استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان HIV

شفا آنلاین:در نهایت ویروس از فاز نهفته خارج می‌شود و در حالی که نقص ایمنی شدیدی را در بدن ایجاد کرده است، زمینه ابتلا به بسیاری از عفونت‌ها را برای فرد فراهم می‌کند که اگر درمان نشوند به مرگ منجر می‌شود. روش‌های درمانی متعددی وجود داردکه از آن جمله استفاده ترکیبی از داروهای شیمیایی است که به جهت ممانعت از گسترش ویروس و کاهش میزان آن طراحی شده است.

به گزارش شفا آنلاین:به نقل از سپید این داروها با جلوگیری از اتصال ویروس‌ها به سطح لنفوسیت‌ها، ممانعت از ادغام غشای ویروس با سلول‌، مهار ادغام ژنوم ویروس با ژنوم سلول هدف و جلوگیری از ساخت پروتئین از رونوشت‌های ویروسی عمل می‌کنند. درمان با استفاده از این داروها که اصطلاحا Anti Retrovira- therapy)ART) نامیده می‌شود. به‌دلیل هزینه بالا، نیاز به مصرف مداوم و بروز اشکال مقاوم و سایر عوارض جانبی، ضرورت استفاده از سایر روش‌های درمانی را موجب می‌شود.

 با توجه به اینکه عامل HIV سبب ایجاد نقص ایمنی در بدن می‌شود، بهترین روش مکمل، جبران نقص ایمنی ایجاد شده یا بازسازی سیستم ایمنی است. امروزه پژوهشگران روش‌های ایمونوتراپی متعددی برای بازسازی سیستم ایمنی به کار می‌گیرند. واکسیناسیون از جمله این روش‌هاست که سعی دارد با فعال کردن سیستم ایمنی بدن یا به روش ایمنی‌زایی غیرفعال، تولید آنتی‌بادی علیه ویروس HIV و تقویت پاسخ ایمنی سلولی علیه سلول‌های آلوه به HIV را تحریک کند. همچنین استفاده از تزریق سلول‌های T فعال شده علیه HIV که انواع CAR-Teel- ها نسل جدید این درمان‌ها هستند. مورد توجه قرار دارد. سایتوکاین تراپی و ممانعت از عملکرد پذیرنده‌های مهاری در سطح لنفوسیت‌های T، اشکال دیگر ایمونوتراپی هستند. با این حال تا زمانی که HIV در بدن وجود دارد، می‌تواند بر سلول‌های ایمنی فعال شده و سایر مکانیسم‌های تقویتی سیستم ایمنی غلبه کند. تا جایی که درمان‌های مکرر و ترکیبی ایمونوتراپی نیز نتوانند بیماری ایدز را کنترل کنند. به این منظور به نظر می‌رسد استفاده از سلول‌های ایمنی کمکی که خودشان به عالم HIV مقاوم باشند بتواند این نقص را برطرف سازد. پیوند سلول‌های بنیادی خونساز که در محیط خارج از بدن ژن‌های مقاومت به HIV را کسب کرده‌اند، می‌تواند پیشنهاد درمانی مناسبی باشد که از ویژگی‌های زیر برخوردار است:
       1- این سلول‌ها پس از پیوند می‌توانند به تمام رده‌های لنفوییدی و میلوییدی از جمله لنفوسیت‌های T که محل اصلی آسیب در HIV هستند تمایز پیدا کنند و سلول‌های ایمنی را از نو بازسازی کنند.

       2- با تغییرات ژنتیکی متعدد می‌توان به صورت اکتسابی مقاوت به HIV را در این سلول‌ها القا کرد. بنابراین پس از ورود به بدن،‌تحت‌تاثیر HIV قرار نخواهند گرفت.

       3- پیوند یک نوبت از سلول‌ها می‌تواند برای بازسازی و توانمندسازی سیستم کافی باشد و نیاز به استفاده مکرر و ترکیبی از سایر داروها را برطرف سازد.

       شواهد متعددی، موفقیت‌آمیز بودن این روش را نشان می‌دهد. از آن جمله اینکه نخستین بار پیوند سلول‌های بنیادی و خونساز که به‌طور طبیعی فاقد پذیرنده CCR5 بودند در یک فرد مبتلا به acute myelogenous leukemia)ALM) که همزمان به HIV نیز مبتلا بود، توانست درمان قطعی ایدز را به همراه داشته باشد. همچنین افرادی که به‌طور طبیعی فاقد پذیرنده CCR5 هستند به HIV مقاومند و کسانی که جهشی در یکی از الل‌های ژن CCR5 دارند، با تاخیر 2 تا 3 ساله وارد فاز بیماری ایدز می‌شوند. به هر حال با توجه به کاربرد مثبتی که پیوند سلول‌های بنیادی خونساز مقاوم به HIV می‌تواند در کنترل ایدز داشته باشد، امروزه ده‌ها کارآزمایی بالینی در جهان در حال انجام است. در این کارآزمایی‌ها سلول‌های بنیادی خونساز از مغز استخوان یا خون محیطی یا بافت‌های پیش از تولد نظیر خون بند ناف و مایع امنیون جداسازی می‌شوند و با تکنیک‌های مولکولی دستخوش تغییرات ژنتیکی می‌شوند تا به HIV مقاوم شوند. سپس به بدن فرد مبتلا تزریق می‌شوند.

 ژن‌های مسئول ورود ویروس به لنفوسیت‌های T، تکثیر ویروس و ادغام آن در ژنوم میزبان از دسته ژن‌های هدف هستند که با استفاده از ریبوزویم‌ها (Ribozyme)، نوکلئازهای انگشت روی RNA های مداخله‌گر و تکنولوژی ویرایش ژنوم و CRISPRLCAS9 مهار می‌شوند. پیوند سلول بنیادی و خونساز مقاوم به HIV، گرچه راهکار نوین و موفقی به نظر می‌رسد، با دشواری‌هایی در مسیر دست‌یابی به موفقیت نهایی روبرو است. از جمله مشکلاتی که به منظور پیوند سلول‌های بینادی با آن مواجه هستیم که وجود گروه‌های سازگار از نظر آنتی‌ژن‌های (HLA) و همین‌طور موفقیت‌آمیز بودن پیوند سلول در بازسازی کامل سلول‌های ایمنی بدن است. از سوی دیگر دستکاری‌های ژنتیکی بازدهی 100 درصد ندارند و نمی‌توانند تمام سلول‌های پیوندی را به خوبی نسبت به HIV مقاوم سازند. همچنین ممکن است این دستکاری‌ها بر توان پاسخ ایمن و عملکرد سلول‌ها نسبت به سایر عوامل عفونی اثر سوء داشته باشند.

ساراصعودی
متخصص ایمونولوژی