رسانه چراغ راهنما و آینه تمام‌نمای جامعه است، اما شوربختانه در همه دوره‌ها، تلاش شده رسانه‌ها را از این دو کارکرد محروم کنند، درحالی‌که مهم‌ترین کارکرد رسانه، دیده‌بانی قدرت است
شفاآنلاین>سلامت> شاید کسانی که در سال‌های گذشته، روزنامه‌نگاران را مجیزگو خواستند، امروز از کار خود پشیمان هستند و آرزو می‌کنند که امروز در برابر فساد لجام‌گسیخته، چنین سرافکنده مردم و نگران آینده نمی‌شدیم.
رسانه چراغ راهنما و آینه تمام‌نمای جامعه است، اما شوربختانه در همه دوره‌ها، تلاش شده رسانه‌ها را از این دو کارکرد محروم کنند، درحالی‌که مهم‌ترین کارکرد رسانه، دیده‌بانی قدرت است و اگر این کارکرد به انجام نرسد، خود نهاد قدرت، متضرر بزرگ خواهد بود. یکی از مهم‌ترین راه‌های دیده‌بانی قدرت، رواج «روزنامه‌نگاری تحقیقی» است. ضرورت شناخت این سبک غریب در جامعه رسانه‌ای ما، به هر دلیلی درک نشده است. روزنامه‌نگاری تحقیقی، دشوارترین شاخه روزنامه‌نگاری و نقطه اوج این حرفه، نیاز به هوش، پشتکار و جسارت زیاد روزنامه‌نگار دارد.
شکوفایی روزنامه‌نگاری تحقیقی به اوایل دهه 70 میلادی می‌رسد؛ زمانی که چاپ گزارش تحقیقی کارل برنشتاین و باب وودوارد، دو روزنامه‌نگار آمریکایی، درباره رسوایی واترگیت در روزنامه واشنگتنپست، منجر به کناره‌گیری نیکسون از ریاست‌جمهوری آمریکا شد. اساس کار روزنامه‌نگاران تحقیقی، حمایت از بی‌صدایان و مظلومان و افشای فساد قدرت است. بنیان‌گذاران روش تحقیقی در آمریکا معتقدند سیاست پر از نفاق، دروغ‌گویی و... است. نقش روزنامه‌نگاران تحقیقی، نظارت(Supervision) و تحقیق در این زمینه و اشاره‌کردن به این عاملان با دقت است. در این سبک روزنامه‌نگاری، گزارشگر تحقیقی به دنبال ماهیت و واقعیت پنهان در میان رویداد‌های جامعه می‌گردد. روزنامه‌نگاری تحقیقی، پیچیده‌ترین، زمان‌برترین، پیگیرترین، خطرناک‌ترین و صدالبته جذاب‌ترین سبک گزارش یک موضوع است. ریسک‌پذیری جزء مهم‌ترین خصیصه‌های این روزنامه‌نگاری است و برای خود افراد خاصی می‌طلبد که سری پردرد، جسور، مسئولیت‌پذیر و باهوش داشته باشند؛ چراکه در این سبک، روزنامه‌نگار پا به ورای پاراگراف‌های خبری می‌گذارد. او به دنیای ناشناخته‌ها و شناخته‌های خطرناک پنهان قدم می‌گذارد تا پرده از اسرار یا واقعیت‌های پنهان بردارد. روزنامه‌نگاری مثل هر علم دیگری در حال تغییر است.
رسانه‌های دیجیتال، دنیای روزنامه‌نگاری را متحول کرده‌اند، اما آنچه کمتر تغییر کرده، اصولی است که کمک می‌کند تا روزنامه‌نگاران به مردم بگویند که دوروبرشان چه می‌گذرد. در دنیای امروز، وابستگی روزافزون رسانه‌ها به منابع قدرت - سیاسی یا اقتصادی- و گره‌خوردن منافع آنها به یکدیگر، تجاری‌شدن بیشتر مؤسسات رسانه‌ای، همچنین هزینه بالا، زمان‌بری و خطر بالای تهیه گزارش‌های تحقیقی، باعث کاهش تعداد آنها در رسانه‌ها شده است.
در رسانه‌های داخلی، تعداد چنین گزارش‌هایی انگشت‌شمار است و بعضا روزنامه‌نگاران تحقیقی از این حرفه دست شسته و به کنج عزلت رفته‌اند. در تحول جدید فضای خبری کشور ما، مصرف رسانه‌ای مردم از رسانه‌های سنتی به کانال‌های پیام‌رسان، مخصوصا تلگرام تغییر یافته است. این پیام‌رسان، گرچه فیلتر شده است، اما هنوز منبع بزرگ دریافت اخبار برای مردم است. کانال‌های خبری عمده در این پیام‌رسان که بیشترین مخاطب را دارند، اغلب وجهه تجاری دارند.
دنبال کسب درآمد از آگهی هستند و سعی می‌کنند اخبار را از چند خبرگزاری عمده جریان اصلی دریافت و منتشر کنند که دچار دردسر نشوند. این کانال‌های پرمخاطب، تحریریه درخوری ندارند و اعتماد مخاطبان به رسانه‌ها را به دلیل تعدد انتشار اخبار جعلی، کاهش داده‌اند.
اخبار هم تلگرافی و کوتاه شده و مخاطب، دیگر حوصله مطالعه گزارش خبری بلند یا تفسیر خبر را ندارد. روابط‌عمومی سازمان‌ها و نهادها هم وظیفه خود می‌دانند به هر طریقی شده خبرنگار حوزه خود را جذب کنند تا فقط اخبار گل و بلبل از سازمان متبوع‌شان منتشر شود. مسئولان مطبوعاتی ارشاد هم در فکر فراهم‌کردن کاغذ و مرکب روزنامه‌ها هستند و کمتر درگیر محتوای مناقشه‌برانگیز، مثل گزارش تحقیقی روزنامه «شرق» از مؤسسه مالی ثامن‌الحجج و نظایر آن می‌شوند. این اصل اساسی است که روزنامه‌نگاران باید همیشه منافع مخاطبانشان را در نظر داشته باشند و به آنها کمک کنند تا بتوانند بر پایه «اطلاعات صحیح» آگاهانه تصمیم بگیرند. در دنیای امروز که مردم خبرها را محک زده و نزده در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌کنند، خبرنگاران زبده باید با مهارت‌های راستی‌آزمایی و اعتبارسنجی اخبار به مردم کمک کنند تا از میان توده‌ای از خبرهای راست و دروغ، اطلاعات صحیح را پیدا کنند. دولتمردان اگر به بقای مُلک و ملت فکر می‌کنند، رویه خود درباره روزنامه‌نگاران را تغییر دهند.
مؤسسات رسانه‌ای مستقل و حتی مخالف جریان اصلی را تقویت و مشکلات‌شان را برطرف کنند. نگاه امنیتی به روزنامه‌نگاران(Journalists) جسور و بی‌پروا را بردارند و جای آن، دست حمایتگرانه بگذارند. مدیران روابط‌عمومی که به هر وسیله‌ای مانع فعالیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران شرافتمند می‌شوند، تأدیب و توجیه شوند که رویه نادرست خود را اصلاح کنند. همچنین رسانه ملی را که ده‌ها روزنامه‌نگار زبده و کاربلد دارد، اما با سیاستگذاری نامناسب، توانشان هرز می‌رود و امکان عملی روزنامه‌نگاری تحقیقی برای کشف و گزارش فساد، برایشان فراهم نیست، از بند بخشنامه‌های دستوری و محدوده مجاز ساختگی رها کنند تا این مؤسسه عظیم رسانه‌ای، در کارکرد واقعی خود برای دیده‌بانی قدرت بیابد. روز خبرنگار، بهانه‌ای است برای همه ما که به‌جای تعارف و گل و شیرینی، جایگاه آسیب‌دیده روزنامه‌نگاری را تصحیح و تحکیم کنیم.قادر باستانی. پژوهشگر و مدرس علوم ارتباطات اجتماعی/ شرق
نظرشما
آخرین اخبار