با واکسن ایرانی کرونا چقدر فاصله داریم؟

نمی‌توانم به این سوال جواب بدهم.

ما فقط با هماهنگی وزارت بهداشت و درمان می‌توانیم درباره پیشرفت تولید واکسن در ایران صحبت کنیم.

موضوع اینجاست که پروژه تولید واکسن در هر کشوری زمان‌بر است و در این راه، ممکن است بسیاری از پروژه‌ها به نتیجه نرسد. باید در نظر بگیرید که واکسن تنها راه درمان بیماری نیست. در مقابله با بیماری‌های مختلف، چند راه وجود دارد. یکی از آنها درمان به کمک دارو است. درصورتی‌که داروی خوبی وجود داشته‌باشد، می‌تواند با تحویز آن، مرگ‌ومیر و عوارض ناشی از بیماری را درمان کرد. اما هنوز هیچ دارویی برای درمان بیماری کرونا کشف نشده‌است. یکی دیگر از راه‌های درمان که گاهی برای بیماری‌های ویروسی و عفونی از آن استفاده می‌شود، ایمنی جمعی است، اما استفاده از این روش برای بیماری کرونا، ناجوانمردانه است، چون مرگ‌ومیر آن بالاست و نه در کشور ما، بلکه در هیچ کشور دیگری از این روش استفاده نمی‌شود. اما راه سومی هم وجود دارد و آن، کشف واکسن است که البته به گفته تدروس ادهانوم، رئیس سازمان بهداشت جهانی، هیچ تضمینی وجود ندارد که واکسن موثری برای تمام گروه‌های مردم وجود داشته و کشوری هم قادر به کشف آن باشد.

تبعات این بیماری برای کشورها بسیار زیاد بوده‌است، بیماری کرونا مشکلات اجتماعی و اقتصادی غیرقابل‌تحملی را به جهان تحمیل کرده و به خاطر همین است که بسیاری از کشورها، ریسک تولید را به جان خریده‌اند و در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند و زمان می‌گذارند تا اگر شانسی برای تولید واکسن وجود داشته‌باشد، آن را از دست ندهند. وقتی عوارض مخربی را که این بیماری بر زندگی مردم جهان و اقتصاد کشورها گذاشته‌است، روی یک کفه ترازو می‌گذاریم، می‌بینیم که تبعات بیماری خیلی بیشتر بوده‌است. به خاطر همین است که همه امیدوارند تا به واکسن دست پیدا کنند. با این شرایط است که همه به فکر تولید واکسن افتاده‌اند.

همه کشورها، تلاش‌شان را می‌کنند، شاید هم به واکسن موثری دست پیدا کردیم.

راه رسیدن به واکسن، داشتن فناوری قدرتمند است و روشی که برای تولید آن وجود دارد، زمان و هزینه را تعیین می‌کند. تولید هر واکسنی راه‌های متفاوت دارد. مثلا اگر یک واکسن از ترکیب 10 تا 12 واکسن دیگر تولید شود، باعث می‌شود تولید آن گران‌تر تمام شود. درست شبیه  واکسن ذات‌الریه که از ترکیب حداقل ده واکسن تولید می‌شود و واکسن گرانی هم هست. بعضی واکسن‌ها اما ارزان تولید می‌شوند. ما تجهیزات تولید واکسن را داریم و طبیعی است برای رسیدن به واکسن باید هزینه کنیم. ما باید از نظر اقتصادی ریسک کنیم، در این صورت می‌توان گفت تولید واکسن برای ما بهینه است.

قطعا تولید واکسن کرونا در ایران ارزان‌تر از خرید آن از کشورهای دیگر است، حتی اگر هر دوز واکسن را مثلا حدود 15 دلار بخریم، بازهم تولید واکسن برای ما ارزان‌تر تمام خواهدشد، از هر جنبه‌ای که بخواهید نگاه کنید، تولید واکسن به صرفه‌تر است.

ساخت واکسن زمانبر است. چند مرحله آزمایش برای تولید یک واکسن باید انجام شود و اگر واکسن تولیدشده در همه این آزمایش‌ها نتیجه مثبتی داشته‌باشد، بعد از آن می‌توانیم بگوییم آن واکسن خوب است و کارایی دارد. در حالت کلی، یک واکسن بعد از به دست آمدن نتایج مثبت در مرحله آزمایش حیوانی، وارد آزمایش کلینیکال می‌شود که خود مراحل متنوعی دارد و برای موفقیت باید در همه آنها موفق عمل کند. در مرحله اول آزمایش کلینیکال، واکسن روی چند ده نفر تست می‌شود، بعد از گذر از مرحله اول و موفق بودن این پروژه، جامعه آماری بالاتر می‌رود و واکسن روی چند صد نفر تست می‌شود. درصورتی که بازهم نتایج مثبت بود، در مرحله بعدی، واکسن روی جامعه آماری بزرگ‌تری، مثلا روی 30 تا 40 هزار نفر تست می‌شود و در صورت بی‌خطر بودن ، واکسن وارد مرحله تولید صنعتی می‌شود. اگر در همه مراحل تولید، واکسن موفقیت‌آمیز پیش برود، بعد از 9 ماه، با تمهیداتی که پیش‌بینی شده‌است، می‌توانیم تنها 16 تا 17 میلیون دوز واکسن برای داخل کشور تولید کنیم. این مقدار تولید واکسن، برای تمام 85 میلیون ایرانی جوابگو نخواهدبود، بلکه تنها می‌تواند هشت میلیون نفر از جمعیت ایران را پوشش بدهد. حتی در سطح جهانی هم در صورت دستیابی به واکسن تا سال آینده، فقط می‌توان واکسن موردنیاز برای 20 درصد مردم دنیا را تامین کرد.

در زمان‌بندی مطالعه روی واکسن کرونا و بر اساس فناوری که در تولید واکسن به کار گرفته می‌شود، تولید و عملکرد واکسن روی بیماری، طوری طراحی می‌شود که رفتار ویروس پیش‌بینی شود و بیشترین اثربخشی روی ویروس را داشته‌باشد. در تولید واکسن، جهش‌ها هم درنظر گرفته شده‌است و همه این جهش‌ها در تولید واکسن موثر خواهند بود.

برای تولید واکسن چهار راه اصلی وجود دارد. در ایران هم یکی از این روش‌ها برای تولید واکسن استفاده می‌شود. اما معلوم نیست در تولید واکسن، کدام روش مناسب‌تر است و کدام یک هم به موفقیت نمی‌رسد. در همه کشورها، تولید واکسن در همان مرحله‌ای است که ما هم هستیم و دانشمندان ایرانی چیزی از دانشمندان کشورهای دیگر کم ندارند. همه در حال تلاش‌اند و می‌خواهند واکسن اثربخشی تولید کنند، اما اگر بخواهیم منطقی باشیم، نمی‌توانیم به موفقیت واکسن کرونا در همه جای دنیا، صد درصد امیدوار باشیم. اکنون رفتارهای اجتماعی افراد، رعایت پروتکل‌های بهداشتی و استفاده مداوم از ماسک است که می‌تواند ما را در مقابله با ویروس کرونا ایمن نگاه دارد. تا زمانی که پروژه تولید واکسن به موفقیت نرسد، نمی‌توانیم درباره اثربخشی صددرصدی آن صحبت کنیم؛ بنابراین تنها راه نجات در شرایط فعلی این است که پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم.