکم بوده و مالکیت فردی را به رسمیت می‌شناسند. به همه افراد فرصت‌های یکسانی داده شود اما در این جامعه همه افراد نیز نمی‌توانند از شانس برنده شدن برخوردار شوند چرا که این افراد از استعدادهای مشابهی برخوردار نیستند این تفاوت استعدادها موجب ناعدالتی می‌شود نقشه ژنتیکی افراد در برابر بیماری نیز این چنین است واین وضعیت در واقع یک چالش اخلاقی محسوب می‌شود.»
رویکرد اخلاقی برای تریاژ بیماران مبتلا به کرونا
در ادامه این کنفرانس محمود مختاری، استادیار دانشگاه شهید بهشتی به رویکردهای قیاسی و هنجاری اخلاق در مواجه با تریاژ بیماران کرونایی پرداخت و با بیان اینکه رویکرد قیاسی هنجاری به صورتی سیستماتیک زندگی اخلاقی را در هر حرفه‌ای راهبری می‌کند. گفت: «این سوال وجود دارد که آیا می‌توان با اتخاذ این رویکرد به سراغ بیماران در تریاژ رفت یا خیر؟ اگر یک بیمار در شرایط عادی و غیر بحرانی وضعیت حادی داشته باشد افراد با رویکردهای اخلاقی مختلفی به کمک این بیمار می‌روند و نظریات اخلاقی و رویکردهای شخصی که آنها دارند چندان در رسیدگی به این بیمار تفاوتی ایجاد نمی‌کند.»
وی ادامه داد: « کنش اخلاقی در زمانی که بیماری فراگیر کرونا که یک چالش بسیار گسترده و کلان برای جهان به وجود آورده با کنش اخلاقی در شرایط عادی متفاوت است. در واقع کنش اخلاقی در شرایط عادی ممکن است در شرایط بحران غیر اخلاقی تلقی شود. بر همین اساس نمی‌توان صرفا با یک کنش هنجاری شخصی با این بیماری برخورد کرد. اگر عامل اخلاقی را از فردی به گروهی تبدیل کنیم ممکن است تغییراتی به وجود آید و کنش در آن زمان اخلاقی‌تر باشد.»
مختاری در ادامه با بیان اینکه برخی از این رویکردهای قیاسی هنجاری به سمت پیامدگرایی با بیشینه سازی پیامد میل دارند، گفت: «یکی از مشکلات این رویکرد نظری این است که باید بین بیماران دست به انتخاب زد و لیست تهیه کرد در این میان گروه زیادی از افراد جامعه ممکن است از درمان محروم شوند. انتخاب نظریه هنجاری به شرایط زمانی بیماری، تبحر و تجربه کادر درمان نیاز دارد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: «رویکرد اخلاقی که در تریاژ بیماران کرونایی به آن نیاز داریم، اخلاق حرفه‌ای تریاژ است. این اخلاق بیش از آنچه به اخلاق هنجاری ارتباط داشته باشد به اخلاق بلایا و اخلاق سلامت عمومی مرتبط است که بر اساس تجارب حرفه‌ای به دست می‌آید.»
وی یادآور شد: «تجربه حرفه‌ای می‌تواند عدم کفایت یک نظریه هنجاری اخلاق را نشان دهد، لذا بر اساس آنچه گفته شد، نظریه پیامدگرایی و رویکرد قیاسی کاربردی برای حل چالش تریاژ بیماران کرونایی ندارد.»
خودمختاری بیمار و چالش‌های اخلاقی در شیوع بیماری‌های فراگیر
محمدرسول ایمانی خوشخو، استادیار دانشگاه شهید بهشتی در ادامه این همایش با بیان اینکه اختیار و اراده بیمار یکی از اصول چهارگانه اخلاق پزشکی است، گفت: «اراده، انتخاب و رضایت‌مندی آگاهانه بیمار در فرایند تشخیص بیماری و درمان به کار گرفته می‌شود و از هر گونه امری که حق بیمار را ضایع می‌کند جلوگیری می‌کند.»
وی بیان کرد: «در کشور ما نیز مهمترین منشور و نظام‌نامه اخلاقی که ملاک عمل است، راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای پزشکی است که فصل هفتم آن در رابطه با احترام به حق انتخاب دریافت کنندگان خدمات سلامت است. در فصل هفتم این راهنمای اخلاقی پانزده اصل و توصیه وجود دارد و در پنج شاخص از جمله مهم بودن مذهب و عقیده شخصی بیمار، حق بیمار نسبت به اطلاع از روند تشخیص و شیوه درمان، اطلاع دقیق بیمار از هزینه‌های درمان، انتخاب شیوه‌های درمان از میان روش‌های مختلف و اختیار در آگاه کردن شخص ثالث خلاصه می‌شود.»
ایمانی خوشخو ادامه داد: «در کنار گونه‌های مختلف مطالعات اخلاقی و فرا اخلاقی، اخلاق توصیفی، اخلاق کاربردی و ... نیازمند تعاریف دیگری هستیم به این معنا که پس از تعریف اصول هنجاری مربوط به هر حرفه و شغل، نیاز داریم بین کارکنان آن حرفه برویم و چالش‌ها را استخراج کنیم. این کار نیازمند پیمایش است پس از تدوین اصول اخلاق حرفه‌ای پزشکی باید به میان فعالان بخش سلامت برویم و مهمترین چالش‌های آنها را احصا کنیم. منظور از چالش‌ها موضوعاتی است که بیشترین اختلاف نظر درباره آنها وجود دارد این کار با یک پیمایش قابل دستیابی است.» وی در رابطه با خودمختاری بیمار نیز اظهار کرد: «این خودمختاری دارای دو جنبه حق دانستن و حق انتخاب است. حق دانستن مربوط به آگاهی کامل نسبت به بیماری و روند آن و روش‌های درمان به کار گرفته شده و حق انتخاب مربوط به ملاقات با خانواده، انجام آزمایشات غیرقطعی، بستری و قرنطینه و آگاه ساختن خانواده و نزدیکان از بیماری است.»
ایمانی خوشخو یادآور شد: «با توجه به مبانی و راهکارهای ارائه شده برای حل چالش‌های مهم اخلاقی در حوزه کاربردی می‌توان برای این مسائل هم راهکارهایی پیدا کرد. قدم نخست شناسایی چالش‌ها است. در کنار منشور حقوق بیمار، منشوری در حوزه مداخلات نظام سلامت داریم که اصل دوم آن می‌گوید سلامت عمومی برای رسیدن به سلامت جامعه باید از روش‌هایی که به حقوق افراد در جامعه احترام می‌گذارد استفاده کند.»
وی افزود: «بررسی‌های میدانی و طرح های پیمایشی زیادی باید در حوزه سلامت و پزشکی انجام پذیرد. تعاملات و مصاحبه با بیماران و فعالان سلامت باید انجام شود و پس از استخراج داده‌ها می‌توان به تصمیم‌گیری مناسبی درباره رابطه با چالش‌های اخلاقی رسید.»
روزنامه سپید
نظرشما
آخرین اخبار