بدن ما جهت حفظ متابولیسم نیاز به اکسیژن مداوم و ثابت دارد؛ دستگاه تنفسی اکسیژن را از طریق راههای هوایی ریه به کیسه‌های هوایی آورده و در کیسه‌های هوایی جهت انتقال به بافت های بدن در خون منتشر می‌شود
شفا آنلاین>سلامت>اکثر بیماریها و اختلالات دستگاه تنفسی با علائمی همراه هستند؛ شناخت این علائم و مراجعه به پزشک در تشخیص و درمان زودتر بیماریها نقش مهمی دارند.
به گزارش شفا آنلاین، بدن ما جهت حفظ متابولیسم نیاز به اکسیژن مداوم و ثابت دارد؛ دستگاه تنفسی اکسیژن را از طریق راههای هوایی ریه به کیسه‌های هوایی آورده و در کیسه‌های هوایی جهت انتقال به بافت های بدن در خون منتشر می‌شود؛ این فرآیند بسیار حیاتی است، تا آن حد که ابتلا به مشکل تنفسی، به تنهایی به عنوان خطر و تهدیدی برای زندگی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهای پیشرفته با وجود پیشرفت در زمینه درمان بیماریهای تنفسی، بیش از 3 میلیون کودک در سال به دلیل عفونتهای تنفسی می‌میرند؛ البته مطالعات آماری 90% مرگها را در افراد مسن نشان می‌دهد و در کودکان و بالغین رو به کاهش است؛ نتایج بررسی‌های انجام شده در 12 کشور جهان نشان می‌دهد، مرگ و میر ناشی از عفونتهای تنفسی را در صورتی می‌توان تا میزان 50% کاهش داد که افراد را از علائم اولیه خطر آگاه کرد و کارکنان بهداشتی درمانی اطلاعات لازم را کسب کنند.
ساختمان دستگاه تنفس و عملکرد آن
دستگاه تنفس در انسان، شامل ششها، مجاری هوا، قفسه سینه که شش ها را در خود جای داده و ماهیچه‌های تنفسی است؛ به طور کلی دستگاه تنفس را می توان به دو قسمت تقسیم کرد:
-دستگاه تنفسی فوقانی که متشکل از بینی، حلق، لوزه‌ها، آدنوئیدها و حنجره است.
-دستگاه تنفسی تحتانی که در قفسه سینه جای گرفته و شامل نای، نایژه ها، نایژکها،کیسه‌های هوایی و ریه‌ها است؛ نای و نایژه‌ها دارای حلقه‌های غضروفی زیاد و انشعابهای بسیار زیاد و همواره باز هستند؛ اینجا به توضیح این بخشها می‌پردازیم:
تنفس شامل دو فرآیند است، یکی تنفس خارجی که شامل جذب اکسیژن به بدن و دفع دی‌اکسیدکربن از آن است؛ به طور خلاصه، هوا پس از ورود به بدن به ترتیب از سوراخ بینی، حفرات بینی، حلق، حنجره، نای، نایژه‌ها، نایژکها و سپس کیسه‌های هوایی عبور میکند.
فرایند دوم، تنفس داخلی است که شامل مصرف اکسیژن و تولید دی‌اکسیدکربن توسط سلولها و تبادل گازی بین سلولها و محیط مایع اطراف آنها است.
راههای هوایی دستگاه تنفسی
به گزارش شفا آنلاین، بدن ما جهت حفظ متابولیسم نیاز به اکسیژن مداوم و ثابت دارد؛ دستگاه تنفسی اکسیژن را از طریق راههای هوایی ریه به کیسه‌های هوایی آورده و در کیسه‌های هوایی جهت انتقال به بافت های بدن در خون منتشر می‌شود؛ این فرآیند بسیار حیاتی است، تا آن حد که ابتلا به مشکل تنفسی، به تنهایی به عنوان خطر و تهدیدی برای زندگی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهای پیشرفته با وجود پیشرفت در زمینه درمان بیماریهای تنفسی، بیش از 3 میلیون کودک در سال به دلیل عفونتهای تنفسی می‌میرند؛ البته مطالعات آماری 90% مرگها را در افراد مسن نشان می‌دهد و در کودکان و بالغین رو به کاهش است؛ نتایج بررسی‌های انجام شده در 12 کشور جهان نشان می‌دهد، مرگ و میر ناشی از عفونتهای تنفسی را در صورتی می‌توان تا میزان 50% کاهش داد که افراد را از علائم اولیه خطر آگاه کرد و کارکنان بهداشتی درمانی اطلاعات لازم را کسب کنند.
ساختمان دستگاه تنفس و عملکرد آن
دستگاه تنفس در انسان، شامل ششها، مجاری هوا، قفسه سینه که شش ها را در خود جای داده و ماهیچه‌های تنفسی است؛ به طور کلی دستگاه تنفس را می توان به دو قسمت تقسیم کرد:
-دستگاه تنفسی فوقانی که متشکل از بینی، حلق، لوزه‌ها، آدنوئیدها و حنجره است.
-دستگاه تنفسی تحتانی که در قفسه سینه جای گرفته و شامل نای، نایژه ها، نایژکها،کیسه‌های هوایی و ریه‌ها است؛ نای و نایژه‌ها دارای حلقه‌های غضروفی زیاد و انشعابهای بسیار زیاد و همواره باز هستند؛ اینجا به توضیح این بخشها می‌پردازیم:
تنفس شامل دو فرآیند است، یکی تنفس خارجی که شامل جذب اکسیژن به بدن و دفع دی‌اکسیدکربن از آن است؛ به طور خلاصه، هوا پس از ورود به بدن به ترتیب از سوراخ بینی، حفرات بینی، حلق، حنجره، نای، نایژه‌ها، نایژکها و سپس کیسه‌های هوایی عبور میکند.
فرایند دوم، تنفس داخلی است که شامل مصرف اکسیژن و تولید دی‌اکسیدکربن توسط سلولها و تبادل گازی بین سلولها و محیط مایع اطراف آنها است.
راههای هوایی دستگاه تنفسی
دهان و بینی
با نفس کشیدن، هوا از طریق سوراخهای بینی و جریان یافتن در حفرات بینی به بدن ما وارد می‌شود؛ هوا موقع عبور از بینی، تصفیه و مرطوب شده و دمای آن به دمای بدن می‌رسد؛ دیواره حفرات بینی با سلولهای پوششی مرطوب و مژه‌دار و غنی از مویرگهای خونی، پوشیده شده است؛ سلولهای موجود در دیواره بینی، جریانی از موکوس(محلول چسبناک) را ایجاد نموده و موجب جذب ذرات گرد و غبار، باکتریها و سایر ذرات خارجی که به درون بینی کشیده شده‌اند، می‌شود و سپس با کمک مژکها، این ذرات به سمت گلو هدایت شده، به سیستم گوارش منتقل می‌شود؛ این سیستم، بسیار موثرتر از ششهای ظریف می‌تواند این مواد را دفع کند؛ یک انسان در طی شبانه‌روز به طور طبیعی بیش از یک پیمانه از ترشحات بینی را می بلعد و در هنگام بروز عفونتها یا واکنشهای حساسیتی، این مقدار بیشتر می‌شود.
حلق
انتهای حفرات بینی به حلق مرتبط است؛ هنگام تنفس هوا از بینی یا دهان، هوا وارد حلق می‌شود؛ حلق مسیر مشترکی برای عبور هوای تنفسی و غذا است و قسمت تحتانی حلق به دو ساختمان تقسیم می‌شود، مری که به معده و نای که به ریه‌ها منتهی می‌شود؛ حلق توسط لوزه‌ها و آدنوئیدهـا احاطه می‌شود که این ساختمانها، نقاط مهمی در زنجیره حفاظتی غدد لنفاوی بدن هستند.
زبان کوچک
زبان کوچک، یک زائده کوچک در انتهای حلق و چسبیده به کام، که در هنگام بلع، راه بینی را می‌بندد.
حنجره
حنجره که گاهی به آن "سیب آدم" نیز می‌گویند، حلق و نای را به هم متصل میکند؛ حنجره، حاوی طنابهای صوتی است که برای تولید صدا به لرزش در می‌آیند؛ به دلیل وجود تارهای صوتی، به این ناحیه، جعبه صدا نیز گفته می‌شود؛ حنجره شامل عضلاتی است که به بلع، تکلم و تنفس کمک میکند و بر اوج صدا مؤثر است.
وجود غضروف در دیواره حنجره، آن را مستحکم ساخته و این ناحیه در هنگام لمس گردن، سفت به نظر می‌رسد؛ در هنگام بلع، دریچه‌ای به نام اپی‌گلوت، به صورت خودکار حنجره را مسدود میکند تا غذا و مایعات، وارد مری شده و وارد مجاری تنفسی تحتانی نشوند؛ چنانچه این مکانیسم به درستی عمل نکند و اجسام خارجی وارد حنجره حساس شوند، واکنش سرفه، ماده خارجی را به بیرون می اندازد.
نای و نایژه
هوا از حنجره وارد نای می‌شود؛ وجود غضروف در دیواره نای، آن را از جمع شدن حفظ میکند؛ نای توسط اپی‌گلوت محافظت می‌شود؛ نای به دو شاخه تقسیم می‌شود که هر یک از آنها را نایژه می‌نامند؛ هر نایژه به یک شش متصل است و دیواره نای و نایژه‌ها، حاوی غضروف و مقدار کمی عضله صاف و دارای بافت پوششی مژک دار و غدد موکوسی است؛ نای و نایژه‌ها با غشای موکوسی(محلول چسبناک) پوشیده شده‌اند که دارای سلولهای مژه‌داری است که ذرات گریخته از مکانیسم تصفیه‌گر بینی و حنجره را به دام می‌اندازد؛ ترشحات دارای این ذرات به کمک مژه‌ها، دائما به سمت بالا و حلق رانده شده و به طور متناوب بلعیده می‌شوند؛ این مکانیسم موجب می‌شود تا ششها از ورود ذرات خارجی حفظ شوند.
گلوت
عضلات دورکننده در حنجره در شروع دم منقبض می‌شوند و طنابهای صوتی را از هم دور می‌کنند تا گلوت باز شود؛ در جریان بلع یا عق زدن، عضلات نزدیک‌کننده حنجره بصورت خودکار(رفلکسی) منقبض می‌شوند و گلوت را می‌بندند تا از آسپیراسیون و ورود غذا، مایعات یا مواد استفراغ شده به درون ریه‌ها جلوگیری کنند؛ در بیماران بیهوش شده یا در حالت کما، احتمال دارد گلوت بطور کامل مسدود نشود، در نتیجه مواد غذایی یا مایعات استفراغ شده، وارد نای شده و موجب واکنشهای التهابی در ریه شوند که به این حالت پنومونی ناشی از آسپیراسیون می‌گویند.
ششها(ریه‌ها)
ریه اندامی اسفنجی با سطح داخلی بسیار وسیع، برای تبادلات گازی و تداوم حیات است؛ رشد ریه از سه ماه اول بارداری آغاز می‌شود؛ ریه راست به سه لپ و ریه چپ به دو لپ تقسیم می‌شود؛ قفسه سینه، ششها را در برگرفته و سبب حرکات دم و بازدم می‌شود.
ریه ها در حفره سینه در دو طرف قلب قرار گرفته‌اند؛ هر یک از ششها با پرده جنب پوشیده شده که به شکل کیسه‌ای شش را در برگرفته و پوشش قفسه سینه را تشکیل می‌دهد؛ پرده جنب که پرده‌ای دو جداره است، باعث اتصال ششها به قفسه سینه می‌شود؛ فضای جنب، فضای بین پرده‌های جنب است که غیر مرتبط با هوای خارج است و در صورت ارتباط، هوا وارد شده و ششها روی هم جمع می‌شوند؛ این پرده آغشته به مایع جنب است؛ وجود لایه نازکی از مایع جنب در فضای جنب، موجب لغزندگی بین دیواره قفسه سینه و ششها می شود و در آسان نمودن حرکت ششها نقش دارد؛ در حد فاصل این دو جدار، فضای جنب وجود دارد.
ریه‌ها به راحتی بر روی دیواره قفسه سینه می‌لغزند اما به سختی از آن جدا می‌شوند؛ مشابه لغزیدن دو لام شیشه‌ای مرطوب روی همدیگر است که به سختی می‌توان آنها را از هم جدا کرد؛ فشار در فضای بین ریه‌ها و قفسه سینه، کمتر از فشار اتمسفر است؛ اگر دیواره قفسه سینه باز یا سوراخ شود، ریه‌ها روی هم می‌خوابند؛ اگر ریه‌ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهند، دیواره قفسه سینه متسع شده و ظاهری بشکه مانند به خود می‌گیرد.
نایژه در داخل شش، منشعب می‌شود و انشعابات کوچک بسیار زیادی را به وجود می‌آورد؛ این انشعابات، نایژکها را می‌سازند که تعدادشان در یک شش به بیش از یک میلیون می‌رسد؛ هر نایژک به خوشه‌ای از کیسه‌های هوایی منتهی می‌شود؛ هر یک از ششهای انسان، بیش از سیصد میلیون کیسه هوایی دارد که سطحی تقریبا معادل با مساحت زمین تنیس را ایجاد میکند؛ هر کیسه هوایی با یک لایه بسیار نازک از سلولهای پوششی پوشیده شده است؛ عمل اصلی این سلولها ترشح ماده‌ای به نام سورفاکتانت است که سطح داخل کیسه‌های هوایی را می‌پوشاند و موجب کاهش کشش سطحی مایع پوشاننده کیسه‌های هوایی، تسهیل باز شدن طبیعی کیسه‌های هوایی و ترمیم کیسه‌های هوایی ریه می‌شود؛ دیواره مجاری کیسه‌های هوایی فاقد غضروف است اما عضلات صاف آنها زیاد است؛ سورفاکتانت در اواخر دوران جنینی ساخته شده و کمبود آن، مشکل تنفسی در نوزادان زودرس ایجاد میکند.
تبادل گاز در برونشیولهای تنفسی، مجاری کیسه‌های هوایی و کیسه‌های هوایی انجام می‌شود؛ این تقسیمات متعدد موجب افزایش سطح تبادل هوا در کیسه‌های هوایی می‌شود، در نتیجه سرعت جریان هوا در راههای هوایی کوچک، بسیار کاهش می‌یابد. کیسه‌های هوایی توسط مویرگهای ریوی احاطه شده‌اند؛ مقادیر بسیار جزئی از گازهای دیگر، مثل متان که در روده‌ها تولید می‌شود نیز در هوای بازدمی یافت می‌شود؛ بیش از 250 ماده فرار در هوای خارج شده از دستگاه تنفسی انسان شناسایی شده است؛ اختلال در تبادل گاز در بیماریهای ریوی عملکرد مناسب را از فرد می‌گیرد.
مکانیک و حرکات تنفس
در حال استراحت، یک فرد طبیعی حدود 12 الی 15 بار در دقیقه نفس می‌کشد؛ حدود 500 میلی‌لیتر هوا در هر بار تنفس، وارد ریه‌ها شده و از آن خارج می‌شود؛ هر تنفس شامل دو مرحله دم و بازدم است.
دم
دم، یک عمل فعال است که توسط آن، هوا وارد ریه‌ها می‌شود؛ عمل دم توسط انقباض دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای خارجی شروع می‌شود؛ انقباض این عضلات، موجب بزرگ شدن حجم قفسه سینه و کاهش فشار در قفسه سینه شده، در نتیجه هوا به داخل ریه‌ها هجوم می‌برد.
بازدم
یک عمل غیرفعال در نتیجه رفع انقباض عضلات دمی و بازگشت ارتجاعی ریه‌ها انجام می‌شود؛ بازدم عمیق، نیاز به انقباض پرقدرت عضلات تنفسی دارد؛ انقباض عضلات دمی موجب افزایش حجم قفسه سینه می‌شود؛ در انتهای دم هوا از داخل ریه‌ها به بیرون جریان می‌یابد؛ بازدم در جریان تنفس آرام و عادی یک عمل غیرفعال است و دم عمیق می‌تواند اتساع بیش از حد ریه‌ها را موجب شود.
عضلات تنفسی
عضلات تنفسی شامل دیافراگم، عضلات دم و عضلات بازدم هستند.
-عضلات دم: ماهیچه‌هایی که قفسه سینه را بالا می‌برند و حجم آن را افزایش می‌دهند.
-عضلات بازدم: ماهیچه‌هایی که قفسه سینه را پایین می‌برند و حجم آن را کاهش می‌دهند.
-دیافراگم: دیافراگم عضله‌ای قوی و گنبدی شکل است که برای عمل تنفس ضروری بوده، همچنین حفره قفسه سینه را از حفره شکم جدا میکند؛ این عضله به کف قفسه سینه متصل شده و بصورت قوسی در بالای کبد قرار گرفته است؛ جابجایی عضله دیافراگم، مسئول 75% از تغییرات حجم فضای داخل قفسه سینه در حین تنفس آرام است؛ انقباض عضلات بازدمی در جریان بازدم شدید موجب کاهش حجم قفسه سینه می‌شود.
واکنشهای حیاتی دستگاه تنفس
حساسیت زیاد نای، نایژه‌ها و مجاری بینی جهت پیشگیری از ورود گازها و مواد خارجی، سبب واکنش سرفه یا عطسه می‌شود.
سرفه
سرفه منجر به خروج مواد خارجی با فشار هوا از راه دهان می‌شود؛ هنگام سرفه در ابتدا با بسته شدن حنجره و پایین آمدن زبان کوچک، هوا در ششها حبس شده و با باز شدن ناگهانی حنجره، هوا با فشار از راه دهان خارج می‌شود.
عطسه
سرفه منجر به خروج مواد خارجی با فشار هوا از راه بینی می‌شود؛ عطسه در ابتدا با بسته شدن حنجره سبب تجمع هوا در ششها شده، با باز شدن ناگهانی حنجره و خروج هوا بافشار، زبان کوچک پایین رفته و راه بینی باز می‌شود.
تکلم و ایجاد صدا
با همکاری دستگاه تنفسی و مراکز عصبی تکلم صورت می‌گیرد؛ با ارتعاش تارهای صوتی حنجره و با کمک دستگاه تنفس، صدا تولید می‌شود؛ واژه‌سازی توسط دهان، لبها و زبان صورت می‌گیرد.
علائم و نشانه‌های شایع بیماریهای تنفسی
اکثر بیماریها و اختلالات دستگاه تنفسی با علائمی همراه هستند؛ شناخت این علائم و مراجعه زود هنگام به پزشک در تشخیص و درمان زودتر بیماریها نقش مهمی دارند؛ مهمترین علائم شامل، تنگی نفس(حاد، پیشرونده، حمله‌ای)، سرفه، خلط، خلط خونی(هموپتیزی)، خس‌خس، درد قفسه سینه، سیانوز، خشونت صدا، تعریق شبانه و تب است. تنگی نفس و سرفه از علایم اصلی بیماری ریوی است و بی‌اشتهایی و از دست دادن وزن، در اغلب بیماریهای تنفسی مزمن دیده می‌شود.
تنگی نفس(Shortness of breath)
احساس تنگی نفس مانند گرسنگی و تشنگی، حس کلی و پیچیده است؛ انجمن قفسه سینه امریکا، تنگی نفس را چنین تعریف می‌کنند: "احساس راحت نبودن تنفس توسط خود فرد که کیفیت مشخصی داشته و شدت آن متغییر است؛ این تجربه ذهنی، حاصل تعامل بین عوامل متعدد فیزیولوژیک، روانی، اجتماعی و محیطی بوده و می‌تواند تبعات فیزیولوژیک و پاسخهای رفتاری داشته باشد".
تنگی نفس(کوتاهی نفس) یکی از شکایات شایع در افراد مبتلا به بیماری قلبی و ریوی است؛ بیان تنگی نفس بین افراد متفاوت است؛ برخی افراد ممکن است تنگی نفس را با تنفس کوتاه، احساس خفگی، فشردگی، از نفس افتادن یا بدون تنفس توصیف کنند؛ کلماتی که بیمار جهت توصیف کمبود نفس یا تنگی نفس بکار می‌برد، در یافتن علت تنگی نفس می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ بیماران مبتلا به بیماری انسدادی، معمولا از فشار و تنگی قفسه سینه یا عدم توانایی در کشیدن نفس عمیق شکایت دارند، در حالی که بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب از کمبود هوا و نیاز شدید به آن یا احساس خفگی شکایت دارند.
بیماران مبتلا به بیماری تنفسی، ممکن است از خس‌خس سینه شکایت کنند که نشان‌دهنده بیماری راههای هوایی، به ویژه آسم است؛ درد قفسه سینه و احساس ناراحتی و درد حین نفس کشیدن نیز علامت بیماری ریوی است.
اضطراب حاد ممکن است شدت تنگی نفس را افزایش دهد، زیرا هم تفسیر داده‌های حسی را تغییر می‌دهد و هم الگوهایی از تنفس ایجاد میکند که ناهنجاریهای فیزیولوژیک دستگاه تنفس را تشدید می‌کنند؛ برای مثال، در بیمارانی که محدودیت بازدم دارند، اضطراب حاد موجب افزایش سرعت تنفس می‌شود که با پرهوایی ریه، افزایش کار تنفسی، احساس تلاش بیشتر برای نفس کشیدن و احساس نارضایتی از تنفس همراه است.
دلایل تنگی نفس
بیماری مجاری ریه
با نفس کشیدن، هوا از طریق سوراخهای بینی و جریان یافتن در حفرات بینی به بدن ما وارد می‌شود؛ هوا موقع عبور از بینی، تصفیه و مرطوب شده و دمای آن به دمای بدن می‌رسد؛ دیواره حفرات بینی با سلولهای پوششی مرطوب و مژه‌دار و غنی از مویرگهای خونی، پوشیده شده است؛ سلولهای موجود در دیواره بینی، جریانی از موکوس(محلول چسبناک) را ایجاد نموده و موجب جذب ذرات گرد و غبار، باکتریها و سایر ذرات خارجی که به درون بینی کشیده شده‌اند، می‌شود و سپس با کمک مژکها، این ذرات به سمت گلو هدایت شده، به سیستم گوارش منتقل می‌شود؛ این سیستم، بسیار موثرتر از ششهای ظریف می‌تواند این مواد را دفع کند؛ یک انسان در طی شبانه‌روز به طور طبیعی بیش از یک پیمانه از ترشحات بینی را می بلعد و در هنگام بروز عفونتها یا واکنشهای حساسیتی، این مقدار بیشتر می‌شود.
حلق
انتهای حفرات بینی به حلق مرتبط است؛ هنگام تنفس هوا از بینی یا دهان، هوا وارد حلق می‌شود؛ حلق مسیر مشترکی برای عبور هوای تنفسی و غذا است و قسمت تحتانی حلق به دو ساختمان تقسیم می‌شود، مری که به معده و نای که به ریه‌ها منتهی می‌شود؛ حلق توسط لوزه‌ها و آدنوئیدهـا احاطه می‌شود که این ساختمانها، نقاط مهمی در زنجیره حفاظتی غدد لنفاوی بدن هستند.
زبان کوچک
زبان کوچک، یک زائده کوچک در انتهای حلق و چسبیده به کام، که در هنگام بلع، راه بینی را می‌بندد.
حنجره
حنجره که گاهی به آن "سیب آدم" نیز می‌گویند، حلق و نای را به هم متصل میکند؛ حنجره، حاوی طنابهای صوتی است که برای تولید صدا به لرزش در می‌آیند؛ به دلیل وجود تارهای صوتی، به این ناحیه، جعبه صدا نیز گفته می‌شود؛ حنجره شامل عضلاتی است که به بلع، تکلم و تنفس کمک میکند و بر اوج صدا مؤثر است.
وجود غضروف در دیواره حنجره، آن را مستحکم ساخته و این ناحیه در هنگام لمس گردن، سفت به نظر می‌رسد؛ در هنگام بلع، دریچه‌ای به نام اپی‌گلوت، به صورت خودکار حنجره را مسدود میکند تا غذا و مایعات، وارد مری شده و وارد مجاری تنفسی تحتانی نشوند؛ چنانچه این مکانیسم به درستی عمل نکند و اجسام خارجی وارد حنجره حساس شوند، واکنش سرفه، ماده خارجی را به بیرون می اندازد.
نای و نایژه
هوا از حنجره وارد نای می‌شود؛ وجود غضروف در دیواره نای، آن را از جمع شدن حفظ میکند؛ نای توسط اپی‌گلوت محافظت می‌شود؛ نای به دو شاخه تقسیم می‌شود که هر یک از آنها را نایژه می‌نامند؛ هر نایژه به یک شش متصل است و دیواره نای و نایژه‌ها، حاوی غضروف و مقدار کمی عضله صاف و دارای بافت پوششی مژک دار و غدد موکوسی است؛ نای و نایژه‌ها با غشای موکوسی(محلول چسبناک) پوشیده شده‌اند که دارای سلولهای مژه‌داری است که ذرات گریخته از مکانیسم تصفیه‌گر بینی و حنجره را به دام می‌اندازد؛ ترشحات دارای این ذرات به کمک مژه‌ها، دائما به سمت بالا و حلق رانده شده و به طور متناوب بلعیده می‌شوند؛ این مکانیسم موجب می‌شود تا ششها از ورود ذرات خارجی حفظ شوند.
گلوت
عضلات دورکننده در حنجره در شروع دم منقبض می‌شوند و طنابهای صوتی را از هم دور می‌کنند تا گلوت باز شود؛ در جریان بلع یا عق زدن، عضلات نزدیک‌کننده حنجره بصورت خودکار(رفلکسی) منقبض می‌شوند و گلوت را می‌بندند تا از آسپیراسیون و ورود غذا، مایعات یا مواد استفراغ شده به درون ریه‌ها جلوگیری کنند؛ در بیماران بیهوش شده یا در حالت کما، احتمال دارد گلوت بطور کامل مسدود نشود، در نتیجه مواد غذایی یا مایعات استفراغ شده، وارد نای شده و موجب واکنشهای التهابی در ریه شوند که به این حالت پنومونی ناشی از آسپیراسیون می‌گویند.
ششها(ریه‌ها)
ریه اندامی اسفنجی با سطح داخلی بسیار وسیع، برای تبادلات گازی و تداوم حیات است؛ رشد ریه از سه ماه اول بارداری آغاز می‌شود؛ ریه راست به سه لپ و ریه چپ به دو لپ تقسیم می‌شود؛ قفسه سینه، ششها را در برگرفته و سبب حرکات دم و بازدم می‌شود.
ریه ها در حفره سینه در دو طرف قلب قرار گرفته‌اند؛ هر یک از ششها با پرده جنب پوشیده شده که به شکل کیسه‌ای شش را در برگرفته و پوشش قفسه سینه را تشکیل می‌دهد؛ پرده جنب که پرده‌ای دو جداره است، باعث اتصال ششها به قفسه سینه می‌شود؛ فضای جنب، فضای بین پرده‌های جنب است که غیر مرتبط با هوای خارج است و در صورت ارتباط، هوا وارد شده و ششها روی هم جمع می‌شوند؛ این پرده آغشته به مایع جنب است؛ وجود لایه نازکی از مایع جنب در فضای جنب، موجب لغزندگی بین دیواره قفسه سینه و ششها می شود و در آسان نمودن حرکت ششها نقش دارد؛ در حد فاصل این دو جدار، فضای جنب وجود دارد.
ریه‌ها به راحتی بر روی دیواره قفسه سینه می‌لغزند اما به سختی از آن جدا می‌شوند؛ مشابه لغزیدن دو لام شیشه‌ای مرطوب روی همدیگر است که به سختی می‌توان آنها را از هم جدا کرد؛ فشار در فضای بین ریه‌ها و قفسه سینه، کمتر از فشار اتمسفر است؛ اگر دیواره قفسه سینه باز یا سوراخ شود، ریه‌ها روی هم می‌خوابند؛ اگر ریه‌ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهند، دیواره قفسه سینه متسع شده و ظاهری بشکه مانند به خود می‌گیرد.
نایژه در داخل شش، منشعب می‌شود و انشعابات کوچک بسیار زیادی را به وجود می‌آورد؛ این انشعابات، نایژکها را می‌سازند که تعدادشان در یک شش به بیش از یک میلیون می‌رسد؛ هر نایژک به خوشه‌ای از کیسه‌های هوایی منتهی می‌شود؛ هر یک از ششهای انسان، بیش از سیصد میلیون کیسه هوایی دارد که سطحی تقریبا معادل با مساحت زمین تنیس را ایجاد میکند؛ هر کیسه هوایی با یک لایه بسیار نازک از سلولهای پوششی پوشیده شده است؛ عمل اصلی این سلولها ترشح ماده‌ای به نام سورفاکتانت است که سطح داخل کیسه‌های هوایی را می‌پوشاند و موجب کاهش کشش سطحی مایع پوشاننده کیسه‌های هوایی، تسهیل باز شدن طبیعی کیسه‌های هوایی و ترمیم کیسه‌های هوایی ریه می‌شود؛ دیواره مجاری کیسه‌های هوایی فاقد غضروف است اما عضلات صاف آنها زیاد است؛ سورفاکتانت در اواخر دوران جنینی ساخته شده و کمبود آن، مشکل تنفسی در نوزادان زودرس ایجاد میکند.
تبادل گاز در برونشیولهای تنفسی، مجاری کیسه‌های هوایی و کیسه‌های هوایی انجام می‌شود؛ این تقسیمات متعدد موجب افزایش سطح تبادل هوا در کیسه‌های هوایی می‌شود، در نتیجه سرعت جریان هوا در راههای هوایی کوچک، بسیار کاهش می‌یابد. کیسه‌های هوایی توسط مویرگهای ریوی احاطه شده‌اند؛ مقادیر بسیار جزئی از گازهای دیگر، مثل متان که در روده‌ها تولید می‌شود نیز در هوای بازدمی یافت می‌شود؛ بیش از 250 ماده فرار در هوای خارج شده از دستگاه تنفسی انسان شناسایی شده است؛ اختلال در تبادل گاز در بیماریهای ریوی عملکرد مناسب را از فرد می‌گیرد.
مکانیک و حرکات تنفس
در حال استراحت، یک فرد طبیعی حدود 12 الی 15 بار در دقیقه نفس می‌کشد؛ حدود 500 میلی‌لیتر هوا در هر بار تنفس، وارد ریه‌ها شده و از آن خارج می‌شود؛ هر تنفس شامل دو مرحله دم و بازدم است.
دم
دم، یک عمل فعال است که توسط آن، هوا وارد ریه‌ها می‌شود؛ عمل دم توسط انقباض دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای خارجی شروع می‌شود؛ انقباض این عضلات، موجب بزرگ شدن حجم قفسه سینه و کاهش فشار در قفسه سینه شده، در نتیجه هوا به داخل ریه‌ها هجوم می‌برد.
بازدم
یک عمل غیرفعال در نتیجه رفع انقباض عضلات دمی و بازگشت ارتجاعی ریه‌ها انجام می‌شود؛ بازدم عمیق، نیاز به انقباض پرقدرت عضلات تنفسی دارد؛ انقباض عضلات دمی موجب افزایش حجم قفسه سینه می‌شود؛ در انتهای دم هوا از داخل ریه‌ها به بیرون جریان می‌یابد؛ بازدم در جریان تنفس آرام و عادی یک عمل غیرفعال است و دم عمیق می‌تواند اتساع بیش از حد ریه‌ها را موجب شود.
عضلات تنفسی
عضلات تنفسی شامل دیافراگم، عضلات دم و عضلات بازدم هستند.
-عضلات دم: ماهیچه‌هایی که قفسه سینه را بالا می‌برند و حجم آن را افزایش می‌دهند.
-عضلات بازدم: ماهیچه‌هایی که قفسه سینه را پایین می‌برند و حجم آن را کاهش می‌دهند.
-دیافراگم: دیافراگم عضله‌ای قوی و گنبدی شکل است که برای عمل تنفس ضروری بوده، همچنین حفره قفسه سینه را از حفره شکم جدا میکند؛ این عضله به کف قفسه سینه متصل شده و بصورت قوسی در بالای کبد قرار گرفته است؛ جابجایی عضله دیافراگم، مسئول 75% از تغییرات حجم فضای داخل قفسه سینه در حین تنفس آرام است؛ انقباض عضلات بازدمی در جریان بازدم شدید موجب کاهش حجم قفسه سینه می‌شود.
واکنشهای حیاتی دستگاه تنفس
حساسیت زیاد نای، نایژه‌ها و مجاری بینی جهت پیشگیری از ورود گازها و مواد خارجی، سبب واکنش سرفه یا عطسه می‌شود.
سرفه
سرفه منجر به خروج مواد خارجی با فشار هوا از راه دهان می‌شود؛ هنگام سرفه در ابتدا با بسته شدن حنجره و پایین آمدن زبان کوچک، هوا در ششها حبس شده و با باز شدن ناگهانی حنجره، هوا با فشار از راه دهان خارج می‌شود.
عطسه
سرفه منجر به خروج مواد خارجی با فشار هوا از راه بینی می‌شود؛ عطسه در ابتدا با بسته شدن حنجره سبب تجمع هوا در ششها شده، با باز شدن ناگهانی حنجره و خروج هوا بافشار، زبان کوچک پایین رفته و راه بینی باز می‌شود.
تکلم و ایجاد صدا
با همکاری دستگاه تنفسی و مراکز عصبی تکلم صورت می‌گیرد؛ با ارتعاش تارهای صوتی حنجره و با کمک دستگاه تنفس، صدا تولید می‌شود؛ واژه‌سازی توسط دهان، لبها و زبان صورت می‌گیرد.
علائم و نشانه‌های شایع بیماریهای تنفسی
اکثر بیماریها و اختلالات دستگاه تنفسی با علائمی همراه هستند؛ شناخت این علائم و مراجعه زود هنگام به پزشک در تشخیص و درمان زودتر بیماریها نقش مهمی دارند؛ مهمترین علائم شامل، تنگی نفس(حاد، پیشرونده، حمله‌ای)، سرفه، خلط، خلط خونی(هموپتیزی)، خس‌خس، درد قفسه سینه، سیانوز، خشونت صدا، تعریق شبانه و تب است. تنگی نفس و سرفه از علایم اصلی بیماری ریوی است و بی‌اشتهایی و از دست دادن وزن، در اغلب بیماریهای تنفسی مزمن دیده می‌شود.
تنگی نفس(Shortness of breath)
احساس تنگی نفس مانند گرسنگی و تشنگی، حس کلی و پیچیده است؛ انجمن قفسه سینه امریکا، تنگی نفس را چنین تعریف می‌کنند: "احساس راحت نبودن تنفس توسط خود فرد که کیفیت مشخصی داشته و شدت آن متغییر است؛ این تجربه ذهنی، حاصل تعامل بین عوامل متعدد فیزیولوژیک، روانی، اجتماعی و محیطی بوده و می‌تواند تبعات فیزیولوژیک و پاسخهای رفتاری داشته باشد".
تنگی نفس(کوتاهی نفس) یکی از شکایات شایع در افراد مبتلا به بیماری قلبی و ریوی است؛ بیان تنگی نفس بین افراد متفاوت است؛ برخی افراد ممکن است تنگی نفس را با تنفس کوتاه، احساس خفگی، فشردگی، از نفس افتادن یا بدون تنفس توصیف کنند؛ کلماتی که بیمار جهت توصیف کمبود نفس یا تنگی نفس بکار می‌برد، در یافتن علت تنگی نفس می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ بیماران مبتلا به بیماری انسدادی، معمولا از فشار و تنگی قفسه سینه یا عدم توانایی در کشیدن نفس عمیق شکایت دارند، در حالی که بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب از کمبود هوا و نیاز شدید به آن یا احساس خفگی شکایت دارند.
بیماران مبتلا به بیماری تنفسی، ممکن است از خس‌خس سینه شکایت کنند که نشان‌دهنده بیماری راههای هوایی، به ویژه آسم است؛ درد قفسه سینه و احساس ناراحتی و درد حین نفس کشیدن نیز علامت بیماری ریوی است.
اضطراب حاد ممکن است شدت تنگی نفس را افزایش دهد، زیرا هم تفسیر داده‌های حسی را تغییر می‌دهد و هم الگوهایی از تنفس ایجاد میکند که ناهنجاریهای فیزیولوژیک دستگاه تنفس را تشدید می‌کنند؛ برای مثال، در بیمارانی که محدودیت بازدم دارند، اضطراب حاد موجب افزایش سرعت تنفس می‌شود که با پرهوایی ریه، افزایش کار تنفسی، احساس تلاش بیشتر برای نفس کشیدن و احساس نارضایتی از تنفس همراه است.
دلایل تنگی نفس
بیماری مجاری ریه
آسم و بیماری انسداد مزمن ریوی(COPD) شایعترین بیماریهای انسدادی ریه هستند؛ انسداد در جریان بازدم که منجر به پرهوایی ریه‌ها و قفسه سینه‌ای بشکه‌ای شکل می‌گردد.
بیماری جدار قفسه سینه
بیماری جدار قفسه سینه
حجم زیاد مایع در فضای جنب، ممکن است به دلیل افزایش کار تنفس و با تحریک گیرنده‌های تنفسی منجر به تنگی نفس شود.
بیماری پارانشیم(بافت بینابینی) ریه
بیماری پارانشیم(بافت بینابینی) ریه
در اثر عفونت(Infection)، تماسهای شغلی، اختلالات خودایمن ایجاد می‌شود که منجر به افزایش سفتی ریه‌ها و افزایش کار تنفس می‌شود.
-یکی دیگر از دلایل تنگی نفس، کم خونی(آنمی) و بیماریهای التهابی قلب(میوکاردیت) است.
درمان تنگی نفس
نخستین هدف درمان، اصلاح مشکل زمینه‌ای است که مسئول ایجاد تنگی نفس است؛ باید تلاش شود تنگی نفس و تاثیر آن بر کیفیت زندگی بیمار کم شود؛ تجویز اکسیژن در موارد نیاز و توانبخشی ریوی اثرات مفیدی بر تنگی نفس و توانایی انجام فعالیت و دفعات بستری شدن دارد.
سرفه
سرفه از علایم شایعی است که نشان‌دهنده بیماری سیستم تنفسی است؛ سرفه ممکن است علامت یک بیماری ریوی خطرناک باشد؛ سرفه ممکن است به صورت خشک، تک‌تک خشک، خشن همراه با خلط، خراشنده، صدا دار یا قل‌قل کردن توصیف گردد اما سرفه خشک یا خلط دار قادر به افتراق انواع بیماریهای ریوی نیست.
سرفه عامل حفاظتی راههای هوایی و ریه‌ها است؛ بدون سرفه، افراد در خطر باقی ماندن ترشحات راههای هوایی و مواد آسپیره شده هستند که این مسائل باعث عفونت سیستم تنفسی می‌شود. سرفه بیش از حد نیز، خسته‌کننده است و گاه باعث عوارضی نظیر استفراغ، سنکوپ، درد عضلانی و شکستگی دنده‌ها یا باعث تشدید فتقهای شکمی و بی‌اختیاری ادرار می‌شود؛ سرفه ناگهانی با تحریک پایانه‌های عصبی حسی آغاز می‌شود؛ تحریک شیمیایی و مکانیکی(ذرات موجود در آلودگی هوا) در ایجاد سرفه دخیل هستند؛ سرفه ضعیف یا غیرموثر مانع پاکسازی مجاری تنفسی از عفونت است که زمینه‌ساز عفونتهای شدید و عوارض آن می‌شود.
سرفه مزمن(بیش از 8 هفته) معمولا با بیماری انسداد ریوی مثل(COPD) یا عفونتهای مزمن مثل سل و عفونت قارچی مرتبط است؛ سرفه خشک و تحریکی، از خصوصیات عفونت ویروسی در مجاری فوقانی تنفس یا تحریک‌پذیری راه هوایی است؛ التهاب حنجره و نای باعث سرفه تحریکی با اوج صوتی بالا است؛ ضایعات نای، سرفه‌های آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کنند؛ سرفه شبانه ممکن است علامت شروع نارسایی طرف چپ قلب یا آسم برونشیال باشد؛ سرفه صبحگاهی همراه با خلط، علامت برونشیت است؛ سرفه ای که با دراز کشیدن بیمار بدتر می‌شود، وجود ترشحات را در فضای پشت حلق مانند سینوزیت نشان می‌دهد؛ سرفه بعد از صرف غذا ممکن است ناشی از آسپیره‌شدن مواد غذایی در نای برونش(ریفلاکس) باشد؛ سرفه‌ای که اخیرا شروع شده باشد، معمولا حاصل یک عفونت حاد است.
سه علت شایع سرفه مزمن شامل آسم، برونشیت مزمن، بیماری غیرریوی(رفلاکس یا برگشت شیره معده به مری، ترشحات پشت حلق) است؛ دم صدادار پس از سرفه‌های متوالی، سیاه‌سرفه را مطرح میکند؛ سرفه در برخورد با مواد آلرژن(حساسیت زا) یا هوای سرد در زمان ورزش مطرح‌کننده آسم است.
خلط
مقدار زیادی خلط چرکی(غلیظ و زردرنگ یا سبزرنگ) یا تغییر رنگ خلط، می‌تواند دلیل عفونت باکتریال باشد؛ خلط رقیق، نتیجه برونشیت ویروسی است؛ افزایش تدریجی خلط در طول زمان می‌تواند علامت برونشیت مزمن یا برونشکتازی باشد؛ خلط صورتی رنگ، دلیل تومور ریوی است و خلط صورتی کف‌آلود و زیاد که غالبا وارد گلو می‌شود، می‌تواند علامت ادم ریوی باشد؛ خلط بدبو و تنفس بدبو، وجود آبسه ریوی، برونشکتازی یا عفونت را مطرح میکند.
خلط خونی
خروج خون از دهان به شکل خون ناخالص(با چشم غیرمسلح قابل دیدن است)، خلط به طور واضح خونی کم‌رنگ است که با فشار سرفه کردن خارج می‌شود؛ خلط خونی علامت ترسناکی است؛ حجم خونی که از این طریق از بدن دفع می‌شود، ممکن است اندک باشد اما در مواردی آنقدر زیاد است، باعث خفگی یا از دست دادن شدید خون می‌شود؛ سل ریوی، شایعترین علت خلط خونی در سراسر جهان است.
علل خلط خونی(هموپتزی) شامل برونشیت مزمن، برونشکتازی، سل ریوی، فیبروز کیستیک، آمبولی ریه، پنومونی، سرطان ریه، عفونت و آبسه ریه است.
کمبود اکسیژن
بارزترین تبعات مشکلات حاد و مزمن عملکرد ریه کمبود اکسیژن(هیپوکسی) است که منجر به هیپوکسی بافتی می‌شود؛ اختلال در عملکرد ریه منجر به آثار زیانباری در اعضای دیگر می‌شود؛ کمبود اکسیژن(هیپوکسی) ناشی از تنفس ممکن است باعث تغییرات عصبی مثل بی‌قراری، خستگی، عدم هوشیاری و تغییرات شخصیتی گردد؛ کمبود اکسیژن با گذشت زمان ممکن است در برخی از افراد منجر به انگشت چماقی(کلابینگ) شود که این حالت، بزرگ شدن نوک انگشتان بدون تغییرات استخوانی و رشد ناهنجار ناخن است؛ باید تاثیر علائم و نشانه‌ها را بر روی توانایی انجام فعالیتهای بیمار و مشارکت در امور روزمره و فعالیتهای خانوادگی او بررسی شود و عوامل روانی مؤثر بر بیمار کشف شود.
این عوامل اضطراب، تغییرات نقش، ارتباط خانوادگی، مشکلات اقتصادی، وضعیت شغلی و اقدامات مورد استفاده بیمار برای سازگاری با مشکلات است.
سیانوز
سیانوز، کبودرنگ شدن پوست است که یکی از شاخصهای دیررس کمبود اکسیژن بوده، به وسیله مقدار هموگلوبین فاقد اکسیژن در خون تعیین می‌شود؛ سیانوز تحت تاثیر نور اتاق، رنگ پوست بیمار و فاصله عروق خونی از سطح پوست بررسی می‌شود؛ در بیماری ریوی، با مشاهده رنگ زبان و لبها، سیانوز مرکزی تشخیص داده می‌شود؛ این حالت کاهش فشار اکسیژن خون را نشان می‌دهد؛ سیانوز محیطی، مانند انقباض عروقی در بستر ناخنها، لب و گوش در تماس با سرما، نتیجه کاهش جریان خون در بعضی از قسمتهای بدن است.
صدای خس‌خس تنفسی(ویزینگ)
خس‌خس به دلیل انقباض برونش‌ها یا تنگی راههای هوایی ایجاد می‌شود؛ این صدا ممکن است با گوشی پزشکی یا بدون آن شنیده شود؛ علت همه خس‌خسها آسم نیست، ممکن است به علت ادم مخاط یا ترشحات راههای هوایی یا بسته شدن(کلاپس) راههای هوایی به دلیل از دست دادن نسوج ارتجاعی، اجسام خارجی یا تومورهایی که باعث انسداد کامل جریان هوا می‌شوند، باشد.
استریدور ریه
استریدور در دم شنیده می‌شود؛ استریدور همراه با مشکلات تنفسی است که می‌تواند به دلیل فشرده شدن راههای هوایی فوقانی، باعث به خطر افتادن زندگی شود؛ التهاب اپی‌گلوت، قطع تنفس(آپنه خواب)، وجود جسم خارجی در راه هوایی، نارسایی قلبی، تنگی مجاری هوایی فوقانی و آسپیراسیون از عوامل ایجاد استریدور هستند.
مشکلات بینی و سینوس
مخاط بینی به طور طبیعی قرمزتر از مخاط دهان است اما در سرماخوردگی متورم و پرخون می‌شود اما در التهاب غشاهای مخاطی بینی حساسیتی(رینیت آلرژیک)، مخاط متورم و رنگ پریده است؛ مشکلات شایع بینی و سینوسها شامل خونریزی از بینی، عفونت سینوسی، ترشح پشت بینی، آبریزش و درد بینی، تب یونجه، درد صورت یا دردهای ارجاعی گوش است.
درد قفسه سینه غیر قلبی
درد قفسه سینه ممکن است همراه با مشکلات ریوی، قلبی، معده‌ای یا روده‌ای باشد؛ این درد سوزشی و تیز مثل ضربه با چاقو، توسط بیمار توصیف می‌شود که در یک طرف دیواره سینه بروز میکند و همراه با حرکت دیواره قفسه سینه یا تنفس عمیق افزایش می‌یابد؛ درد پشت جناغ سینه اغلب سوزشی، ثابت و دردناک است که ممکن است منشاء استخوانی و یا غضروفی بخشی از قفسه سینه باشد.
آنژین صدری، درد سینه با منشاء قلبی دارد و ممکن است همراه با کاهش جریان خون قلب باشد که یک مشکل جدی برای به خطر افتادن زندگی است؛ اغلب با ذکر درد شدید قفسه سینه، احساس سنگینی، احساس تنگی با احساس فشار یا فشردگی در قسمت زیر جناغ بیان می‌شود و می‌تواند به گردن یا بازوها منتشر شود.
-یکی دیگر از دلایل تنگی نفس، کم خونی(آنمی) و بیماریهای التهابی قلب(میوکاردیت) است.
درمان تنگی نفس
نخستین هدف درمان، اصلاح مشکل زمینه‌ای است که مسئول ایجاد تنگی نفس است؛ باید تلاش شود تنگی نفس و تاثیر آن بر کیفیت زندگی بیمار کم شود؛ تجویز اکسیژن در موارد نیاز و توانبخشی ریوی اثرات مفیدی بر تنگی نفس و توانایی انجام فعالیت و دفعات بستری شدن دارد.
سرفه
سرفه از علایم شایعی است که نشان‌دهنده بیماری سیستم تنفسی است؛ سرفه ممکن است علامت یک بیماری ریوی خطرناک باشد؛ سرفه ممکن است به صورت خشک، تک‌تک خشک، خشن همراه با خلط، خراشنده، صدا دار یا قل‌قل کردن توصیف گردد اما سرفه خشک یا خلط دار قادر به افتراق انواع بیماریهای ریوی نیست.
سرفه عامل حفاظتی راههای هوایی و ریه‌ها است؛ بدون سرفه، افراد در خطر باقی ماندن ترشحات راههای هوایی و مواد آسپیره شده هستند که این مسائل باعث عفونت سیستم تنفسی می‌شود. سرفه بیش از حد نیز، خسته‌کننده است و گاه باعث عوارضی نظیر استفراغ، سنکوپ، درد عضلانی و شکستگی دنده‌ها یا باعث تشدید فتقهای شکمی و بی‌اختیاری ادرار می‌شود؛ سرفه ناگهانی با تحریک پایانه‌های عصبی حسی آغاز می‌شود؛ تحریک شیمیایی و مکانیکی(ذرات موجود در آلودگی هوا) در ایجاد سرفه دخیل هستند؛ سرفه ضعیف یا غیرموثر مانع پاکسازی مجاری تنفسی از عفونت است که زمینه‌ساز عفونتهای شدید و عوارض آن می‌شود.
سرفه مزمن(بیش از 8 هفته) معمولا با بیماری انسداد ریوی مثل(COPD) یا عفونتهای مزمن مثل سل و عفونت قارچی مرتبط است؛ سرفه خشک و تحریکی، از خصوصیات عفونت ویروسی در مجاری فوقانی تنفس یا تحریک‌پذیری راه هوایی است؛ التهاب حنجره و نای باعث سرفه تحریکی با اوج صوتی بالا است؛ ضایعات نای، سرفه‌های آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کنند؛ سرفه شبانه ممکن است علامت شروع نارسایی طرف چپ قلب یا آسم برونشیال باشد؛ سرفه صبحگاهی همراه با خلط، علامت برونشیت است؛ سرفه ای که با دراز کشیدن بیمار بدتر می‌شود، وجود ترشحات را در فضای پشت حلق مانند سینوزیت نشان می‌دهد؛ سرفه بعد از صرف غذا ممکن است ناشی از آسپیره‌شدن مواد غذایی در نای برونش(ریفلاکس) باشد؛ سرفه‌ای که اخیرا شروع شده باشد، معمولا حاصل یک عفونت حاد است.
سه علت شایع سرفه مزمن شامل آسم، برونشیت مزمن، بیماری غیرریوی(رفلاکس یا برگشت شیره معده به مری، ترشحات پشت حلق) است؛ دم صدادار پس از سرفه‌های متوالی، سیاه‌سرفه را مطرح میکند؛ سرفه در برخورد با مواد آلرژن(حساسیت زا) یا هوای سرد در زمان ورزش مطرح‌کننده آسم است.
خلط
مقدار زیادی خلط چرکی(غلیظ و زردرنگ یا سبزرنگ) یا تغییر رنگ خلط، می‌تواند دلیل عفونت باکتریال باشد؛ خلط رقیق، نتیجه برونشیت ویروسی است؛ افزایش تدریجی خلط در طول زمان می‌تواند علامت برونشیت مزمن یا برونشکتازی باشد؛ خلط صورتی رنگ، دلیل تومور ریوی است و خلط صورتی کف‌آلود و زیاد که غالبا وارد گلو می‌شود، می‌تواند علامت ادم ریوی باشد؛ خلط بدبو و تنفس بدبو، وجود آبسه ریوی، برونشکتازی یا عفونت را مطرح میکند.
خلط خونی
خروج خون از دهان به شکل خون ناخالص(با چشم غیرمسلح قابل دیدن است)، خلط به طور واضح خونی کم‌رنگ است که با فشار سرفه کردن خارج می‌شود؛ خلط خونی علامت ترسناکی است؛ حجم خونی که از این طریق از بدن دفع می‌شود، ممکن است اندک باشد اما در مواردی آنقدر زیاد است، باعث خفگی یا از دست دادن شدید خون می‌شود؛ سل ریوی، شایعترین علت خلط خونی در سراسر جهان است.
علل خلط خونی(هموپتزی) شامل برونشیت مزمن، برونشکتازی، سل ریوی، فیبروز کیستیک، آمبولی ریه، پنومونی، سرطان ریه، عفونت و آبسه ریه است.
کمبود اکسیژن
بارزترین تبعات مشکلات حاد و مزمن عملکرد ریه کمبود اکسیژن(هیپوکسی) است که منجر به هیپوکسی بافتی می‌شود؛ اختلال در عملکرد ریه منجر به آثار زیانباری در اعضای دیگر می‌شود؛ کمبود اکسیژن(هیپوکسی) ناشی از تنفس ممکن است باعث تغییرات عصبی مثل بی‌قراری، خستگی، عدم هوشیاری و تغییرات شخصیتی گردد؛ کمبود اکسیژن با گذشت زمان ممکن است در برخی از افراد منجر به انگشت چماقی(کلابینگ) شود که این حالت، بزرگ شدن نوک انگشتان بدون تغییرات استخوانی و رشد ناهنجار ناخن است؛ باید تاثیر علائم و نشانه‌ها را بر روی توانایی انجام فعالیتهای بیمار و مشارکت در امور روزمره و فعالیتهای خانوادگی او بررسی شود و عوامل روانی مؤثر بر بیمار کشف شود.
این عوامل اضطراب، تغییرات نقش، ارتباط خانوادگی، مشکلات اقتصادی، وضعیت شغلی و اقدامات مورد استفاده بیمار برای سازگاری با مشکلات است.
سیانوز
سیانوز، کبودرنگ شدن پوست است که یکی از شاخصهای دیررس کمبود اکسیژن بوده، به وسیله مقدار هموگلوبین فاقد اکسیژن در خون تعیین می‌شود؛ سیانوز تحت تاثیر نور اتاق، رنگ پوست بیمار و فاصله عروق خونی از سطح پوست بررسی می‌شود؛ در بیماری ریوی، با مشاهده رنگ زبان و لبها، سیانوز مرکزی تشخیص داده می‌شود؛ این حالت کاهش فشار اکسیژن خون را نشان می‌دهد؛ سیانوز محیطی، مانند انقباض عروقی در بستر ناخنها، لب و گوش در تماس با سرما، نتیجه کاهش جریان خون در بعضی از قسمتهای بدن است.
صدای خس‌خس تنفسی(ویزینگ)
خس‌خس به دلیل انقباض برونش‌ها یا تنگی راههای هوایی ایجاد می‌شود؛ این صدا ممکن است با گوشی پزشکی یا بدون آن شنیده شود؛ علت همه خس‌خسها آسم نیست، ممکن است به علت ادم مخاط یا ترشحات راههای هوایی یا بسته شدن(کلاپس) راههای هوایی به دلیل از دست دادن نسوج ارتجاعی، اجسام خارجی یا تومورهایی که باعث انسداد کامل جریان هوا می‌شوند، باشد.
استریدور ریه
استریدور در دم شنیده می‌شود؛ استریدور همراه با مشکلات تنفسی است که می‌تواند به دلیل فشرده شدن راههای هوایی فوقانی، باعث به خطر افتادن زندگی شود؛ التهاب اپی‌گلوت، قطع تنفس(آپنه خواب)، وجود جسم خارجی در راه هوایی، نارسایی قلبی، تنگی مجاری هوایی فوقانی و آسپیراسیون از عوامل ایجاد استریدور هستند.
مشکلات بینی و سینوس
مخاط بینی به طور طبیعی قرمزتر از مخاط دهان است اما در سرماخوردگی متورم و پرخون می‌شود اما در التهاب غشاهای مخاطی بینی حساسیتی(رینیت آلرژیک)، مخاط متورم و رنگ پریده است؛ مشکلات شایع بینی و سینوسها شامل خونریزی از بینی، عفونت سینوسی، ترشح پشت بینی، آبریزش و درد بینی، تب یونجه، درد صورت یا دردهای ارجاعی گوش است.
درد قفسه سینه غیر قلبی
درد قفسه سینه ممکن است همراه با مشکلات ریوی، قلبی، معده‌ای یا روده‌ای باشد؛ این درد سوزشی و تیز مثل ضربه با چاقو، توسط بیمار توصیف می‌شود که در یک طرف دیواره سینه بروز میکند و همراه با حرکت دیواره قفسه سینه یا تنفس عمیق افزایش می‌یابد؛ درد پشت جناغ سینه اغلب سوزشی، ثابت و دردناک است که ممکن است منشاء استخوانی و یا غضروفی بخشی از قفسه سینه باشد.
آنژین صدری، درد سینه با منشاء قلبی دارد و ممکن است همراه با کاهش جریان خون قلب باشد که یک مشکل جدی برای به خطر افتادن زندگی است؛ اغلب با ذکر درد شدید قفسه سینه، احساس سنگینی، احساس تنگی با احساس فشار یا فشردگی در قسمت زیر جناغ بیان می‌شود و می‌تواند به گردن یا بازوها منتشر شود.
نظرشما
آخرین اخبار