زیرمیزی؛ نماد ناهنجاری اجتماعی

به گزارش شفا آنلاین،در دنیای امروز، فساد اداری پدیده‏ای است که به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به عنوان یکی از مهم‏ترین موانع پیشرفت جامعه مطرح شده و توانسته است آسیب های جبران‏ناپذیری را بر روی سرعت حرکت چرخ توسعه ایجاد کند.

**فساد اداری؛ فرهنگ نادرست سازمانی

ریشه فساد از فعل لاتین «Rumpere» به معنای شکستن بوده و از این رو در فساد چیزی شکسته یا نقض می‏شود.

ˈگونار میردالˈ فساد را در معنای وسیع‏تری مورد مطالعه قرار می‏دهد. به نظر وی، فساد به تمام شکل‏های گوناگون انحراف یا اعمال قدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت شغلی قابل اطلاق است.(1)

هرچند جامعه ایران، جامعه‏ای همراه با گرایش‏های مذهبی و ملی است که همه فساد را پدیده‏ای زشت دانسته و همواره بر مبارزه با آن تاکید کرده‏اند، با وجود این می بینیم که گسترش فساد در جامعه مانع بسیاری از پیشرفت‏های اجتماعی و ملی بوده و هزینه‏های هنگفتی را بر دوش کشور و در نهایت مردم گذاشته است.

این مساله از جمله پدیده‏هایی است که روند توسعه کشورها را به طور چشمگیر با مشکل روبه‏رو می‏سازد و موجب شکل‏گیری مشکلات و بحران‏های اساسی در سراسر جوامع می‏شود. بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان جهانی شفافیت، در سال 2007 ایران از میان 133 کشور در رتبه 79 از نظر فساد اداری قرار گرفته است؛ به گونه‏ای که اگر آن را در طیفی به مقیاس 1 تا 10 در نظر بگیریم میزان آن در حدود 7/3 خواهد بود(2).

این امر بیانگر میزان بالای فساد در جامعه ایران طی سال های گذشته است که نه تنها در یک بخش بلکه در بسیاری از حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و ... دیده می شود. از این رو جست و جو برای یافتن چرایی این مساله و ارایه راهکارها و پاسخ های مناسب در این زمینه از بایسته های کنونی جامعه برای دستیابی به عدالت اجتماعی- اقتصادی است.

نمونه هایی از فساد اداری و سازمانی در جهان و کشور ما، مساله ˈگرفتن رشوهˈ و پدیده ای کهنه با نام تازه ˈزیرمیزیˈ است. این پدیده یا بهتر بگوییم مساله اجتماعی در همه جوامع انسانی، امری خلاف اخلاق و قانون بوده و مورد نفرت اعضای آن جوامع است اما با وجود مجازات های اجتماعی و قانونی که برای این مساله در نظر گرفته شده، دامنه آن همچنان رو به گسترش است.

از مهم‏ترین این هزینه‏ ها در سطح کلان، افزایش شکاف طبقاتی میان طبقات اجتماعی ˈدارا و ندارˈ است که پیامد آن احساس بی عدالتی اجتماعی در نگرش‏ها و اذهان مردم است و در اینجا است که اصطلاح دورکیمی ˈوجدان جمعیˈ یا به بیانی دیگر اعتقاد به نظام اجتماعی کاهش یافته و کنترل روانی افراد بر رفتار خود- که نقش مهمی در آلوده کردن دیگر کارکنان به فساد اداری دارد- پایین می آید(3).

نقش فرهنگ برای جامعه یا سازمان در حکم شخصیت برای فرد است و منبع اصلی فرهنگ‏سازی در هر سازمان بنیان‏گذاران آن هستند. یک فرهنگ قوی سازمانی موجب می‏شود که تداوم رویه در رفتار تشدید شود.

فرهنگ سازمانی از کارکردهای گوناگونی برخوردار است و می‏تواند با معرفی الگوی رفتاری مطلوب به کارکنان، رفتار آنان را کنترل کند و به تثبیت شیوه‏های مطلوب انگیزش رفتار کارکنان منجر شود و در آنها نوعی تعهد و احساس مسوولیت نسبت به چیزی به وجود آید که آن، بیش از منافع شخصی فرد است و پیامد و نتیجه آن کاهش آثار و نشانه‏های فساد در کلیه سطوح جامعه می‏باشد(4).

نبود انسجام در فرهنگ سازمانی یا فرهنگ سازمانی نادرست در بسیاری مواقع زمینه را برای بروز فساد و گسترش آن در سازمان ها و ادارات فراهم کرده و این امر نه تنها نقض قانون و وجدان جمعی یک جامعه بلکه رواج بی اخلاقی و کاهش تعهد کاری در جامعه است.

**پزشکان و رواج پدیده زیرمیزی

پدیده «زیرمیزی گرفتن پزشکان» که چندی پیش در رسانه ها مطرح شد، نگرانی های عمومی درباره تاثیر این امر بر سلامت افراد و البته هشدارهای مسوولان درباره برخورد قاطع با این امر را به دنبال داشت.

موضوع زیرمیزی گرفتن پزشکان زمانی به اوج خود رسید که یکی از رسانه های داخلی در اقدامی نادر، حروف نخست نام برخی پزشکان زیرمیزی بگیر را منتشر کرد و آنگونه که تارنمای «باشگاه خبرنگاران» نهم فروردین ماه در این باره نوشت: درآمد ماهانه این عده از پزشکان بیش از یک میلیارد تومان برآورد شد؛ آن هم در شرایطی که بسیاری از کارمندان و کارگران کشور ماهانه درآمدی نزدیک به یک میلیون تومان دارند.

این موضوع آنچنان اهمیت یافت که ˈسیدحسن قاضی زاده هاشمی ˈ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نیز به واکنش واداشت.
 وی با انتقاد از این پدیده گفت: رفتار نامناسب عده کمی از جامعه پزشکی سبب شده است نگاه مثبتی به کل این جامعه وجود نداشته باشد.

قاضی زاده هاشمی که در بیستمین مجمع سالیانه انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران سخن می گفت، از اعضای این تشکل خواست با تعامل خوب و مناسب با سازمان نظام پزشکی و معاونت درمان وزارت بهداشت و ارایه راه حل های بنیادین و نه مقطعی، در حل این مشکل کمک کنند5).

این وزارتخانه به همراه سازمان نظام پزشکی و کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی، دبیرخانه «مبارزه با زیرمیزی » را تشکیل دادند تا به چنین پرونده هایی رسیدگی کنند.

برخی مسوولان بلندپایه هم از ممنوعیت فعالیت پزشکان زیرمیزی بگیر خبر دادند. به گزارش نهم بهمن خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، «علیرضا زالی» رییس کل سازمان نظام پزشکی، گفت برخورد با خاطیان زیرمیزی بگیر شروع شده است.

وی افزود: اگر تخلف حرفه ای هر فرد تایید شود، برای وی کیفرخواست صادر خواهد شد. به گفته زالی، برخورد با متخلفان عرصه پزشکی وظیفه سازمان نظام پزشکی است(6).

البته باید گفت برخورد تنبیهی و بازدارنده، برخورد با «معلول» است؛ در حالی که باید ریشه یابی بنیادین صورت پذیرد و «علت» مشخص شود.

پدیده زیرمیزی به دلایل گوناگونی رخ می دهد که از جمله آنها می توان به تفاوت تعرفه های پزشکی در بیمارستان های مختلف اشاره کرد. مثلا خدمتی که در بیمارستان دولتی با هزینه کمی ارایه می شود، ممکن است در بیمارستان های خصوصی با هزینه ای بسیار بیش از این مقدار صورت گیرد. همچنین اتلاف وقت و زمان بر بودن خدمات پزشکی در بیمارستان های دولتی دلیل دیگری است که باعث شکاف در ارایه خدمات بیمارستانی دولتی و خصوصی و گرایش پزشکان به این امر می شود.

به گزارش پانزدهم اردیبهشت خبرگزاری ایسنا، ˈسید حسن هاشمیˈ وزیر بهداشت کشور از طرح تحول نظام سلامت و چگونگی نظارت وزارت بهداشت بر آن خبر داده است.

به گفته هاشمی، در وزارتخانه بهداشت سیستم های نظارتی سنتی وجود دارد و برای اجرای بهتر این طرح، یک بسته نظارتی در ستاد و مرکز وزارت بهداشت و در استان ها و شهرستان ها تدوین شده است.

وی همچنین راه اندازی سیستم نظارتی ویژه پایش را- که توسط وزیر نظارت می شود_ یادآور شده و عنوان کرده است: به صورت مجازی نیز بیمار به بیمارستان ها فرستاده می شود تا مشکلات کار مشخص شود و در معاونت درمان وزارت بهداشت نیز ستادی برای نظارت تشکیل شده است(7).

با توجه به یکسان نبودن وضعیت معیشت و رفاه قشرهای مختلف جامعه و همچنین محرومیت هایی که در جامعه وجود دارد، پدیده زیرمیزی، فشار و ظلمی دوچندان به مردم است و گرفتن زیرمیزی توسط شمار کمی از پزشکان موجب تغییر نگاه های مثبت مردم به جامعه پزشکان شده است.

رشته های مختلف علوم پزشکی در ارتباط با ارزنده ترین دارایی افراد یعنی سلامت جان و روان انسان فعالیت می کنند. از این رو طبیعی است که در طول تاریخ بشر از منزلت و شرافت ویژه ای برخوردار بوده و از دیرباز به عنوان یک وظیفه مقدس به آن نگریسته شده است..

**رشوه و علل آن از منظر اقتصادی

از آنجا که رشوه به منظور جایگزین کردن باطل به جای حق پرداخت می شود، از مصادیق ظلم و ستم است که ستون و بنیاد عدالت و قانون را ویران ساخته و لبه تیز آن مانند تیغ برنده ای پایه های عدالت اجتماعی را قطع می کند.

پنهانی بودن رشوه سبب می شود جلوگیری و مبارزه با آن نیز دشوارتر شود.

به نوشته دوم اردیبهشت تارنمای خبری «تابناک»، زشتی رشوه از نظر عقلی، به سبب مخالفت با حق و عدل است؛ زیرا برای اقدامی غیرعادلانه صورت می گیرد.

در بخش دانشنامه اسلامی تارنمای موسسه «تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام»، «رشوه» چنین تعریف شده است: آنچه برای از بین بردن حقی یا حق نمودن باطلی انجام می دهند، یا آنچه به کسی بدهند تا کاری خلاف وظیفه خود انجام دهد، یا حق کسی را ضایع و باطل کند یا حکمی خلاف حق و عدالت بدهد(8).

با توجه به تعریف بالا، بنیاد رشوه را «قصد و نیت باطل» تشکیل می دهد. بنابراین رشوه به هر چیزی گفته می شود که با هدف ابطال حق به دیگری داده شود؛ حتی بیان سخنی به منظور تطمیع و تحریک یا دو رویی در بزرگداشت دیگران، رشوه به شمار می رود.

با به وجود آمدن مشکل ها و کاهش بار ارزشی کار و تلاش، رشوه خواری که با نام های مختلفی وارد طبقات اجتماعی شده بیشتر افراد را درگیر خود کرده است و بار احساسی و محتوایی منفی نیز به همراه دارد. عوامل گوناگون اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در شکل گیری این معضل فراگیر نقش دارند و در این میان شاید علت های اقتصادی بیشترین تاثیر را داشته باشند.

خبرگزاری «فارس» دوازدهم مرداد 1387، در گزارشی درباره رشوه نوشت: شاید بتوان گفت پول و مسائل اقتصادی به گونه ای است که با ورود در یک میدان، رشوه و رشوه خواری را نیز به دنبال خود وارد می کند. همراهی این 2 آنچنان است که تصور وجود فعالیت های اقتصادی عاری از رشوه و رشوه خواری تا اندازه ای غیر ممکن به نظر می رسد(9).

نابسامانی در گردش های مالی جامعه، مساله رشوه را گسترش می دهد؛ زیرا برخی افراد برای به دست آوردن موقعیت های مالی و فرصت های بهتر حاضر به پرداخت مبلغی به عنوان رشوه هستند.

به باور «بهروز هادی زنوزی» اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران، دخالت بیش از اندازه دولت در اقتصاد، پیچیدگی قوانین، ابهام در رویه های اداری، بی توجهی به شایسته سالاری در گزینش مناصب و از میان رفتن جایگاه اجتماعی مشاغل در رشوه خواری تاثیر دارند(10).

**فرجام سخن

همان‏گونه که فساد از علل و عوامل گوناگون فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ... در جامعه به وجود می آید خود منشا و ریشه بسیاری از مسائل و آسیب های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... نیز به شمار می رود.

فساد مانند غده‏ای سرطانی در جامعه عمل می کند، خسارت های جبران ناپذیری بر پیکره جامعه واردآورده و نه تنها موجب بی ثباتی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... می شود بلکه زمینه گسترش بی اخلاقی و کاهش سرمایه اجتماعی جامعه را فراهم می کند.

فساد اجتماعی در قالب اختلاس های میلیاردی، رشوه و ... در اداره ها و سازمان های خرد و کلان و در مرتبه ای دیگر گرفتن زیرمیزی تهدیدی برای جامعه است و موجب انحطاط اخلاقی و بی قانونی شده و شکاف اجتماعی را افزایش می دهد. این پدیده همچنین به مانند سدی برابر رشد و توسعه همه جانبه در کشور به شمار می رود.

در آموزه های اسلامی، علم پزشکی از لحاظ ارزش همسان با دانش دین در نظر گرفته شده و بر لزوم حفظ حرمت و قداست این حرفه توسط پزشکان تاکید شده است.

یکی از مهم ترین موضوع های پزشکی، نوع رابطه مالی میان پزشک و بیمار است. از این رو پزشکان در این بخش در معرض خطر بزرگی هستند؛ زیرا مردم برای برطرف کردن بیماری و به دست آوردن سلامت خود ناگزیرند به پزشکان مراجعه کنند و برخی پزشکان ممکن است از جایگاه خود سوء استفاده کرده و از بیمار مبالغی خارج از چارجوب قانونی درخواست کنند.

اقدام به دریافت های غیر متعارف و پول اضافه تر از هزینه های مصوب، باعث رواج پدیده زیرمیزی شده است. گرچه پدیده زیرمیزی نه تنها غیر قانونی، غیر اخلاقی و غیر شرعی است و باید به صورت مخفی باشد اما هم اکنون این پدیده نه تنها به صورت مخفی نیست بلکه هر روزه بر دامنه آن افزوده می شود.

از آنجا که حرفه پزشکی حرفه ای مقدس است که در آن پزشک سوگند یاد می کند که «کارهای مربوط به حرفه خود را مطابق کرامت و وجدان انجام دهد و نخستین وظیفه او حفظ سلامت و تندرستی بیماران و دستگیری دردمندان باشد.... و هیچگاه دانش پزشکی را بر خلاف قوانین انسانی به کار نبرد» اما در جامعه پزشکان گاهی خلاف این تعهد، رفتار می شود و بسیاری مواقع بیمارانی را می بینیم که به دلیل بی توجهی پزشک به اصول کاری، مدت ها در رنجوری و سرگردانی به سر می برند.

از این رو برخورد جدی و به کارگیری قانون در مورد پزشکانی که با زیر پا گذاشتن قانون و اصول انسانی از بیماران خود زیرمیزی درخواست می کنند هرچند که شمار آنان اندک باشد از بایسته های اجرای قانون در جامعه سلامت کشور است.

حذف یا کاهش فساد و نمونه های بارز آن در سطح جامعه همچون رشوه و زیرمیزی، نیازمند برنامه‏هایی اساسی و همه‏جانبه است که با تاثیر بر فرهنگ عمومی و ابعاد آن همچون فرهنگ سازمانی (به عنوان پدیده‏ای که به طور مستقیم از فرهنگ جامعه تاثیر می‏پذیرد)، پیش‏گیری از بروز فساد در جامعه را هدف قرار دهد.