سازمان جهانی بهداشت سال‌هاست که راهبرد”پیشگیری بهتر از درمان است” را به عنوان راهکار مقابله با گسترش روزافزون هزینه‌های سلامت مطرح و دنبال کرده است.
شفا آنلاین:تامین
سلامت جامعه <Community health>یک مقوله چند وجهی است و به کارکردهای مختلف یک سیستم سلامت
محور، از جمله تولیت و سیاستگذاری، تولید منابع ،تامین مالی و ارائه خدمات،
وابسته استبه گزارش شفا آنلاین:.کلیه این فعالیت‌ها بر مبنای تئوری سیستم‌ها از ارزش یکسان برخوردار بوده و نمی‌توان به بهانه یکی، دیگری را به حاشیه راند. سلامت یک پدیده فرابخشی است و متغیرهای بسیاری ازجمله مسائل زمینه‌ای و اجتماعی نظیر سبک زندگی، تحصیلات، شغل و درآمد و ... درکنار دسترسی به مراقبت‌های سلامت, بر حفظ و توسعه آن اثر می‌گذارند.
در این میان سیستم‌های بهداشتی،موظف به تامین مراقبت‌های سلامت با ارائه خدمات مطلوب و استاندارد، برای جامعه تحت پوشش خود هستند. درک این موضوع درنحوه ارزیابی‌ها از عملکرد این سیستم اهمیت می‌یابد.اما آنچه به عنوان عیار کلی عملکرد یک نظام سلامت مطرح است سطح سلامت جامعه است که با مجموعه‌ای از کارکردهای مختلف در حوزه‌های پیشگیری، درمان و بازتوانی تحقق می‌یابد.
سازمان جهانی بهداشت سال‌هاست که راهبرد”پیشگیری بهتر از درمان است” را به عنوان راهکار مقابله با گسترش روزافزون هزینه‌های سلامت مطرح و دنبال کرده است. دستیابی به سلامت بیشتر با هزینه کمتر و افزایش مسئولیت افراد در قبال حفظ و ارتقاء سلامت جامعه، از نکات مستتر در این راهبرد است. این افزایش نقش وابسته به افزایش آگاهی‌های عمومی در حوزه سلامت است که اصطلاحاً” به آن سواد سلامت می گویند. مفهوم سوادسلامت اولین باردرسال 1974 درمتون علمى مرتبط با آموزش بهداشت مطرح شد.
در آمریکا واژه سواد سلامت، شرحی است بر ارتباط بین سواد بیمار و توانایی او در تطابق با رژیم‌های دارویی تجویز شده بدین معنا که سواد سلامت کافی و کاربردی به معنای قادر بودن بیمار در استفاده از مهارت‌های سواد در موارد مرتبط با سلامت مثل نسخه‌های دارویی، کارت‌های ویزیت، برچسبهای دارویی و دستورات مربوط به مراقبت‌های خانگی است.(1)
سازمان جهانى بهداشت، سواد سلامت را به صورت مهارت‌های شناختى و اجتماعى که تعیین کننده انگیزه و قابلیت افراد در دستیابى، درک و به کارگیرى اطلاعات به طریقى که منجر به حفظ و ارتقاى سلامت آنها شود، معرفى کرده است(2). این سواد در مراقبت از خود نقش مهمی ایفا می‌کند. بین سواد سلامت و تبعات نادرست سلامت و همین طور بین سواد سلامت و پیامدهای مثبت آن، رابطه وجود دارد؛ وقتی سواد سلامت یک جامعه در سطح بالایی باشد هم میزان بیماری‌ها در جامعه کاهش می‌یابد و هم از هزینه‌های درمان کاسته می‌شود اما زمانی که میزان این سواد در جامعه‌ای کم باشد علاوه بر اینکه یک مانع اساسی در آموزش بیماران به خصوص بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن است به افزایش این بیماری‌ها و کاهش سلامت جامعه می‌انجامد و همچنین هزینه‌های پزشکی زیادی را هم به بیماران و هم جامعه تحمیل می‌کند.سواد سلامت هم جنبه‌ی اجتماعی و هم جنبه فردی دارد. در جنبه فردی علاوه بر اطلاعات فرد به ظرفیت‌ها و پتانسیل وجودی افراد نیز بستگی دارد و در جنبه اجتماعی،فرهنگ، قومیت، تاثیرات خانوادگی و اجتماعی و همچنین وضعیت اقتصادی، ارتباط مردم با سیستم سلامتی را تحت تاثیر قرار داده و بر سواد سلامتی آنها موثر است.(3)
سطوح سواد سلامت:
سواد سلامت دارای سه سطح عملکردی، ارتباطی و انتقادی است. سواد سلامت عملکردی پایه‌ای‌ترین بخش و شامل مهارت‌های خواندن و نوشتن است که به افراد اجازه می‌دهد عملکرد موثری در موقعیت‌های روزمره خود داشته باشند. سواد سلامت ارتباطی مهارت‌های پیشرفته‌ای است که به افراد اجازه می‌دهد اطلاعات و معانی مربوط به آنها را از کانال‌های ارتباطی متعدد استخراج کنند و از آنها در عرصه عمل برای تغییر شرایط استفاده کنند. سواد سلامت انتقادی نیز به مهارت‌های پیشرفته‌تری که به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات و به کارگیری آنها برای اعمال کنترل بیشتر بر رویدادها و شرایط زندگی لازم است اشاره دارد.(4)
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که سواد سلامت پایین باعث می‌شود که ارتباط پزشک و بیمار ضعیف باشد. در این حالت درک اطلاعات ارائه شده توسط پزشک برای بیمار مشکل می‌شود، به حدی که ممکن است سلامتی وی به خطر بیفتد. طبق یک بررسی که در سال 1996 انجام شد، ثابت شده است که سواد سلامت پایین با انواع متعدد پیامدهای نامطلوب بهداشتی و استفاده نامناسب از خدمات بهداشتی ارتباط دارد. این پیامدها شامل بستری شدن بیشتر، استفاده بیشتر از خدمات اورژانس، مصرف بیشتر داروها، توانایی کمتر برای مصرف مناسب داروها، درک نکردن برچسبهای دارویی و پیامهای بهداشتی و گزارش‌دهی ضعیف از وضعیت سلامت خود می‌شود.(3)
سواد سلامت پایین تاثیر نامناسبی بر رابطه پزشک و بیمار به جای می‌گذارد. افراد با سواد سلامت پایین اطلاعات شفاهی و نوشتاری را که بوسیله پزشکان، پرستاران و بیمه گران داده می‌شود را به خوبی درک نمی‌کنند، نمی‌توانند طبق رویه‌ها و دستورات لازم مانند برنامه‌های دارویی عمل کنند و قادر نیستند خدمات بهداشتی مورد نیاز خود را در نظامهای بهداشتی به دست آورند.(5)
این افراد دانش کمی درباره شرایط درمانی دارند و از خدمات پیشگیرانه کمتر استفاده می‌کنند. این مساله به گونه‌ای است که سواد سلامت پایین بر همه بخش‌های جمعیتی بدون توجه به جنس، سن، نژاد، تحصیلات و یا سطح درآمد تاثیرگذار شده است. افراد دارای سواد سلامت پایین در ارتباط با پزشک به صورت منفعلانه رفتار می‌کنند، در تصمیم گیری‌ها شرکت نمی‌کنند و در تعامل با پزشک خود با مشکلات متعددی روبرو می‌شوند.(4)
سواد سلامت در ایران:
با توجه به مطالعات در ایران، میانگین سواد سلامت کمتر از 50 درصد برآورد شده است که این میزان بسیار پایین است.معنا و مفهوم این آمار این است که حداقل نیمی از ایرانیان نمی‌دانند برای حفظ و ارتقاء سلامت خود باید چگونه رفتار کنند. این بی سوادی سلامت می‌تواند ضربه‌های بسیاری بر بدنه نظام سلامت و به خصوص بیمه‌های درمانی وارد آورد. مصرف بی رویه فست فودها، دخانیات، عدم تحرک و همچنین ناآگاهی از مکانیسم‌های بیمه‌ای از مصادیق این بی سوادی است که متاسفانه در اقشار مختلف جامعه رواج دارد.متاسفانه امروزه 75 درصد از عوامل مرگ و میر در حوزه بیماری‌های غیر واگیردار معرفی شده‌اند که با خود مراقبتی و افزایش سواد سلامت قابل پیشگیری و یا کنترل می‌باشند. اما همین بیماری‌ها بخش عمده‌ای از اعتبارات بیمه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. افراد برای ارتقای سطح سواد سلامت خود نیاز به کسب اطلاعات سلامت دارند. اطلاعات سلامت، اطلاعاتی است در موضوعات پزشکی و سلامت که افراد جهت استفاده خود و یا دیگر اعضای خانواده‌شان به آنها نیاز دارند. علاوه بر اطلاعاتی در مورد علایم، تشخیص و درمان بیماری‌ها، این اطلاعات در برگیرنده‌ی اطلاعاتی جهت ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها و دسترسی به سیستم‌های مراقبت بهداشتی نیز است.
فقر سواد سلامت دلایل متفاوتی دارد. شاید مهم‌ترین دلیل این است که آموزش مسئولیت‌های فردی و اجتماعی افراد در قبال حفظ سلامت و ارئقاء آن جدی گرفته نمی‌شود. در کشور ما، فرهنگ جامعه در حوزه سلامت مبتنی بر خرده اطلاعات ناقصی است که از طریق رسانه‌های مختلف از جمله اینترنت و صدا و سیما و ... به دست مردم می‌رسد اما به نظر می‌رسد جریان تبدیل این اطلاعات به آگاهی‌های اثربخش و در نتیجه تغییر رفتارهای عمومی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. مصرف خودسرانه و بی رویه دارو و سایر خدمات درمانی نتیجه همین اطلاعات ناقص است. البته حرکت بیمار در چرخه درمانی می‌تواند بستر آموزش و آگاهی بخشی باشد اما نه بیمار به دنبال کسب آگاهی‌های ضروری جهت خود مراقبتی است، نه پزشک و کادر درمان به دنبال این آموزش هستند و نه حتی نظام سلامت ظرفیتهای مناسبی را برای این جریان ایجاد نموده است.
بی شک افزایش سرسام آور هزینه‌های نظام سلامت می‌تواند ناشی از فقر سواد سلامت باشد اما چاره کار چیست؟
به نظر می‌رسد در کنار نقش عمده و غیرقابل انکار رسانه‌ها از جمله رسانه‌های بزرگ، بستر مناسب برای آموزش و آگاهی بخشی عمومی ، پزشکی خانواده است. این برنامه که اصولاً براساس سلامت محوری و اولویت پیشگیری بر درمان طراحی شده است می‌تواند از آموزش سلامت به عنوان راهبرد اساسی خود در دستیابی به این مهم استفاده کند. ارتباط نزدیک پزشک و بیمار و حذف ارتباط مالی میان آنها نقش سازنده‌ای در این برنامه دارد.در کنار این موضوع وجود برنامه‌های خود مراقبتی ،راهنماهای بالینی و کاربردی نمودن آن می‌تواند اعتماد عمومی در حوزه سلامت را افزایش داده و بیماران را مجاب به رعایت پروتکل‌های مشخص کند. سازمان‌های بیمه‌ای نیز می‌توانند با افزایش نقش خود در جهت ارتقاء آگاهی عمومی در حوزه سلامت از جمله آشنایی جامعه با حقوق سلامت خود و .... گام‌های موثرتری در این زمینه بردارند.
در پاسخ به این نیاز سازمان بیمه سلامت ایران راهبرد توانمند‌سازی بیمه شدگان را به عنوان یکی از رویکردهای اساسی خود در راستای مدیریت بهینه منابع نظام سلامت برگزیده است. ذکر این نکته ضروری است که گفتمان توانمندساری بیمه شدگان بر سه مبنای آگاهی،مسئولیت پذیری و مطالبه گری شکل یافته است و تحقق این گفتمان بیش از هر چیز به مشارکت آگاهانه مردم و به خصوص بیمه شدگان بستگی دارد. درکنار آن همراهی و همکاری سایر بازیگران نظام سلامت از جمله ارائه دهندگان خدمات در بخش‌های مختلف و سیاست گذاران نظام سلامت نقشی تعیین کننده در این راستا خواهد داشت.سپید
منابع :
1.Kickbusch L,WaiS,Maag D.Navigating Health: the Role of Health Literacy, 2006.http://www.ilcuk.org.uk/index.php/publication_details/navigating_health_the role of health literacy 91
2.WHO regio- office for europe. Ilona Kickbusch JMP, Frankli- Apfe- & Agis D. Tsouros. Health literacy The solid facts.[available at: http://wwweurowhoint/pubrequest. 2013.
3- طاووسی محمود و دیگران. نشریه پایش -مقاله سواد سلامت :بررسی تعاریف بکاررفته در مطالعات.13شماره. بهمن 1392
4- رابطه سطح سواد رسانه‌ای و سواد سلامت دانشجویان در استفاده از اینترنت از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران.پایان نامه ارشد. داتشگاه علامه طباطبایی .تهران1393
5- مهنوش رئیسی و دیگران. رابطه سواد سلامت با وضعیت سلامت عمومی و رفتارهای بهداشتی در سالمندان شهر اصفهان مجله تحقیقات نظام سلامت/سال هفتم/ شماره چهارم/ آذر و دی
جلال سعیدپور
استادیار مرکز تحقیقات مدیریت اطلاعات سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران
مطالب مرتبط
نظرشما
آخرین اخبار