خرید و فروش کلیه انسانی نیست/نابودی فرهنگ اهدای عضو

دکتر شهرزاد عصاره، در باره بحث پیوند کلیه از دهنده زنده غریبه که مدتی است در رسانه ها مطرح است به شفاآنلاین گفت: پیوند کلیه از دهنده زنده در صورتی که جنبه تجاری نداشته باشد و پولی رد و بدل نشود، طبعاً عمل انسان دوستانه ای است و در همه جای دنیا هم انجام می شود. ولی تجارت کلیه نه مورد تأیید من و نه اکثر نفرولوژیستها و جراحان کشور است و در دنیا نیز یک عمل مذموم به شمار می آید.

 

وی اظهار کرد: کشورهایی که در آنها پیش از این خرید و فروش کلیه انجام میشد، مانند هند و بنگلادش، همگی این کار را غیر قانونی اعلام کرده اند و ما تنها کشوری هستیم که به پیوند از دهنده زنده غریبه در قبال پول ادامه می دهیم. پیوند از دهنده زنده اگر بخواهد ادامه پیدا کند، در کشور ما نیز باید همانند سایر کشورهای جهان از خانواده، همسر و اقوام و حداکثر دوستان نزدیکی که واقعاً از لحاظ عاطفی با بیمار پیوند دارند صورت گیرد و نه در قبال پول و به صورت تجاری. 

وی تأکید کرد: بی تردید منع قانونی خرید و فروش کلیه در جهت حفظ کرامت انسانی و همچنین سلامت افراد دهنده کلیه است. نباید فراموش کرد که افراد دهنده عضو به دلیل نیاز و اضطرار مالی شدید در قبال دریافت مبلغی که برای عضوی از بدن انسان، که نمی توان قیمتی برای آن تعیین کرد، مبلغی ناچیز محسوب می گردد، حاضر به این کار می شوند. 

دکتر عصاره تصریح کرد: متأسفانه هیچ کدام از افراد دهنده کلیه بعد از اهداء برای پیگیری وضعیت سلامتی مراجعه نمی کنند و ما بارها ما تلاش کرده ایم که به آنها دسترسی پیدا کنیم و آنها را از لحاظ سلامتی بررسی کنیم ولی موفق نبوده ایم. در حالیکه در سایر کشورها دهنده های کلیه به طور مستمر تحت نظرند و از نظر سلامت تک کلیه خود پیگیری می شوند. در چنین شرایطی، ما هیچ گونه اطلاعی نداریم که آیا دهنده سالم است یا پس از اهدای سلامتی به یک بیمار دیالیزی، در طول زمان بیمار دیگری را به جامعه اضافه کرده ایم؟ در حالی که اگر یکی از افراد خانواده به بیمار کلیه اهدا کنند، اکثراً به طور منظم همراه با گیرنده تحت نظر و آزمایش مرتب است و سلامتی وی بررسی می گردد. 

رئیس بخش دیالیز بیمارستان هاشمی نژاد گفت: خرید و فروش کلیه واقعاً انسانی نیست، و فروش کلیه در مقابل مبلغ ناچیزی پول، و بدون هیچ پیگیری از وضعیت سلامتی دهنده، علاوه بر خطرات جانی احتمالی، شأن و منزلت انسانی را زیر سوال می برد. در حالیکه اگر دهنده از نزدیکان بیمار باشد، آنچه که در قبال اهداء عضو خود به دست می آورد، سلامت عزیزش است، و این علاوه بر ارضای روحی دهنده به عنوان یک عمل کاملاً انسانی، بر کیفیت زندگی دهنده نیز به عنوان عضوی از خانواده یک بیمار دیالیزی تاثیر خواهد گذاشت و کل زندگی خانواده را دگرگون خواهد کرد. 

وی بیان کرد: در حال حاضر خوشبختانه در کشور ما بیش از 50 درصد از پیوندهای کلیه از اهدا کنندگان مرگ مغزی است و ما با تبلیغ و کار بیشتر بر روی این مسئله از طرق مختلف، و به ویژه رسانه ها، می توانیم این درصد را افزایش دهیم و امکاناتمان را بیشتر بر روی پیوند از مرگ مغزی متمرکز نماییم. از طرفی با ممنوع شدن تجارت کلیه باز هم مثل چند دهه قبل در کشور خودمان و به همان ترتیب که در سایر کشورها مرسوم است، خانواده ها به یاری عزیرانشان خواهند شتافت و کلیه را به معنی واقعی اهداء خواهند نمود. 

عضو هیئت مدیره انجمن نفرولوژی کشور ادامه داد: پیوند کلیه، بر خلاف پیوند قلب، در اکثر موارد عملی اورژانسی نیست و به انجام آزمایشات و بررسی های متعدد و بعضاً زمان انتظار برای آماده شدن گیرنده از لحاظ رفع سایر بیماریها نظیر بیماریهای قلبی و عفونی و غیره نیاز دارد. در مواردی هم که سلامت گیرنده ی در حال انتظار در لیست پیوند از مرگ مغزی، به علت خاصی مثلاً فقدان عروق مناسب برای دیالیز، در خطر باشد، علاوه بر امکان انجام دیالیز صفاقی، واحد پیوند وزارت بهداشت فرد را در اولویت اورژانس پیوند از مرگ مغزی قرار می دهد و پیوند در زمان بسیار کوتاهی انجام می شود. همچنین افراد خانواده هم می توانند اقدام به اهداء کلیه به عزیزشان کنند. اما متأسفانه این کار که در کشور های پیشرفته به فراوانی انجام می شود، در کشور ما با ایجاد امکان خرید عضو تقریباً متوقف شده و علی رغم روحیه مهربان و انسان دوستانه مردم ایرانی، نزدیکان بیمار به عزیزشان کلیه اهداء نمی کنند و به راحتی می گویند "کلیه می خریم". شنیدن این جمله برای من بسیار اسف بار است. مگر می توان روی عضو بدن انسان قیمت گذاشت و آن را "خرید"؟ 

متأسفانه نگاه دنیا نیز در این زمینه به ما بسیار بد است و حتی خیلی از مقالات علمی کشور در مورد پیوند کلیه، به این دلیل که بخشی از پیوندهای کلیه در کشور ما از دهنده زنده غریبه و به صورت خرید و فروش انجام شده است، در مجله های خارجی منتشر نمی شود. 

وی خاطر نشان کرد: پزشکان ما بسیار زحمت می کشند و کیفیت پیوند کلیه در کشور را به سطح بسیار خوبی رسانده اند و آمارهای بسیار خوبی از لحاظ بقای بیمار و کلیه داریم. در این شرایط بسیار حیف است که بار منفی پیوند تجاری، عملکرد مثبت ما را تحت تأثیر قرار دهد و ما را از جامعه جهانی جدا کند. 

دکتر عصاره در مورد نظرات مراجع تقلید در رد یا تأیید خرید و فروش عضو گفت: چند دهه قبل، در شرایطی که به دلیل فقدان امکان پیوند کلیه گسترده در کشور و نبود پیوند از مرگ مغزی، جان بیماران دیالیزی در خطر بود، و بسیاری از بیماران برای پیوند با هزینه بالا به خارج از کشور اعزام میشدند، شاید پیوند از دهنده زنده غریبه لازم بود و بنابراین برخی از مراجع ما بر حسب شرایط آن زمان و به درخواست خود پزشکان، در جهت تأیید خرید و فروش عضو فتوا دادند. خوشبختانه مراجع ما به روز هستند و با شرایط جامعه حرکت می کنند و بی تردید در صورت مراجعه نمایندگان پزشکان و توضیح شرایط فعلی و به خصوص بیان خطرات با لقوه برای دهندگانی که پیگیری پزشکی نمی شوند، این فتواها تغییر خواهد نمود. 

رئیس بخش دیالیز بیمارستان هاشمی نژاد در مورد بقای پیوند از مرگ مغزی در مقایسه با پیوند از زنده بیان کرد: درصد بقای کلیه در پیوند از مرگ مغزی در آمارهای کشورهای غربی در حدود 5-6 درصد نسبت به پیوند از دهنده زنده پایین تر است و یکی از علل آن این است که در آن کشورها سیستمی برای انتقال کلیه از ایالتی به ایالت دیگر و یا کشوری به کشور وجود دارد و مدت زمان رساندن کلیه به گیرنده برای پیوند به دلیل بُعد مسافت ممکن است طولانی باشد و روی کیفیت آن تأثیر بگذارد. در کشور ما در حال حاضر فراهم آوری و توزیع اعضا در هر استان به صورت مجزا انجام می شود و حتی اگر شبکه کشوری تشکیل شود، شاید طولانی ترین انتقال با سفر هوایی برای یک عضو حداکثر در طی 2 ساعت انجام شود و زمان "ایسکمی سرد" عضو طولانی نخواهد بود. 

وی خاطر نشان کرد: کافی است که ما دقت بیشتری در برداشت کلیه از دهنده مرگ مغزی و روش های حفظ و انتقال آن اعمال کنیم، تا آمارها به پیوند از دهنده زنده نزدیک تر شود، هرچند که من معتقدم که این چند درصد اختلاف ناچیز در بقای کلیه پیوندی نباید باعث شود که ما به پیوند از دهنده زنده غریبه روی بیاوریم. 

وی در خصوص مشکلات دهنده ها ی غریبه گفت: مطالعات مختلفی انجام شده و آمارهای بسیاری در کشورمان وجود دارد که نشان دهنده آن است که بسیاری از دهنده های غریبه پس از عمل به خاطر آنکه زندگی آنها متحول نشده است و پول دریافتی صرف دادن بدهی یا مصارف کوتاه مدت شده، از دادن کلیه خود ناراضی هستند و بعضاً دچار افسردگی شدید می شوند. بسیاری از آنها می گویند اگر ما قرض و بدهی نداشتیم این کار را نمی کردیم و رضایت قلبی نسبت به انجام این کار نداشته ایم و صرفاً در شرایط اضطرار مالی تن به این کار داده ایم. این امر نیز اخلاقی بودن فروش عضو را بیشتر زیر سوال می برد. 

دکتر عصاره بیان کرد: فعلاً پیوند از دهنده زنده غریبه در کشور ما قانونی است و من در جهت جلوگیری از این کار با بیماران خودم صحبت می کنم و برای آنها توضیح می دهم که دو انسان هستند که یکی از آنها دچار مرگ مغزی شده و مدت زیادی زنده نخواهد ماند و اگر کلیه اش را به شما دهد دعای خیر شما پشت سر او و خانواده اش خواهد بود و فرد دیگری هم هست که معمولا جوانی است در شرایط اضطرار مالی شدید و پولی را از شما می گیرد، کلیه اش را می هد و می رود و نمی دانیم که چه به سرش خواهد آمد و شاید بیمار دیگری به جامعه اضافه شود. خوشبختانه خود بیماران پس از این صحبتها اکثراً مورد مرگ مغزی را انتخاب می کنند. 

وی افزود: اختلاف بقای کلیه پیوندی از دهنده زنده و مرگ مغزی قطعی نیست، چرا که نتیجه پیوند کلیه اکثراً تابع شباهت ژنتیک افراد است و اینکه چقدر از جهت اچ ال ای (HLA) به هم نزدیک باشند، تا بدن فرد گیرنده بافت را پس نزند. اگر بتوانیم این امکانان را فراهم کنیم که دهنده مرگ مغزی را از لحاظ سیستم اچ ال ای، یعنی آنچه که باعث می شود بافت یک فرد با فرد دیگر تطابق داشته باشد، بررسی کنیم و در لیست پیوند از مرگ مغزی بانک اچ ال ای داشته باشیم، می توانیم مواردی را که دهنده و گیرنده با هم تشابه بیشتری دارند انتخاب کنیم و نتایج پیوند را بهبود بخشیم. این امر به خصوص در بیمارانی که در آزمایشات بدنشان به بافت غریبه واکنش نشان می دهد ضروری است. 

وی بیان کرد: امکان انجام آزمایش تطابق اچ ال ای در حال حاضر در کشور وجود دارد و فقط لازم است در سطح گسترده تر و برای همه دهنده ها چه در مرگ مغزی و چه در افراد اهداء کننده در خانواده انجام شود. هر چقدر اختلاف تطابق اچ ال ای کمتر باشد، احتمال پس زدن کلیه نیز کمتر است.  

این نفرولوژیست گفت: واحد های فراهم آوری عضو باید اطلاعات اچ ال ای همه افراد گیرنده کلیه را جمع آوری کنند و در واقع بانک اطلاعت اچ ال ای افراد گیرنده را تشکیل دهند و اچ ال ای بیماران مرگ مغزی هم به سرعت بررسی شود و حتی الامکان پیوند با بیشترین تطابق اچ ال ای انجام شود. البته لازمه موفقیت در چنین کاری ایجاد شبکه کشوری اهدای عضو است. 

باید توجه کنیم که در چون در موارد مرگ مغزی فرد بعضاً تا چندین روز در کُما است تا به سمت مرگ مغزی و آماده شدن برای اهدای عضو برود، در این فاصله فرصت کافی برای انواع آزمایش ها وجود دارد و گیرندگان نیز می توانند کاملاً از سلامت عمل و عضو اهدایی مطمئن باشند. 

وی اذعان کرد: من فکر می کنم همت جمعی ما در این مسئله بسیار مهم است چراکه ما ملت بسیار مهربان، انسان دوست و خیری هستیم و باید برای پیوند از مرگ مغزی و اهدای کلیه توسط نزدیکان بیشتر فرهنگ سازی کنیم. من بیماران بسیاری داشته ام که از موارد مرگ مغزی پیوند شده اند و همچنین افرادی را از نزدیک می شناسم که با اهدای عضو عزیزشان جانی دوباره به هم نوعان خود داده اند و بر این باورند که عزیز آنها در وجود چندین گیرنده عضو زنده است و نجات بخش جان چندین نفر شده است. 

وی تأکید کرد: با این روح بزرگ و نوع دوست ما ایرانی ها و فرهنگ اهداء عضو که روز به روز فراگیرتر می شود واقعاً چرا جوانی را در قبال پول ناقص کنیم؟ فرهنگ اهداء بر اساس اعتقادات و روحیات ما ایرانیان بسیار پسندیده است و حیف است که گسترش نیابد. بی تردید وضعیت فعلی خرید و فروش کلیه دستاوردهای پزشکان ما را نیز زیر سوال می برد و انگ غیر اخلاقی بودن را به ما تحمیل می کند. در جامعه ای که همگی داعیه اخلاق داریم باید در جهت حمایت و محبت به یکدیگر فرهنگ اهداء را گسترش دهیم و این لکه را از دامن پزشکی کشور پاک کنیم. 

وی در پایان گفت: شاید این کار در کوتاه مدت و به سرعت انجام نشود ولی باید با همت جمعی پزشکان و مسئولین محترم وزارت بهداشت در اسرع وقت صورت گیرد. ممنوعیت تجارت عضو را بیش از این نمی توان به عقب انداخت و باید هر چه زودتر به سمت پیوند حداکثری از مرگ مغزی همراه با اهدای عضو از خانواده پیش برویم و تجارت کلیه را متوقف کنیم. امیدوارم خیر و برکت این اقدامات شامل حال همه بیماران کلیوی ما بشود.