کلیه ها دو عضو لوبیایی شکل با میلیون ها واحد فیلترکننده بنام نفرون هستند که وظیفه دفع سموم و جذب مواد مغذی و شیمیایی لازم برای متابولیسم بدن را برعهده دارند
شفا آنلاین>سلامت>این مقاله به مهم ترین عوامل، علائم و ر اه های تشخیص و درمان نارسایی کلیوی می پردازد. نارسایی کلیوی به حالتی گفته می شود که در آن هر دو کلیه سالم، کارکرد خود را از دست بدهند، اما اگر فقط یک کلیه دچار اختلال کارکرد شود، کلیه دیگر قادر به جبران وظایف آن خواهدبود.در صورتی که حدود 90 درصد از نفرون ها از بین بروند، فرد در فاز انتهایی نارسایی کلیه <Kidney failure>قرار می گیرد و نیازمند دیالیز می شود. در این وضعیت کلیه ها قادر به دفع سموم و جذب مواد لازم نیستند و کارکرد تمامی ارگان های بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. در نهایت نیز برای رهایی از مشکلات دیالیز و بهبود کامل، فرد به پیوند کلیه نیاز پیدا می کند.
این مقاله به مهم ترین عوامل، علائم و ر اه های تشخیص و درمان نارسایی کلیوی می پردازد. نارسایی کلیوی به حالتی گفته می شود که در آن هر دو کلیه سالم، کارکرد خود را از دست بدهند، اما اگر فقط یک کلیه دچار اختلال کارکرد شود، کلیه دیگر قادر به جبران وظایف آن خواهدبود.
همان طور که بسیاری از افراد به دلیل فرایند اهدا یا بیماری های مثل تومور، سنگ یا عفونت یکی از کلیه های سالم خود را از دست می دهند و بدون هیچ مشکلی قادر به زندگی کردن هستند. در این وضعیت، کلیه سالم خود را با شرایط وفق می دهد، به تدریج بزرگ تر می شود و کل وظیفه فیلتر خون را بر عهده می گیرد.
سلنا گومز، نارسایی و پیوند کلیه
عوامل دخیل در نارسایی کلیه
بیماری های بسیاری وجود دارند که باعث از دست رفتن کلیه ها و نارسایی کلیوی می شوند؛ از جمله:
بیماری قند: دیابت کنترل نشده و بالا بودن قند به طور مداوم باعث آسیب به نفرون های کلیه و از دست رفتن کارکرد آنها می شود.
بیماری های عروق و تنگی رگ های کلیه: این بیماری ها با اختلال در خونرسانی به کلیه ها باعث نارسایی کلیوی می شوند.
عفونت های شدید: عفونت هایی که وارد خون می شوند با تاثیر بر کلیه ها می توانند منجر به نارسایی حاد آنها شوند، اما اگر عفونت فقط در یکی از کلیه ها ایجاد شده باشد، باعث نارسایی کلیوی نمی شود زیرا کلیه دیگر به فعالیت خود ادامه می دهد.
بیماری های خودایمنی: سیستم ایمنی وظیفه دارد از بدن در برابر عوامل بیماری زای خارجی و داخلی مثل سرطان ها دفاع کند، اما این سیستم در بیماری های خودایمنی، علیه بدن شروع به فعالیت می کند و به بافت های سالم آسیب می رساند. این بیماری ها انواع مختلفی دارند و بخش های متفاوتی از بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. برای مثال بیماری لوپوس می تواند باعث ضعف و بی حالی کلی بدن و درگیری مفاصل، ریه، قلب، کلیه، پوست و... شود.
بیماری های مادرزادی: بعضی از بیماری های مادرزادی می توانند بافت کلیه را از دوران جنینی تحت تاثیر قرار دهند. این بیماران در صورت زنده ماندن می توانند در سنین بالاتر داوطلب جراحی پیوند شوند.
بیماری های کیستیک کلیه: کلیه ها در حالت طبیعی ممکن است چند کیست داشته باشند، اما با افزایش تعداد این کیست ها، بافت کلیه و نفرون ها از کیست پوشیده می شوند و کارکرد کلیه کاهش می یابد. در این وضعیت بیمار برای دیالیز و جراحی پیوند داوطلب می شود.
فشار خون: فشار خون بالا یکی از عواملی است که خونرسانی را در کلیه ها دچار اختلال می کند. در این وضعیت خون با فشار مناسب به کلیه ها و واحدهای فیلترکننده نمی رسد و باعث تخریب نفرون ها می شود. با افزایش تعداد نفرون های تخریب شده نیز فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می رود.
درگیری کلیه در بیماری لوپوس
در صورتی که لوپوس کلیه ها را درگیر کند، نفرون های کلیه از بین می روند. این حالت که تحت عنوان نفریت لوپوسی شناخته می شود، یکی از دلایل نارسایی کلیه است. بیماری های خودایمنی توسط متخصصان روماتولوژی تحت درمان و کنترل قرار می گیرند. اگر این متخصصان متوجه شوند فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می رود باید هر 3 ماه یکبار خون و ادرار او را از لحاظ دفع پروتیین و کراتینین بررسی کنند.
دفع پروتیین در ادرار نشانه اختلال در عملکرد واحدهای فیلترکننده کلیه است. اگر میزان پروتیین دفع شده از یک حدی بالاتر برود، بیمار باید به متخصص فنرولوژی یا داخلی کلیه مراجعه کند. در این وضعیت تا حد ممکن از دارو استفاده می شود، اما اگر نمونه برداری از کلیه نشان دهنده نفریت لوپوسی با التهاب کلیه بر اثر لوپوس باشد، فرد داوطلب دیالیز می شود. در نهایت نیز با پیدا شدن کلیه مناسب، داوطلب جراحی پیوند خواهد.
سلنا گومز، نارسایی و پیوند کلیه
علائم بالینی نارسایی کلیه
در نارسایی حاد کلیه، میزان سموم بدن مثل کراتینین ظرف مدت کوتاهی در خون بالا می رود و به دنبال آن سطح اوره افزایش پیدا می کند. در نتیجه فرد دچار تورم در اندام ها می شود. البته تورم در نارسایی مزمن کلیه شایع تر است زیرا این نوع نارسایی به تدریج اتفاق یمی افتد. از دیگر علائم نارسایی حاد کلیه می توان به بی اشتهایی، تهوع، استفراغ و کاهش هوشیاری اشاره کرد. علائم نارسایی مزمن کلیه نیز مشابه نارسایی حاد است اما از آنجایی که آسیب در این نوع نارسایی به تدریج اتفاق می افتد، بدن خود را با شرایط وفق می دهد و علائم را دیرتر نشان می دهد.
به همین دلیل ممکن است فرد علائم بی اشتهایی، تهوع و استفراغ را خیلی تجربه نکند. در نارسایی مزمن فرد بیشتر متوجه تورم در اندام های فوقانی یا تحتانی، پلک های پایینی و... می شود. البته باید توجه داشت تورم در اندام ها می تواند دلایل مختلفی از جمله مشکلات قلبی، تیرویید و... داشته باشد، بنابراین نمی توان آن را همیشه به مشکلات کلیوی ربط داد. دفع پروتیین در ادرار یا بالا رفتن کراتینین در خون از دیگر علائم نارسایی کلیوی هستند.
ممنوعیت پیوند کلیه برای افراد خاص
جراحی پیوند کلیه برای گروهی از افراد ممنوعیت دارد. افراد مبتلا به سرطان منتشر در کل بدن عفونت وسیع و فعال و بیماری های زمینه ای قلب و کبد جزو این بیماران هستند. درواقع، بدن فرد باید توانایی تحمل این جراحی بزرگ را داشته باشد و از طرف دیگر با مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دچار مشکل نشود. از آنجایی که کلیه اهدایی یک جسم خارجی برای بدن محسوب می شود، سیستم ایمنی سعی کند آن را از بدن دفع کند، بنابراین لازم است این بیماران پس از جراحی پیوند برای همیشه از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده کنند.
حال اگر فرد د چار بیماری سرطان، عفونت و... باشد، با مصرف داروهای سرکوبگر ایمنی دچار پیشرفت این بیماری ها می شود. بنابراین داوطلب مناسبی برای عمل پیوند نیست. مبتلایان به بیماری ایدز نمی توانند تحت عمل جراحی پیوند قرار بگیرند. این افراد خود دچار ضعف سیستم ایمنی هستند و از داروهای تقویت ایمنی استفاده می کنند، بنابراین نمی توان برای آنها از داروهای سرکوبگر ایمنی استفاده کرد.
شرایط لازم برای گیرندگان کلیه
افرادی که داوطلب جراحی پیوند کلیه می شوند باید از لحاظ سلامت سایر ارگان های بدن در وضعیت مناسبی قرار داشته باشند. بعضی ها معتقد هستند افراد مسن نباید این جراحی را انجام دهند، اما برخی منابع این عمل را در هر سنی مجاز اعلام کرده اند، البته به شرطی که بدن بیمار سالم و قادر به تحمل عمل باشد. افراد گیرنده کلیه باید از لحاظ وجود بیماری سرطان در کل بدن بررسی شوند تا با تجویز داروهای سرکوبگر ایمنی دچار رشد بیماری نشوند.
برای مثال خانم ها قبل از عمل پیوند حتما باید از لحاظ سلامت گردن رحم یا سرویکس و پستان ها بررسی شوند. علاوه بر اینها، گروه خونی و فاکتورها و آنتی ژن های خون باید مشخص شود تا بتوان از قرابت یا سازگاری با فرد دهنده اطمینان حاصل کرد.
شرایط لازم برای اهداکنندگان کلیه
فردی که قصد اهدای کلیه دارد نباید دچار بیماری های زمینه ای مثل دیابت، فشار خون بالا، سنگ کلیه، بیماری های خودایمنی، قلبی و کبدی باشد زیرا ممکن است در آینده به کلیه خود نیاز پیدا کند. حتی اگر کلیه او در زمان حال سالم باشد نباید آن را اهدا کند، اما اگر فرد کاملا سالم باشد و داوطلب اهدای کلیه شود باید حتما قبل از عمل از عروق کلیه آنژیوگرافی یا سی تی آنژیوگرافی انجام دهد تا مشخص شود کلیه کدام سمت از لحاظ آناتومی برای اهدا و پیوند مناسب تر است.
دریافت کلیه از فرد زنده یا بیمار مرگ مغزی
کلیه اهدایی در دو حالت برای فرد گیرنده فراهم می شود؛ از فرد زنده یا فردی که به هر دلیلی دچار مرگ مغزی شده است. مشخصات خونی افرادی که داوطلب جراحی پیوند هستند توسط انجمن پیوند کلیه در فهرست پیوند قرار داده می شود. سپس با فراهم شدن کلیه اهدایی، شرایط خونی آن با تمام افراد داوطلب در فهرست انتظار سنجیده می شود. در کشورهایی مثل آمریکا گاهی حتی 2 سال می کشد تا کلیه مناسب برای بیمار پیدا شود زیرا کلیه های اهدایی اغلب از طرف افراد خانواده یا افراد با مگر مغزی اهدا می شوند، اما خوشبختانه صف انتظار در ایران کوتاه تر است زیرا تعداد افراد اهداکننده زنده بیشتر است.
مراحل جراحی پیوند کلیه
با تقسیم بندی تنه به 3 قسمت سینه، شکم و لگن می توان گفت کلیه ها در قسمت انتهایی و پایین شکم (به سمت پشت) قرار گرفته اند. در جراحی پیوند کلیه معمولا کلیه خود فرد از بدن خارج نمی شود، بلکه کلیه اهدایی به آن پیوند زده می شود، مگر اینکه کلیه نارسا، پلی کیستیک و اندازه آن بزرگ شده باشد. درواقع، اگر کلیه افزایش اندازه پیدا کرده و باعث ایجاد فشار داخل لگن شده باشد، جای زیادی برای کلیه اهدایی باقی نمی گذارد و باید از بدن خارج شود. در هر صورت، کلیه اهدایی معمولا داخل شکم و در قسمت قدامی آن قرار داده می شود. برش این جراحی معمولا به صورت مایل در سمت راست شکم ایجاد می شود.
فرد پس از جراحی تا 2 روز تحت مراقبت های ویژه در بخش پیوند باقی می ماند. سپس با توجه به نظر جراح و سیر بهبود ممکن است 1 تا 2 هفته در اتاق ایزوله بخش پیوند نگهداری شود. مصرف داروهای سرکوب کننده ایمنی باید بعد از عمل آغاز شود زیرا سیستم ایمنی بدن در همان ساعت های اولیه پس از پیوند نسبت به پس زدن کلیه دریافتی اقدام می کند. این داروها با پایین آوردن سطح ایمنی بدن باعث می شوند کلیه به عنوان یکی از اعضای بدن پذیرفته شود. مصرف داروهای سرکوبگر ایمنی باید برای همیشه ادامه یابد، فقط ممکن است طی زمان از میزان دوز آنها کاسته شود.
مراقبت های پس از عمل
پس از جراحی پیوند، فرد باید تحت نظر متخصص تغذیه قرار بگیرد و مصرف گوشت قرمز و نمک را کاهش دهد. همچنین باید 6 تا 7 هفته بعد از عمل از بلند کردن اشیای سنگین تر از 5 کیلوگرم خودداری کند تا زخم دیواره شکم بهبود یابد. ورزش نیز طی این مدت فقط باید در حد پیاده روی باشد. ضربه به شکم، ورزش های شدید و بلند کردن اشیای سنگین در دوران نقاهت همگی فرد را در معرض خطر پارگی دیواره شکم قرار می دهند. فعالیت های طبیعی و زندگی عادی را می توان از 2 ماه بعد از عمل آغاز کرد.
سلنا گومز، نارسایی و پیوند کلیه
پس زدن کلیه پیوندی
کلیه پیوندی در بعضی موارد طی روزهای اول توسط بدن پس زده می شود. در این وضعیت، سیستم ایمنی با ترشح مواد خاص باعث ایجاد تب می شود. علاوه بر تب، فرد ممکن است دچار ورم کلی بدن شود که به علت عدم کارکرد کلیه و تجمع سموم در خون ایجاد می شود. یکی دیگر از نشانه های پس زدن کلیه، نکروز یا گانگرن بافت کلیه و درد شدید است. با بررسی فاکتورهای خون مثل کراتینین و اوره نیز می توان به پس زدن کلیه پی برد. درواقع، بالا رفتن ناگهانی این فاکتورها می تواند نشان دهنده پس زدن کلیه باشد.
افزایش ناگهانی وزن در روزهای بعد از عمل از دیگر نشانه های دفع کلیه اهدایی است که به علت تجمع مایعات در بدن ایجاد می شود. اگر پس زدن کلیه در مراحل اولیه باشد شاید بتوان با تغییر دارو آن را متوقف کرد. در غیر این صورت فرد باید کلیه اهدایی را از بدن خارج کند و تا پیدا شدن کلیه جدید تحت درمان با دیالیز قرار بگیرد. گاهی اوقات نیز پس زدن کلیه به تدریج و در ماه ها یا سال های آینده اتفاق می افتد. در این شرایط، میزان اوره و کراتینین به تدریج بالا می رود و مزمن می شود. همچنین فرد آرام آرام دچار تورم می شود. این بیماران نیز ممکن است داوطلب دیالیز شوند و مجدد در فهرست پیوند قرار بگیرند.
پیوند کلیه، لوپوس را خاموش نگه می دارد
از آنجایی که درمان بیماری های خودایمنی مثل لوپوس با استفاده از داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی اینجام می شود، این بیماری ها پس از جراحی پیوند کلیه تا مدت ها خاموش باقی می مانند زیرا برای جلوگیری از دفع کلیه پیوندی از مقادیر بالای داروهای سرکوب کننده ایمنی استفاده می شود، اما باید به خاطر داشت بیماری لوپوس به غیر از کلیه می تواند سایر ارگان ها بدن را نیز درگیر کند. اختلال در این ارگان ها نیز خود ممکن است منجر به اختلال در کارکرد کلیه پیوندی شود.
برای مثال اگر لوپوس بر کارکرد قلب تاثیر گذاشته باشد با اختلال در خونرسانی به کلیه پیوندی می تواند سلامت آن را در معرض خطر قرار دهد یا برای مثال اگر دستگاه تنفس بیمار به دنبال لوپوس دچار درگیری شده باشد، با اختلال در اکسیژن رسانی به بافت ها می تواند کلیه پیوندی را دچار مشکل کند. علاوه بر اینها، افرادی که کلیه پیوندی دریافت می کنند حتما باید به طور مرتب از لحاظ رشد بیماری های سرطانی در ارگان های مختلف بررسی شوند. تمامی این عوامل می توانند کلیه پیوندی و حیات بیمار را در معرض خطر قرار دهند، بنابراین افراد باید پس از پیوند کلیه همیشه تحت نظر پزشک باشند تا به محض وقوع اولین علائم نسبت به رفع آن اقدام کنند.
پیشگیری از نارسایی کلیه
افراد مبتلا به لوپوس برای پیشگیری از نارسایی کلیه باید تحت نظارت دقیق و منظم پزشک قرار داشته باشند تا در صورت بروز علائم درگیری، کلیه را تحت درمان حمایتی قرار دهند. مصرف منظم داروهای لوپوس و انجام به موقع آزمایش های دوره ای به پیشگیری از اختلالات کلیه در این بیماران کمک می کند. افراد مبتلا به دیابت نیز برای این منظور باید همیشه قند خون را در محدوده طبیعی نگه دارند و داروهای خود را به طور مرتب استفاده کنند. در این صورت درگیری کلیه را می توانند به تعویق بیندازند یا به طور کلی از بروز آن جلوگیری کنند. مبتلایان به فشار خون بالا نیز باید همیشه فشار خون را تحت کنترل داشته باشند.هفته نامه سلامت
*دکتر ناهید حمزه ای اصفهانی*جراح کلیه و مجاری ادراری
مطالب مرتبط
نظرشما
آخرین اخبار