دکتر ایرج فاضل در گفتگوی اختصاصی با شفاآنلاین در واکنش به نامه اخیر دکتر ملک حسینی، رئیس انجمن پیوند اعضاء ایران به وزیر بهداشت درباره ضرورت ارایه هرچه سریعترلایحه ای به مجلس به منظور برخورد قانونی با خرید وفروش اعضای بدن اظهار کرد: من هم صد درصد با نظر دکتر ملک حسینی موافقم و این کاری که ما در کشور انجام می دهیم بدون تردید خرید و فروش کلیه است. بی تردید اینکه یک نفر داوطلب می شود درازای مبلغی کلیه بدهد که نرخ آن هم هر روز در حال تغییر است، این عمل هیچ نام دیگری جز خرید و فروش ندارد.
وزیر سابق بهداشت ودرمان بیان کرد: خرید و فروش اعضاء در دنیا منسوخ و به عنوان یک روش نا پسند و بدنام کننده است. ما خودمان هم توافق نامه استانبول را امضا کردیم و متعهد شدیم که در کشورمان خرید و فروش عضو انجام نشود.
عضو تیم پزشکی امام راحل گفت: فتوایی از حضرت امام راحل در این رابطه وجود دارد که خرید و فروش عضو در اسلام جایز نیست و امام به هیچ عنوان این مسئله را تأیید نمیکردند و.همچنین این مسئله از نظر شرعی نیز عمل نادرستی است و از نظر اخلاقی هم در هیچ کجای دنیا امر پسندیده ای نیست.
وی ادامه داد: ما امکانات داریم و میتوانیم که استفاده از اعضای قربانیان مرگ مغزی را توسعه بدهیم و نیاز کشور را برآورده کنیم. برای بقیه نیازمندان پیوند اعضاء نیز باید از اعضای بدن خویشاوندان خونی فرد بیمار استفاده کنیم.
مشاوروزیربهداشت خاطر نشان کرد: وقتی پیوند کلیه را در کشور بعد از انقلاب شروع کردم در حدود 500 عمل پیوند کلیه انجام دادم که همه موارد از خویشاوندان بیمار بود. ولی متأسفانه زمانی که گرفتن کلیه از افراد غیر فامیل به روش ناپسند یا در واقع همان خرید و فروش وپرداخت هدیه ایثار باب شد، خویشاوندان هم به ندرت حاضر به اهداء کلیه شدند و آن راه درست هم بسته شد.
پدرپیوند اعضای ایران عنوان کرد: در هر صورت روش پیوند اعضاء زنده از غریبه، روش پسندیده ای برای کشور مانیست و دنیا به شکل بدی به ما نگاه میکند. همچنین چندی پیش هم ناچار شدیم پیوند کلیه به غیر ایرانی را ممنوع اعلام کنیم و علت آن هم این بود در افرادی که در کشور خودشان پیوند کلیه ممنوع بود، به علت دور زدن قانون، این کار را در کشور ما انجام میدادند که نه تنها سبب افتخار برای کشور ما نبود بلکه باعث بدنامی کشور هم بود؛ بنابراین به نظر من خرید و فروش اعضاء به هرشکلی باید به طور کل منسوخ شود و این کار نه از نظر شرعی، نه اخلاقی و نه بین المللی به هیچ عنوان پذیرفتنی نیست و باید سعی مان را بکنیم که با فرهنگ سازی نیاز به پیوند را از مرگ مغزی و در صورت لزوم از دهندگان فامیل انجام دهیم.
دکتر فاضل تصریح کرد: نپذیرفتن ماجرای ناخوشایند خرید و فروش کلیه در کشور و نام اهداء را بر آن گذاشتن در واقع کلاه شرعی گذاشتن برسراصل ماجراست. این افراد بندگان نیازمندی هستند که از سرناچاری و نیاز و اضطرار این کار را انجام می دهند و اگر بخواهیم نام دیگری غیر از خرید و فروش روی آن بگذاریم در واقع پرده پوشی است.
نماینده وزیر بهداشت در سازمان نظام پزشکی کشور تصریح کرد:بی شک باید در این رابطه مجلس ورود کند و قانونی را تصویب کند که این کار به طور کلی ممنوع و غیرقانونی شود. خرید و فروش اعضاء زمانی در کشور هند انجام میشد و این کشور در این زمینه بسیار بد نام بود. ولی با تصویب قانون ممنوعیت پیوند از غیر، مشکل آن رفع شد و ما هم به چنین قانونی نیاز داریم .اما وقتی قانون در این رابطه ساکت است باید قانونی تصویب شود تا به واسطه آن این کار نامشروع وغیر قانونی شود و جلوی آن گرفته شود.
اگر نظر علمی ملاک باشد، به یقین این بزرگوار سرآمد است و نظرشان کارشناسی شان متین و درست است، و اگر بنا بر نظر شرعی در این مورد باشد، خوب، ایشان پزشک امام بودند و از نزدیک او را می شناسند و با فتوای ایشان آشنا هستند. . .
یعنی هم علمی و هم شرعی این عمل ناپسند است.
و به قول حافظ که می فرماید :
" من چنینم که نمودم، دگر ایشان دانند... "
امید که مسولین صدای اساتیدی همچون پروفسور برومند وجناب آقای دکتر فاضل را شنیده وهرچه زودتر قانونی در منع خرید وفروش عضو در ایران تصویب کنند چرا که اهدایی که در آن پای پول به میان کشیده شود به هر اسمی ،چیزی جز خرید وفروش نیست.
1- اعضاء انسانها مانند کلیه ها، ودیعه های الهی و گرانبها ترین چیزی هستند که نمی توان برای آن قیمت تعیین کرد و ما اعتقاد داریم آنچه در ایران آنچه به عنوان الگوی ایرانی پیوند کلیه است، با تجارت و خرید و فروش کلیه یکی نیست و با یکدیگر تفاوت دارد و صاحب نظران غربی علم پیوند کلیه هم، در کتب علمی خود این مسئله را مطرح می کنند. ( رجوع کنید به کتاب «پیوند کلیه، اصول و عمل» به ویراستاری دکتر موریس - مرجع اصلی دانشگاهی در پیوند کلیه- فصل 41 ملاحظات قانونی و اخلاقی در پیوند کلیه صفحه 722 سال 2014). در این کتاب وقتی که تجارت عضو در دنیا را بررسی می کند نام کشورهای مصر، چین، فلیپین، هند، پاکستان را به عنوان صادر کننده کلیه ، آمریکا، کانادا، اسرائیل و اروپا را به عنوان گیرنده و کشورهای آمریکا، اسرائیل و آفریقای جنوبی را به عنوان کشور هایی که تجارت پیوند را با عمل جراحی انجام می دهند نام می آورد. نام ایران را در عنوان پاداش هدیه (Rewarded Gifting) طرح می کند. متاسفانه پزشکان ایرانی، در بدنام کردن این الگو از خارجی ها سبقت گرفته اند و چون با این الگو موافق نیستند، هر تلاشی می کنند تا نام ایران را به زمین بزنند. به طور مثال دکتر قهرمانی که در سال 2007 مقاله ای را درتمجید و معرفی الگوی ایرانی پیوند نوشته و در مجلات خارجی منتشر کرده است، در سال 2016 مقاله ای مغرضانه را در بد نام کردن الگوی ایرانی پیوند کلیه به چاپ می رساند. ( البته در این خود زنی، بسیار از پیوند کلیه در دانشگاه علوم پزشکی شیراز تعریف و تمجید می کند) چه اتفاقی از سال 2007 تا 2016 افتاده است که باعث می شود یک نویسنده چنین متضاد بنویسد. در کنار این مقاله، مقاله ای از کشور پاکستان به چاپ رسیده که از پیوند کلیه در پاکستان ( با آن همه حرف هایی که در مورد آن وجود دارد) دفاع می کند. این خود زنی ها و خوراک به دست دشمنان دادن به صلاح کشور ما نیست. وقتی پروفسور بهار باستانی از آمریکا، چهار مقاله درسال 2016 در تائید و اهمیت الگوی ایرانی پیوند کلیه، به نگارش در می آورد، متاسفانه در مجلات علمی نامی از آن آورده نمی شود، اما در مقالات مروری در خصوص مسائل اخلاقی پیوند کلیه در دنیا، به مقاله دکتر قهرمانی در سال 2016 رفرانس داده می شود. هر دو نفر نفرولوژیست مقیم آمریکا هستند و هر دو دیدگاه های خودشان را مطرح کرده اند اما بد نام کردن نام ایران است که هدف اصلی این مقالات مروری است.
2- می گویند که نام نهادن هدیه ایثار،به اهداء کلیه، کلاه شرعی است. در جواب می گوییم که چه فرقی بین ازدواج شرعی و روابط نا مشروع وجود دارد؟ هر دو یک که یک فعل هستند. مثال دیگر: اسلام می گوید اگر حیوانی را ذبح کردید و نام خدا را در ذبح کردن نیاوردید، حق ندارید آن گوشت را مصرف کنید وآن گوشت حرام است. حال ما بگوئیم حیوانی را بهداشتی، آماده مصرف کرده اند و فقط درزمان ذبح، کلمات بسم الله الرحمن الرحیم را نگفته اند، چه معنی دارد که ما از مصرف آن گوشت بهداشتی بگذریم و آن را دور بریزیم.
به کسیکه یک کلیه به یک نیازمند اهداء می کند به عنوان ایثار گر نگاه می کنیم و باید از او قدردانی کنیم و به او پولی نیز پرداخت می کنیم. پول دادن در پزشکی رایج است. پزشک نیز در قبال درمانی که می کند، و هدف واقعی او خدمت به بیماران است، پول دریافت می کند. هر پزشکی ایثارگرانه، منافع بیمار را بر منافع خود ترجیح می دهد و قسم خورده است که برای درمان او، با ایثار از هیچ تلاش و کوششی کوتاهی نکند. اما این پزشک از بیمار پول دریافت می کند و حق او نیز هست که پول دریافت کند. در مورد اهداء کلیه، ما نام این اقدام ، برای نجات یک فرد دیگر را فروش و تجارت نمی گذرایم. به دهنده پاداشی می دهیم. البته به دهنده پول نیز می دهیم. حقیقتا در قبال این ایثار، باید او را تا آخر عمر بیمه تامین اجتماعی کنیم و قدر دان او باشیم .
3- از مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای سئوال شده است که : آیا جایز است انسان بعضی از اعضای بدنش(مثل کلیه) را به شخصی که به آن نیاز دارد، بفروشد؟ ایشان جواب داده اند: اگر آن عضو از اعضایی باشد که برداشتن آن از بدن خطر و یا ضرر قابل ملاحظه ای برای اهداء کننده عضو نداشته باشد، اشکال ندارد. (�منبع: اجوبة الاستفتائات، سؤال ۱۵۱۸). بعضی مایل هستند چه را که خودشان به صلاح مملکت و درست می دانند به حضرت امام خمینی نسبت دهند. حضرت امام خمینی نیز فرموده اند: «البته در صورتى که یک انسانى را بشود نجات داد، با حفظ سلامت کسى که کلیه اش را اهدا مى کند مانعى ندارد و بسیار امر خوبى است. من امیدوارم اشخاصى که خیّر هستند این فداکارى را بکنند و برادرهاى خودشان را نجات بدهند. امیدوارم که خداوند عافیت به آنها عنایت کند و همه آنها موفق و سلامت باشند. و این در صورتى است که سلامت خود آنها محفوظ باشد و با اهداى کلیه همان طورى که دیده ایم حیات ادامه پیدا بکند. بنا بر این، آن کسى که داراى دو کلیه است، اگر- چنانچه- این خیر را و این فداکارى را براى برادرهاى بیمارش بکند یک امر بسیار خوبى است و خداوند به او اجر بدهد.» (صحیفه امام، ج7، ص: 143) اکنون عده ای می گویند امام خمینی با پیوند از غریبه زنده مخالف بوده اند و فقط باید از جسد پیوند داشته باشیم.
4- بیایم با همدلی، به زحماتی که در زمانه جنگ و تحریم ها برای سربلندی انقلاب اسلامی و برای سرافرازی ایران اسلامی کشیده شده است ارج بگذرایم و الگوی ایرانی پیوند کلیه را با کلمات سخیف، ناجوانمردانه و ناصواب خطاب نکنیم. البته با مرور و بررسی نقادانه، این الگو را ارتقاء دهیم و با سربلندی به دنیا معرفی کنیم و به انقلاب اسلامی و مجاهدان در راه آن ببالیم.
دکتر محمد نجفی سمنانی
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
فلوشیپ آندوارولوژی و جراحی لاپاراسکوپی کلیه و مجاری ادراری و جراح پیوند کلیه
با نظر ايشان مبني بر تصويب عدم خريد و فروش كليه كاملاً موافقم بخصوص كه در حال حاضر اجراي پيوند از مرگ مغزي با توجه به تيم هاي قوي وزارت بهداشت ميسر شده است
امام خمینی در توضیح المسائل مینویسند: اگر قطع عضو را بعد از مردن جایز دانستیم، بعید نیست که در حال حیات، فروش آن جایز باشد و انسان بتواند اعضای خود را بفروشد برای پیوند، در مواردی که قطع جایز است، بلکه جواز فروش تمام جسم را تشریح در موردی که جایز است، خیلی بعید نیست. اگر چه بی اشکال نیست لکن گرفتن مبلغی برای اجازه دادن در مورد جواز مانع ندارد (توضیح المسائل، مسئله ۲۸۸۴).
تحریر الوسیله: قطع عضوى از میت جهت پیوند به عضو شخص زنده در صورتى که میت مسلمان باشد جایز نیست، مگر این که حیات او متوقف بر آن باشد. و اما اگر حیات عضو او متوقف بر آن باشد، ظاهراً جایز نمى باشد، پس اگر آن را قطع نماید گناه کرده است و بر او دیه مى باشد. این در صورتى است که میت قطع آن را اذن نداده باشد و اما اگر در آن اذن دهد در جواز آن اشکال است، لیکن بعد از اجازه، دیه بر او نیست، اگرچه به حرمت آن قائل شویم. و اگر میت اذن نداده باشد آیا اولیاى او حق اذن دادن دارند؟ ظاهر آن است که چنین حقى ندارند؛ پس اگر به اذن اولیا، آن را قطع نماید معصیت کرده و بر او دیه مى باشد.
اگر به جواز قطع و پیوند زدن با اذن صاحب عضو در زمان حیاتش قائل شویم، ظاهر آن است که بیع آن جایز مى باشد تا بعد از مردنش از آن استفاده برده شود. و اگر به جواز اذن اولیایش قائل شویم نیز فروش آن، جهت انتفاع به آن، بعید نیست. و چارهاى از صرف ثمن براى میت یا براى اداى دین او یا صرف آن در خیرات براى او نیست و وارث حقى در آن ندارد.
در ضمن در کشور ما که لازم است قوانین بر اساس موازین شرعی تنظیم گردد, در صورتی میتوان از خرید و فروش اعضا ممانعت کرد که بر اساس مبانی فقهی قائل به عدم جواز آن باشیم. این در حالی است که فتاوای بسیاری از فقها حاکی از جواز خرید و فروش است بنابراین طبق مبانی فقهی دریافت پول در مقابل واگذاری اعضا منعی ندارد
امام خمینی(ع) در استفتائی که از ایشان شده چند شرط برای اهدای عضو قید کردهاند. یکی اینکه حیات بیمار متوقف به آن باشد. دیگر اینکه امکان تهیه عضو از بدن غیر مسلمان نباشد و سوم اینکه عضو دهنده در خطر مرگ قرار نگیرد. در صورتیکه می دانیم بیماران دیالیزی در خطر موت سزیع نیستند و شاید شرط اینکه حیات بیمار متوقف به آن باشد باعث اشکال در پیوند از جسد مسلمان از دیدگاه امام خمینی باشد
به هر حال باید در نقل قول از علما با احتیاط عمل کرد و همانطوریکه ملاحظه می فرمایید ادعای استاد گرامی آقای دکتر فاضل خلاف نظرات مکتوب حضرت امام (ره) می باشد
با نظر استاد بزرگوار به عدم خرید و فروش کلیه در ایران موافقم .پیوند از زنده تنها در موارد خاص که علمی و شرایط خاص دارد باید انجام شود.
جناب استاد آقای دکتر سیم فروش نوشته اند:
"بیشتر پزشکانی که مسئله تعطیلی پیوند از زنده غیرفامیل را پیشنهاد می کنند یا متخصص کلیه نبوده و مشکل بیماران کلیوی را خوب درک نمی کنند یا نفرولوژیست هایی هستند که آگاهانه یا در ناخودآگاه خود به دیالیز بیشتر از پیوند علاقه دارند." حال نمیدانم جناب آقای دکتر سیم فروش ، جنابعالی را در کدام گروه جا خواهند داد در گروهی که به دیالیز بیشتر علاقمندید یا به گروهی که پز اخلاقی میدهند یا به گروهی که درد دردمندان را نمیدانند! لااقل دیگر همه میدانند که شما در جبهه های جنگ هشت ساله چگونه به هموطنانمان کمک کردید .امیدوارم ایشان بتوانند گروهی پیدا کنند و جنابعالی را در آن جا دهند. و باز امیدوارم که بتوانیم راه حل علمی و انسانی برای این معضل پیدا کرد و تهمت ناروا به دیگران نسبت نداد و فقط خود را برحق و انسان ندانست و فکر نکرد که اخلاق فقط مال ماست و دیگران فقط پز بلدند ایشان به افرادی میگویند پز میدهید که جامعه ارزش و اعتبار زیادی برای آنان قایل است و قدر و قیمت آنان را میداند همانطور که قدر ایشان را .
خداوند به همه ما قدرت تحمل و مدارا را عطا فرماید آمین یا رب العالمین