- جهانیشدن پدیده پیچیده‌ای است که جوانب گوناگون فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی دارد. این پدیده مرزهای کشورها را درنوردیده و به یک فرایند ملی یا بین‌المللی تبدیل شده است. اینکه این پدیده از کی و کجا شروع شده، از لحاظ تاریخی قابل بحث است. در چنددهه اخیر به علت پیشرفت‌های علمی، به‌ویژه در زمینه علوم و فناوری اطلاعات، این پدیده سرعت فوق‌العاده‌ای یافته است، به‌طوری‌که این عصر را عصر جهانیشدن نوین نامیده‌اند. امروزه تأثیرات پیچیده این پدیده، در تمامی جهات زندگی ما مشهود است، از جمله این پدیده در حوزه بهداشت و سلامت در ایران و جهان با اثرات مثبت و منفی همراه بوده است. یکی از تأثیرات منفی این پدیده در جهان و ایران، مشکلات بهداشتی مانند افزایش بیماری‌های غیرواگیر شامل چاقی، فشارخون بالا، دیابت و سرطان‌هاست. همچنین مصرف دخانیات و الکل را هم باید در این زمره بر شمرد. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، شمار موارد مرگ به علت مصرف دخانیات در دو دهه آینده به ۱۰ میلیون مورد خواهد رسید. بیش از ۷۰ درصد این مرگ‌ها به علت سرطان ریه، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های ریوی، بیماری‌های قلبی و دیابت است. در کشور ما نیز آثار این مشکلات به‌تدریج خود را نشان داده‌اند. مطالعه کوهورت گلستان در ایران نشان داده است که استعمال دخانیات، به‌ویژه قلیان در جوانان به‌خصوص در دختران و زنان جوان در حال افزایش است. این بررسی همچنین نشان داده که مصرف سیگار با خطر مرگ زودرس همراه است. بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت، تا سال ۲۰۲۰، بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، بیماری‌های قلبی- عروقی و چاقی دوسوم کل بیماری‌های جهان را تشکیل خواهند داد. درحال‌حاضر نیز این میزان ۴۰ درصد است. این افزایش به دلیل رژیم غذایی غیرسالم (مملو از قند و چربی)، عدم تحرک و مصرف سیگار است.
انقلاب ارتباطات
یکی از عواملی که به پدیده جهانیشدن در عصر ما کمک کرده، انقلاب در فناوری
اطلاعات است. اینترنت، فضاهای مجازی و ماهواره‌ها دسترسی به اطلاعات را
بسیار آسان کرده‌اند. صنایع غذایی و دخانیات با بهره‌گیری از این تغییرات،
بازاریابی وسیعی در سطح دنیا انجام داده‌اند. اگرچه دسترسی آزاد به اطلاعات
به خودی‌خود پدیده خوبی است، ولی اینترنت و فضای مجازی مملو از اطلاعات
غلط نیز هست. عادات غذایی نامناسب، استفاده از غذاهای آماده یا به‌اصطلاح
فست‌فود، زندگی ماشینی، عدم تحرک، مصرف سیگار و الکل خود از اثرات این
پدیده در جهان است. مطالعات کوهورت بزرگ در ایران نشان داده است که ۱۰
میلیون ایرانی به بیماری فشارخون مبتلا هستند؛ یعنی نیمی از افراد بالای ۵۰
سال، به این بیماری‌ها مبتلا هستند. ۵۰۰ هزار نفر در ایران در سال دچار
سکته‌های قلبی و مغزی می‌شوند و ۱۵۰ هزار نفرشان به‌این دلیل فوت می‌کنند.
از طرف دیگر سن سکته‌های قلبی و مغزی ۱۰ سال کمتر از متوسط جهانی است.
کم‌تحرکی در ایرانیان بسیار شایع است، به‌طوری‌که نشان داده شده که
ایرانیان از کم‌تحرک‌ترین مردمان جهان هستند. یک‌چهارم افراد در یک مطالعه
کوهورت بزرگ در ایران، درجاتی از نارسایی کلیه را نشان داده‌اند. میزان
سرطان‌ها در ۲۵ سال گذشته در ایران دوبرابر شده است. مصرف مواد مخدر در
ایران بسیار بالاست. چاقی در مردان و زنان نیز رو به افزایش است.
تغییر سبک زندگی
پدیده جهانیشدن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم روی این مشکلات بهداشتی در
ایران نقش داشته است. یکی از اثرات پدیده جهانیشدن و ارتباطات ناشی از آن،
گسترش شیوه زندگی خاصی در جوامع جهانی و نیز ایران است، ازجمله آنها
می‌توان به رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر
اشاره کرد. این رفتارها تأثیرات زیادی بر سلامت و بهداشت در ایران نیز
گذاشته است. بسیاری از بیماری‌های مزمن که امروزه جامعه ما با آن درگیر
است، به دلیل شیوه‌های نامناسب زندگی است که در بالا ذکر شد؛
به‌عنوان‌مثال، رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد نمک، قند و چربی با بیماری‌های
قلبی- عروقی، دیابت یا چاقی مرتبط است. مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر با
بسیاری از سرطان‌ها مانند سرطان‌های ریه و دستگاه گوارش مرتبط است. عدم
تحرک و رژیم غذایی ناسالم از علل اصلی بیماری‌هایی مانند چاقی، کبد چرب و
دیابت است. آموزش‌های لازم می‌توانند به تغییر این سبک زندگی کمک کنند. یکی
دیگر از تظاهرات جهانیشدن، تأثیر آن بر گسترش تجارت در سطح بین‌الملل
است. تجارت غذا نیز به شیوع الگوی نامناسب غذایی در کشور کمک کرده است؛
مانند مصرف بالای برندهای نوشابه‌های گازدار در کشور ما.
جنبه‌های مثبت
جهانیشدن فقط با اثرات منفی در حوزه بهداشت و سلامت همراه نبوده و اثرات
مثبتی هم به وجود آورده است. امروزه دسترسی به اطلاعات، خدمات بهداشتی را
به‌صورت کالایی درآورده است که بیماران و سایر افراد جامعه حتی در مناطق
دورافتاده نیز به آن دسترسی دارند. اکتشافات و تازه‌های پزشکی به‌فوریت در
دسترس افراد قرار می‌گیرند. امروزه به علت ارتباط محققان با یکدیگر،
اکتشافات پزشکی و علمی با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد. یک نمونه شاخص
دراین‌باره، همکاری محققان در سطح بین‌المللی با یکدیگر بود که به تشخیص
سریع شیوع نشانگان حاد تنفسی شدید (سارس) یا ابولا کمک کرد. این پدیده
همچنین به مؤسسات بین‌المللی کمک کرده تا به همکاری با یکدیگر برای مبارزه
با معضلات بهداشتی؛ مانند سرطان و مصرف سیگار اقدام کنند. جهانیشدن
پدیده‌ای است که از بین نخواهد رفت. این پدیده مانند یک شمشیر دولبه است.
بر ما است که از جهات مثبت آن استفاده کنیم. با استفاده از خود این پدیده
می‌توان به مبارزه با جنبه‌های منفی آن نیز پرداخت. استفاده از ابزار
جهانیشدن می‌تواند به ما کمک کند که به هم‌وطنان خود آموزش و اطلاعات
دقیقی بدهیم و کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی را بهبود بخشیم.
* جراح پیوند، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
منابع
١- Murray CJ, Lopez AD. Lancet. ١٩٩٧ May ٢٤; ٣٤٩(٩٠٦٤):١٤٩٨-٥٠٤.
٢- http://www.isw.ir/١١٢٠٨
٣- Zimmet p, Alberti KG, Shaw J. Nature. ٢٠٠١ Dec ١٣;٤١٤(٦٨٦٥):٧٨٢-٧.
٤- http://www.isw.ir/١١٣١٦
٥-http://www.isw.ir/١٩٤١٤
٦- http://www.isw.ir/١٢٤٢٧
٧-http://www.isw.ir/١١٢٠٨
