کم خونی، زمانی اتفاق می افتد که سطح گلبول های قرمز بدن، کمتر از حد نرمال شود. گاهی کاهش میزان هماتوکریت خون (درصدی از حجم کلی خون که از گلبول های قرمز ساخته شده) هم می تواند نشانه اولیه ای از کم خونی باشد.
به طور کلی، کم خونی را می توان براساس آزمایش خون و باتوجه به علائم بالینی بیمار و شاخص هایی مانند سن و جنس بیمار تشخیص داد. کم خونی فقر آهن ، شایع ترین نوع کم خونی است که به دلیل کاهش میزان و فقر آهن در بدن اتفاق می افتد.
بدن ما برای تولید پروتئینی به نام «هموگلوبین» به آهن نیاز دارد. هموگلوبین، مسئول انتقال اکسیژن به بافت ها و عضلات بدن است. تمامی بافت ها و عضلات برای عملکرد بهتر، به این اکسیژن نیاز دارند و به همین دلیل هم کاهش سطح هموگلوبینِ ناشی از فقر آهن در بدن، می تواند عوارضی مانند افت عملکرد عضلات و در نتیجه، عوارضی مانند خستگی یا ضعف شدید را برای بیمار به همراه داشته باشد.
شاید جالب باشد بدانید که حدود ۸.۸ درصد از مردم دنیا، مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن هستند. ۹.۹ درصد از زنان و ۷.۸ درصد از مردان جهان هم از سطح خفیفی از کم خونی فقر آهن رنج می برند و به طور متوسط، حدود ۳۰درصد از مردم مبتلا به کم خونی فقر آهن هستند.
عوامل ابتلا به کم خونی
کم خونی به دلایل بسیار مختلفی اتفاق می افتد که در ادامه به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
۱. وراثت
انواع خاص و تقریبا رایجی از کم خونی، ارثی هستند و از بدو تولد بروز می کنند. این نوع کم خونی را با تجویز قطره آهن به وسیله پزشک اطفال برای اطفال زیر ۲ سال می توان کنترل کرد. مصرف به موقع و به اندازه قطره آهن در نوزادان و کودکان، می تواند تاثیر بسیار چشمگیری بر پیشگیری از ابتلا به کم خونی در آنها داشته باشد.
۲. بارداری و زایمان
در دوران بارداری و زایمان، احتمال ابتلا به کم خونی در خانم ها افزایش می یابد. خونریزی های پس از زایمان، تغذیه جنین از مادر و قاعدگی های دوره ای که پس از زایمان برای خانم ها اتفاق می افتد، همه و همه می توانند زمینه ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن را در آنها ایجاد کنند. از این رو، مصرف مکمل های آهن و اسید فولیک از حدود ۶ ماه پیش از بارداری تحت نظر پزشک می تواند از ابتلا به کم خونی در این دوران و به خطر افتادن سلامت مادر و جنین پیشگیری کند.
۳. افزایش سن
سوءتغذیه و بیماری های ناشی از افزایش سن هم دلیل دیگری برای ابتلا به کم خونی در بالغین محسوب می شود. از این رو، سالمندان هم باید برای پیشگیری از ابتلا به کم خونی و عوارض ناشی از آن، مصرف مکمل های آهن را زیر نظر پزشک داشته باشند.
۴. کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 هم می تواند از دیگر دلایل رایج ابتلا به کم خونی باشد (ویتامین B12 برای جذب آهن در بدن ضروری است و کمبود این ویتامین منجر به فقر آهن می شود). به همین دلیل هم معمولا افراد گیاه خواری که هیچ منبع غذایی حیوانی (به ویژه گوشت قرمز) در برنامه غذایی روزانه خود ندارند، دچار کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 می شوند. این افراد می توانند مصرف مکمل های ترکیبی از آهن و ویتامین B12 را با نظر پزشک خود در برنامه های روزانه شان داشته باشند.
۵. خونریزی های داخلی
خونریزی های داخلی که در پی ابتلا به زخم های گوارشی، سرطان کولون یا پولیپ روده اتفاق می افتند هم می توانند کم خونی را در پی داشته باشند. این بیماران باید علاوه بر درمان مشکلات زمینه ای خود برای پیشگیری از ادامه خونریزی ، حتما مصرف دوز مناسب و مشخصی از مکمل های آهن را هم زیر نظر پزشک، در برنامه درمانی خود داشته باشند.
رایج ترین علایم کم خونی
اگر می خواهید بدانید که آیا مبتلا به کم خونی هستید یا نه، بهتر است که این علایم را بشناسید و اگر ۳ مورد از آنها را در خودتان می بینید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- خستگی عمومی و مزمن
- ضعف مداوم
- پوسته پوسته شدن پوست بدن
- تنگی نفس
- سرگیجه
- گزگز کردن یا مور مور شدن پاها
- تورم و درد زبان
- سرد بودن بیش از حد دست ها و پاها
- ضربان نامنظم یا تند قلب
- شکنندگی ناخن ها
- سردردهای دوره ای و مداوم
درمان های کم خونی
با توجه به علائم بالینی بیمار و نتایج حاصل از آزمایش خون انواعی از مکمل های آهن زیر نظر پزشک، تجویز می شود.
مکمل های آهن موجود در بازار حاوی انواع مختلفی از ملح های آهن (به عنوان مثال آهن سولفات، آهن گلوکونات و…) هستند که در میزان جذب آهن در بدن و ایجاد عوارض گوارشی احتمالی با یکدیگر تفاوت دارند.
یکی از روش های نوین دارورسانی، استفاده از(لیپوزوم) است. در این روش، مولکول آهن درون ساختار لیپیدی قرار می گیرد تا با مخاط دستگاه گوارش تماس نداشته باشد و در نتیجه، عوارض گوارشی مانند تهوع، دل درد، یبوست و… را برای بیمار ایجاد نخواهد کرد. در واقع، لیپوزوم های حاوی آهن تا زمان رسیدن به دیواره روده (محل جذب آهن) تحت تاثیر آنزیم های گوارشی قرار نمی گیرد و به همین دلیل هم دارای جذب بسیار بالا و بدون عارضه گوارشی خواهد بود.
آزمایش خون چه مواردی را نشان می دهد؟
ابتلا یا عدم ابتلا به کم خونی را می توان از روی آزمایش خون و براساس شاخص هایی مانند سطح هموگلوبین، هماتوکریت و اندازه و حجم سلول های خونی در بدن تشخیص داد. جدول پیش رو، می تواند شما را با شاخص های تشخیص ابتلا یا عدم ابتلا به کم خونی، آشنا کند.
نام شاخص خونی تعریف شاخص خونی محدوده طبیعی:
- هموگلوبین (خانم ها) HB پروتئینی که در گلبول های قرمز خون وجود دارد و اکسیژن را به اندام ها انتقال می دهد. ۱۶-۱۲ میلی گرم/ دسی لیتر
- هموگلوبین (آقایان) HB پروتئینی که در گلبول های قرمز خون وجود دارد و اکسیژن را به اندام ها انتقال می دهد. ۱۸-۱۴ میلی گرم/ دسی لیتر
- هماتوکریت (HCT) خانم ها نسبت درصد گلبول های قرمز در خون ۴۸-۳۶ درصد
- هماتوکریت (HCT) آقایان نسبت درصد گلبول های قرمز در خون ۵۴-۴۰ درصد
- MCV میانگین حجم یک گلبول قرمز ۹۶-۸۰
- MCH درصد غلظت هموگلوبین در یک گلبول قرمز ۳۳-۲۷ پیکوگرم
- MCHC میانگین هموگلوبین در یک گلبول قرمز ۳۷-۳۱
