گیاهان دارویی کشنده/ علت مسمومیت های گیاهی

بر اساس گزارش سالانه انجمن مراكز كنترل مسموميت آمريكا در سال 2008، بيش از 000/60 مورد مسموميت ناشي از گياهان سمي در اين كشور گزارش شده است، كه بيش از 000/40 مورد آن در كودكان كمتر از 5 سال روي داده است كه معادل 4/3 درصد از كل موارد مسموميتهاي گزارش شده در اين گروه سني است. به عبارتي، گياهان سمي به عنوان دهمين عامل بروز مسموميت در كودكان در اين كشور محسوب مي شوند.

گزارشات به دست آمده از مراکز اطلاع رسانی داروها و سموم کشور ایران در سال 1395 حاکی از آن است که از میان 14640 تماس تلفنی مرتبط با مسمومیت، 761 تماس (3/5٪ از موارد) در خصوص مسمومیت با گیاهان سمی بوده است. شرايط اقليمي و تنوع آب و هوايي در كشور ما منجر به ايجاد تنوع زيادي در گونه هاي گياهي شده است كه اين امر خود موجب دسترسي مردم به انواع گياهان دارويي و سمي در مناطق وسيعي از كشور مي شود. در ساليان اخير، افزايش گرايش مردم به مصرف داروهاي گياهي و گياهان دارويي، سبب مصرف گياهان به صورت ناآگاهانه و خودسرانه - با حدس داشتن ارزش دارويي و به منظورخوددرماني بيماري ها - شده است.

مسموميت با گياهان در برخي از گروه هاي سني و شغلي به ميزان بيشتري مشاهده مي شود و ممکن است به صورت مسموميت هاي اتفاقي و عمدي رخ دهد. همان گونه كه ذكر شد مسموميت ناشي از گياهان در كودكان زير 5 سال شيوع بيشتري دارد. كنجكاوي ذاتي كودكان در اين محدوده سني و وجود جذابيت در شكل و رنگ بخش هاي مختلف يك گياه سمي مانند ميوه، دانه و برگ آن، سبب مي شود تا كودك به صورت اتفاقي و از روي كنجكاوي اقدام به بلع قسمت هاي مختلف يك گياه سمي نمايد.

از نظر شغلي، بروز مسموميت هاي گياهي(Plant poisoning) در كشاورزان، باغداران، شكارچيان و كارگران مزارع و گلخانه ها به علت تماس بيشتر با انواع گياهان سمي شيوع بيشتري دارد. قابل ذكر است بسياري از گياهان دارويي در صورتي كه به صورت خودسرانه و با مقادير بيش از حد مصرف شوند مي توانند سبب بروز مسموميت در انسان شوند. علاوه بر آن برخي از انواع گياهان تزييني مانند ديفن باخيا و خرزهره كه در باغچه هاي منازل و آپارتمان هاي مسكوني كاشته و نگهداري مي شوند نيز مي توانند در صورت مصرف اتفاقي موجب بروز مسموميت در انسان شوند.

خوشبختانه مسموميت با گياهان در بسياري از موارد از نظر شدت از نوع خفيف يا متوسط بوده و داراي ماهيت محدود شونده مي باشد، بطوري كه تنها در صورت درمان هاي اوليه و علامتي علايم و نشانه هاي مسموميت كاهش يافته و برطرف مي شوند. با اين وجود برخي از گياهان مانند شوكران، خرزهره، تاتوره، گل انگشتانه و كرچك قادر به ايجاد مسموميت هاي شديد و حتي كشنده در انسان مي باشند، كه اين امر خود نياز به انجام اقدامات درماني فوري و ويژه و انتقال سريع بيمار مسموم به يك مركز درماني را اجتناب ناپذير مي نمايد.

شدت مسموميت هاي گياهي بستگي به عوامل متعددي مانند خصوصيات گياه (مانند جنس و گونه گياه، سن گياه، شرايط آب و هوايي محل رويش گياه، مقدار و قسمت هاي مصرف شده گياه نظير ميوه، برگ، ريشه و دانه) و خصوصيات بيمار (مانند سن ، جنس ، سابقه بيماري هاي زمينه اي و خصوصيات ژنتيكي) دارد. به عبارت بهتر شدت مسموميت هاي گياهي در افراد مي تواند به صورت متفاوتي نسبت به هم ظاهر شوند.

وجود مواد شيميايي با ساختار متنوع در گياهان به عنوان سموم گياهي مي توانند با تاثير بر سيستم هاي زيستي بدن موجب بروز اختلال و آسيب شوند. مهم ترين اين مواد موثره از دسته آلكالوئيدها، اسيدهاي آلي، رزين ها و تركيبات شبه رزيني، مواد معدني و الكل ها است.

رعايت نكات زير مي تواند در پيشگيري از مسموميت هاي گياهي بسيار حايز اهميت باشد
 مصرف هر نوع گياهي توسط حيوانات اهلي و وحشي، بيانگر غير سمي بودن آن نیست
از خوردن قسمت هاي مختلف هر نوع گياهي كه براي شما ناشناخته است خودداري كنيد.
در هنگام قدم زدن در پارك، جنگل و باغ مواظب كودكانتان باشيد و تا به گیاهان دست نزنند و گیاه را به دهان نبرند.
در صورت تمايل به نگهداري دانه ها و قسمت هاي خشك شده گياهان در منزل، آنها را دور از دسترس كودكان نگهداري كنيد.
نام گياهان موجود در اطراف محيط كار و منزل خود را ياد بگيريد تا در صورت بروز مسمومیت با آنها بتوانيد با ذكر نام گياه، پزشك را در درمان هر چه بهتر مسموم ياري كنيد.
در بسياري از موارد، پختن گياه سبب از بين رفتن مواد سمي موجود در آن نمي شود.
هرگز از گياهان ناشناخته جهت مصارف دارويي ( به صورت دم كرده، جوشانده و غيره) استفاده نكنيد.
در صورت تمايل به مصرف گياهان دارويي، حتماٌ آنها را مكان هاي مجاز و معتبر و تحت نظر پزشك و داروساز مصرف نماييد.
در صورت برخورد با هر گونه مسموميت گياهي بويژه در كودكان، جهت اخذ اطلاعات اوليه و راهنمايي هاي مورد نياز، موارد را با مراكز اطلاع رساني داروها و سموم (با شماره 190) در ميان گذاشته و در صورت نياز بيمار را به نزديكترين مركز درماني منتقل كنيد.
مسموميت با گياهاني مانند خرزهره، ديفن باخيا، گل انگشتانه، آزالیا، شوکران و كرچك مي تواند كشنده باشد. در صورت وقوع مسموميت با اين گياهان بيمار را در اسرع وقت به نزديكترين مركز درماني منتقل كنيد.
- در منزل خود از نگهداری گیاهان تزئینی (مانند فلفل تزئینی) که دارای میوه ها و ظاهر جذاب برای کودکان می باشند خودداری نمایید. کنجکاوی ذاتی کودکان زیر 5 سال و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش های مختلف یک گیاه سمی منجر به بلعیده شدن آن توسط کودک می شود. به رغم سمی نبودن گیاه فلفل، ولی تماس پوست و چشم با میوه فلفل تزئینی بسیار سوزاننده است.

شیره سمی برخی از گیاهان سمی آپارتمانی مانند دیفن باخیا و کالادیوم که از محل جداشدن برگ از ساقه و یا شکستن و خراش برگ و ساقه ایجاد می شود، در صورت خورده شدن می تواند سبب تورم، خارش و سوزش مخاط دهان وخفگی و یا آسیب گوارشی فرد مسموم شود. به محض تماس ناخواسته با این گیاهان، پوست و دهان را با آب فراوان شست و شو دهید و فرد مصدوم را به مراکز درمانی منتقل نمایید.

برخی از داروهای گیاهی در صورت مصرف بیش از حد یا نابه جا می توانند مسمومیت های منجر به مرگ ایجاد کنند.
محلول اوکالیپتوس که به منظور بخوردادن و استنشاق بخارات آن در بازار وجود دارد، در صورتیکه به اشتباه خورده شود، حتی در مقادیر کم (یک قاشق) می تواند کشنده باشد. از القای استفراغ در مسمومیت با این فرآورده خودداری نموده مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل نمایید.

تماس با ساقه و برگ گیاه گزنه که در جنگلهای شمال کشور به وفور یافت می شود، منجر به سوزش، خارش و قرمزی و تاول پوست می شود.میزان