اختلال حرکتی مربوط به خواب

فصلنامه روانپزشکی و جامعه:

1- سندروم پای بی قرار (RLS)

این سندرم، احساس ناخوشایند درون اندام ها، معمولا پاها است که به صورت مورمور شدن یا خزیدن زیر پوست توصیف می شود. نمی توان در برابر آن مقاومت کرد و باعث به حرکت درآوردن پاها در زمان استراحت یا قبل از خواب می شود. بیماران احساس می کنند که مورچه زیر پوست پاهای شان حرکت می کند. این عارضه شب ها تشدید شده و زمان راه رفتن شخص، کاهش می یابد.

بنابراین وقتی شخص مبتلا دراز می کشد و به رختخواب می رود، با این احساس، شدیدا آشفته می شده و پاها را حرکت می دهد و تلاش می کند دوباره به خواب رود و این چرخه معیوب ساعت ها ادامه یافته و به بی خوابی شدید منجر می شود.

گاهی تشخیص و توصیف آن مشکل است؛ و بیمار در پاها احساس کوفتگی دارد و از دیگران می خواهد که روی پای او راه روند یا با جسم سنگینی به آن فشار آورند.

از علل طبی این عارضه، اورمی، نوروپاتی ها و کمبود اسیدفولیک و آهن است که باعث سندرم پای بی قرار می شوند. همچنین بیماری های مثل فیبرومیالژیا، روماتیسم مفصلی، دیابت، بیماری های تیرویید و اختلالات مزمن و انسدادی تنفس مثل آسم یا برونشیت نیز با پای بی قرار همراه هستند.

 

ضروری است از بیمارانی که به صورت پایدار، سندروم پای بی قرار دارند، شرح حال دقیق گرفته شده و معاینه جسمی به علاوه بررسی سطح آهن به عمل آید.

اداره غذا و داروی آمریکا برای درمان دارویی، Ropinirole و Pramipexol که تقویت کننده دوپامین هستند، برای این عارضه تایید کرده است. داروهای دیگری هم در درمان کاربرد دارند. پیش نیاز ساخت دوپامین (لوودوپا)، بنزودیازپین ها، مخدرها و داروهای ضدصرع مثل گاباپنتین از نمونه های آن است.

درمان غیردارویی نیز شامل پرهیز از مصرف الکل قبل از خواب، ماساژ قسمت هایی از پاها، که اذیت می شوند، گرفتن دوش گرم یا سرد و انجام حرکات ورزشی ملایم است.

2- اختلال حرکتی دوره ای اندام ها

میوکلونوس شبانه، حالت مختصر، تکراری و یکنواخت در اندام ها به ویژه پاها است. در ابتدای خواب روی می دهد و از بالای پا تا انگشت امتداد دارد و به صورت خم شدن نسبی مچ، زانو و ران است. از نیم تا پنج ثانیه طول می کشد و هر بیست تا چهل ثانیه یک بار روی می دهد؛ با بیدار شدن های کوتاه همراه است که گاهی در ساختار خواب، اختلال ایجاد می کند. در سنین پیری، فراوان تر دیده می شود و ارتباط زیادی با کمبود فولات، کم خونی، برخی داروهای ضدافسردگی و بیماری های کلیوی دارد.

درمان دارویی آن در صورت همراهی با سندروم پای بی قرار، مشابه هم هستند ولی در نوع خالص آن، شواهد درمانی موفقی به دست نیامده است. به هر حال، بنزودیازپین ها، مخصوصا کلونازپام، خواب آنان را بهبود می بخشد.

3- کرامپ های اندام ها در خواب (گرفتگی عضلانی)

این گرفتگی معمولا در ساق با رخ می دهد که انقباضی بسیار دردناک در خواب است. درد حاصله باعث بیداری و آشفتگی خواب می شود. بیماری های متابلویک، کمبودهای مواد معدنی، به هم خوردن الکترولیت ها (سدیم، پتاسیم و...)، دیابت و حاملگی از عوامل ایجاد یا تسریع کننده این پدیده هستند. هر چند در مواردی هم علت، ناشناخته است.

4- دندان قروچه خواب

زمانی که فردی دندان قروچه دارد، در طی خواب خود، دندان ها را محکم به هم می فشارد و می ساید. این سایش، باعث فرسودگی و پوسیدگی دندان ها، تخریب آن ها، دندان درد، فک درد و نیز مزاحمت برای هم اتاقی شخص می شود. این عارضه در فرم گذرا، بسیار فراوان است و برای 85% مردم در زمان هایی روی می دهد ولی تنها در 5% افراد به عنوان بیماری در نظر گرفته می شود.

 

ساییدن دندان ها معمولا در خواب عمیق مرحله 2 یا در خواب رم روی می دهد و برخی شواهد نشان می دهند که هنگام رویداد این عارضه، در خواب رم یا رویا، امکان تخریب دندان ها بیشتر است. به نظر نمی رسد دندان قروچه ارتباطی با مشکلات پنهانی دندان ها داشته و دلیل آن، مسائل دندانی باشد، ولی به روشنی ملاحظه شده که در پی استرس، تشدید می شود.

دندان قروچه ممکن است در پی اختلالات تنفسی خواب، مصرف محرک ها مثل آمفتامین، کوکایین، الکل یا برخی داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین ایجاد شود.

میزان تکرار این پدیده یک بار در ماه یا هفته و در مواردی هر شب است. شدت آن براساس تکه تکه شدن خواب و صدمات دندانی برآورد می شود.

بهترین درمان، گذاشتن پوشش روی دندان ها، هنگام خواب است و برای این کار، دو نوع پوشش دندان وجود دارد که برای استفاده موقت یا طولانی مدت ساخته شده اند. آرام سازی، هیپنوتیزم، درمان های فیزیکی و بیوفیدبک نیز در درمان به کار رفته است. داروهایی مثل بنزودیازپین ها، شل کننده های عضلانی، محرک های دوپامین و پروپرانولول هم در درمان به کار می رود؛ هرچند شواهد تاثیر درمان های مذکور چندان معتبر و مستند نیست.

5- اختلال حرکتی منظم در خواب

مشخصا در این نوع مشکل، حرکات منظم و تکراری به ویژه در ناحیه سر و گردن روی می دهد که معمولا در زمان انتقال از بیداری به خواب دیده شده و ممکن است در طی خواب سبک، ادامه یابد. اسامی و اشکال دیگر آن، به صورت سرکوبیدن، چرخاندن سر، حرکات راک مانند بدن است. اگر حرکات این چنین در کودکی رخ داده و ادامه دار باشد، ممکن است صدمات سر و گردن ایجاد کند. این عارضه کلا در آقایان بیش از خانم ها دیده می شود و دامنه آن از نوع خفیف که یک حمله در هفته است تا فرم شدید که هر شب روی می دهد گسترده است و باعث صدمات شدیدی می شود.

 

گروهی از داروها، مواد و بیماری های پزشکی باعث ایجاد یا شعله ور شدن اختلالات حرکتی در خواب می شوند. محرک ها به عنوان ایجادکننده دندان قروچه شناخته شده اند. دسته ای ازداروهای مهارکننده بازجذب سروتونین، بلوک کننده کانال های کلسیم، آنتی هیستامین ها و نورولپتیک ها باعث سندروم پای بی قرار می شوند. بیماری های متعدد مغز و اعصاب که در روز اختلال حرکتی ایجاد می کنند، منجر به تداوم آن حرکات در خواب هم می شوند. در نهایت، اضطراب، استرس و محرومیت از خواب، دندان قروچه تولید می کند.

مجموعه ای که اشاره شد، دسته ای از اختلالات خواب و ناهنجاری های مربوط به آن بودند که علائم متعددی داشته و در موارد بسیاری نیازمند درمان هستند. اینک به چند مشکل مجزای خواب می پردازیم که معمولا تک علامت هستند.

 
1- خرناس کشیدن، خروپف

خروپف، ایجاد صدای بلند در غیاب مشکلات تنفسی است. تا حدی که صدا ممکن است خواب هم اتاقی را آشفته کرده و او رار وارد به ترک اتاق کند. افرادی که خروپف می کنند، در طی روز خواب آلود نیستند و درواقع خواب، کیفیت مناسب خود را حفظ کرده است. معمولا وقتی شخص طاقباز می خوابد و نیز در طی خواب رویا خروپف بلندتر می شود. وسایل گوناگونی هم برای کم کردن آن ساخته شده اند و در مواردی به کار می روند.

2- حرف زدن در خواب

صحبت کردن در خواب که بدون آگاهی فرد روی می دهد، به ندرت تشخیص داده می شود مگر آن که آزار هم اتاقی فرد را در پی داشته باشد. در مواردی مثل تب و استرس عارضه تشدیدشده و گاهی با وحشت شب، راه رفتن در خواب و بیداری های توأم با منگی و سردرگمی همراه می شود.

3- حرکات خواب

این دست از حرکت ها زمانی رخ می دهد که عضلات به صورت ناگهانی منقبض شوند و در مرحله انتقال بین بیداری و خواب در 60 تا 70 درصد بزرگسالان دیده می شود. این انقباض ها اغلب، پاها را درگیر می کند که مردم اصطلاحا می گویند «پایم گرفت»، ولی گاهی بازوها و سر نیز گرفتار می شوند. حرکات خواب در اغلب مواقع خوش خیم هستند اما ممکن است با کیفیت خواب تداخل پیدا کنند و با احساس سقوط، توهم نور یا فلاش یا صدای بلند ترق و تروق کردن همراه باشند. در موراد شدید باعث بی خوابی هایی به ویزه در شروع خواب می شوند.

 

 

 

حرکات پرشی، جهشی و ناهماهنگ اندام ها را میوکلونوس می گویند که در نوزادان طی خواب آرام آنان دیده می شود. معمولا تنه و اندام های دیگر را درگیر می کند. این عارضه خوش خیم است و اغلب از اولین هفته زندگی تا چند روز یا چندماه طول می کشد و نیازی به درمان ندارد.

5- لرزش پا پیش از خواب

این لرزیدن ها در شروع خواب یا مرحله یک تا دو خواب اتفاق می افتد که شامل حرکات منظم انگشتان پا به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه است و از یک پا به پای دیگر جا به جا می شود.

6- میوکلونوس های پراکنده ولی گسترده

میوکلونوس ها، کوچک  و جزئی انگشتان دست، پا یا گوشه دهان است. غیرارادی و در طی بیداری یا خواب روی می دهند. گرچه این حرکات به چشم نمی آیند ولی شخص از آن ها آگاه است.

این رویداد زمانی رخ می دهد که مشکلات خواب به دلایل متعددی چون سر و صدا، گرما، سرما، نور، یا خطری که در کمین است، باشند و موجب بی خوابی یا بدخوابی و خواب آلودگی روزانه شوند. درواقع مشکل خواب مستقیما در ارتباط با مسائل مذکور است. یکی از مثال های رایج، مزاحمت صدای بلند موسیقی همسایه است که شب ها مانع خوابیدن دیگران می شود. شروع عارضه، تداوم، سیر و خاتمه آن دقیقا با رفع علت آن ارتباط دارد.