آنچه درباره "محصولات تراریخته" نمی‌دانید

شفا آنلاین>سلامت>انقلاب سبز مفهومی است که نخستین بار در دهه ۶۰ میلادی از سوی USAID یا همان آژانس توسعه بین المللی آمریکا با هدف ترویج کشاورزی با شیوه های نوین و کاشت گونه های مقاوم به آفات و کم آبی مطرح شد. از ۱۹۹۶ نیز مفهوم کشاورزی با دانش بیوتکنولوژی به عنوان یک الگوی جامع تجاری بر سر زبان ها افتاد به این امید که بتوان با اصلاح و کشت گیاهان جدید تولید محصولات زراعی را بیشتر و بشر را از بحران غذایی نجات داد.

به گزارش شفا آنلاین،این محصولات جدید که با عنوان محصولات تراریخته شناخته می شود، در بازار غذایی ایران هم نفوذ کرده است؛ محصولاتی که مخالفان و طرفداران خاص خود را دارد. در این گزارش با نگاه علمی به محصولات تراریخته و به دور از نگاه های سیاسی به حوزه سلامت، بررسی شده که آیا از منظر علمی این محصولات برای سلامت انسان، مفید است یا مضر؟

موافقان این شیوه بر این باورند که دستکاری های ژنتیکی بهترین روش برای مقابله با پدیده هایی چون گرمایش جهانی است و از طرفی به تولید محصولات کارآمدتر کمک می کند. در مقابل مخالفان، این روش را به زیان بشریت می دانند و عقیده دارند تراریخته ها سرنوشت حیات کره زمین را تغییر می دهند. 

تولید محصولات اصلاح ژنی به ویژه در حوزه کشاورزی بسیار سودآور است و امروزه شرکت های چند ملیتی به کمک فناوری های پیشرفته این عمل را انجام می دهند و گونه های گیاهی پرمصرف را در برابر آفت کش ها، بی آبی و گازهای گلخانه ای مقاوم می کنند. حامیان جهانی محصولات تراریخته باور دارند که باید در کشاورزی آینده جهان تغییراتی ایجاد شده و گونه های سنتی و کم بازده با بذرهای جدید جایگزین شوند. به عقیده آنها این راه برای از بین بردن آفت ها و افزایش تولیدات کشاورزی مناسب ترین گزینه است.

مونسانتو و موسسه تحقیقات بین المللی برنج از جمله مراکزی هستند که سالانه دهها گونه جدید را به روش اصلاح ژنتیکی تولید می کنند از جمله برنجی که امروز در آسیا و به ویژه هندوستان با بذر IR۸ کاشت می شود که علاوه بر رشد سریع حجم محصول زیاد و قابل قبولی دارد. این دو موسسه اهداف بلند پروازانه دیگری هم دارند از جمله اینکه بتوانند برای پرجمعیت ترین کشورهای آسیایی و آفریقایی بذرهای دگرگون شدۀ برنج، گندم، سویا، کلزا، پنبه، آفتابگردان وگوجه فرنگی را با هدف تحمل بحران های طبیعی و غیرطبیعی و افزایش محصول تولید کنند؛ به عقیده سیاستگذاران آنها از این طریق می توان بخش قابل توجهی از غذای جهان را تامین کرد.

دکتری مهری صفاری استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه شهید باهنر می گوید: بیوتکنولوژی با روش های مهندسی ژنتیک برای غلبه بشر بر گرسنگی و فقر غذایی بنیان نهاده شده و دانشمندان توانسته اند با دستکاری در ژن های یک گیاه گونه ای از آن را به وجود بیاورند که در مقایسه با گونه های طبیعی محصول بیشتری می دهد.

وی با اشاره به افزایش تصاعدی سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در جهان می افزاید: بازار گیاهان تراریخته به سرعت در حال گسترش است اما به نظر می رسد باید در این زمینه تحقیقات بیشتری صورت بگیرد تا اثرات نامطلوب یا مخرب این گیاهان بر روی انسان و محیط زیست مشخص شود.

نتیجه مطالعات گروه تحقیقاتی وی حاکی از آن است که محصولات تراریخته احتمالاً دارای حداقل خطرات اکولوژیکی باشند؛ آنها در ارزیابی خطرات محیطی میان موجودات تراریخته و غیر تراریخته به مواردی نظیر از بین رفتن منابع زیستی ارزشمند، اثرات منفی بر فرآیندهای اکوسیستمی، اثرات مخرب بر جوامع زنده و آسیب به گونه های غیرهدف اشاره کردند.

تراریخته ها در ۱۸۱ میلیون هکتار زمین زراعی

دخالت بیوتکنولوژی بر سر محصولات اصلاح ژنی نه تنها در ایران که در بسیاری از کشورها همچنان محل بحث و مناقشه است؛ عده ای بر این باورند که نقش شرکت های بزرگ در تولید محصولات تراریخته غذایی هر روز پررنگ تر می شود. با این وجود مشخص نیست ابزارهای ژنتیکی دقیقاً چه هدفی را دنبال می کنند؛ از دیدگاه آنان بیوتکنولوژی در صنعت کشاورزی خیانت به امنیت غذایی جهان است.

موافقان اما نظر دیگری دارند و معتقدند تا دو دهه قبل کشاورزان کشورهای فقیر یا در حال توسعه زمین های زراعی را به دلیل هجوم آفات یا بحران های طبیعی از دست می دادند ولی فناوری های ژنتیکی کمک کرد تا آنها توان خود را بازیابند و شرایط بد را پشت سر بگذارند.

حمیدرضا بلورفروشان، کارشناس بیوتکنولوژی کشاورزی می گوید: نتایج بدست آمده از متا آنالیزهای دو دهه اخیر بیانگر آن است که محصولات تراریخته به میزان ۳۷درصد مصرف آفت کش های شیمیایی را کاهش داده است از این رو می تواند به امنیت غذایی، توسعه پایدار و مقابله با تغییرات اقلیمی کمک کند. از سوی دیگر تنها در سال ۲۰۱۳ محصولات تراریخته منجر به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به میزان ۲۸میلیارد کیلوگرم شدند که معادل خروج یکساله ۱۲/۴میلیون دستگاه خودرو از جاده های جهان است.

این کارشناس در ادامه خاطرنشان می کند: از منظر اقتصادی نیز سود عملکردی محصولات زارعی تراریخته تا ۲۲درصد و سود خالص کشاورزان تا ۶۸درصد افزایش می یابد که خود نشان از برتری علمی محصولات تراریخته دارد.   

همچنین گزارش رسمی «برنامه بین المللی کشاورزی بیوتکنولوژی» در سال ۲۰۱۴ تایید می کند که ۱۸۱ میلیون هکتار زمین زراعی توسط ۱۸میلیون کشاورز در ۲۸کشور زیر کشت محصولات تراریخته رفته است؛ ۹۰درصد این کشاورزان فقیر هستند و برای کاهش ریسک زمین های زراعی خود به کشت چنین محصولاتی روی آوردند. چین، هند، فیلیپین و بنگلادش در حوزه شرق آسیا و خاور دور پیشتاز هستند و سهم قابل توجهی از تولیدات برنج، گندم، سویا، پنبه، بادمجان و سیب زمینی آنها از محل بذرهای تراریخته تامین می شود.

اظهارنظرهای غیرعلمی درباره تراریخته ها

چندی قبل رئیس سازمان پدافند غیرعامل در جمع اصحاب رسانه محصولات اصلاح ژنتیکی را از جمله تهدیدات نرم دشمنان برشمرد و گفت: عده ای از بزرگان پزشکی افزایش سرطان ها در جامعه را نتیجه دستکاری ژنتیکی غذاها می دانند.

غلامرضا جلالی می افزاید: محصولات تراریخته، به خصوص روغن های خوراکی بیش از ده سال است که به سبد غذایی مردم ایران وارد شدند در حالی که هیچ نظارتی بر تراریختگی آنها در مبادی کمرگی کشور نمی شود.

این مقام مسئول پیش از این در مصاحبه با تسنیم از وجود باکتری ها، ویروس ها، میکروب ها، سلول ها و دیگر عوامل قابل انتقال از طریق محصولات تراریخته خبر داده بود که در کوتاه مدت یا دراز مدت تاثیرات سوء خود را می گذارد.

دکتر یاسمن عباسلو، متخصص علوم تغذیه، تاکید دارد که از منظر علمی، این حرف ها درست نیست. وی می گوید: مساله تراریخته ها موضوع بسیار مهمی است که باید از طریق محافل علمی و کارشناسی بررسی شود؛ مسلماً هرگونه تغییر مسیر در جهت اهداف سیاسی و غیرکارشناسی فضای فکری جامعه را ملتهب و اعتماد مردم به تولیدات غذایی کشور را سلب کند. معیار رسمی برای تعیین سلامت محصولات غذایی اعم از کشاورزی، دامی یا فرآورده های تبدیلی و ترکیبی استانداردهایی است که از سوی دستگاه های ذی ربط مانند سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، وزارت جهادکشاورزی و سازمان استاندارد ایران تعیین شدند. بی تردید ورود، تولید و عرضه هرنوع بذر، نهاده کشاورزی یا محصول خوراکی با نظارت مجموعه های یاد شده صورت می گیرد و به طور قطع در زمینه فرآورده های بیوتکنولوژی غذایی حساسیت های ویژه ای نیز وجود دارد که جزییات آن بارها از تریبون های رسمی به اطلاع مردم رسیده است.

این متخصص در ادامه تاکید می کند: تغییر سبک زندگی و اشتیاق مردم به خورد غذاهای چرب، شور و شیرین بیش از تراریخته ها سلامت جامعه را در معرض تهدید و آسیب قرار داده است؛ قطعاً تداوم این روند تا چندسال دیگر به حذف مواد مغذی سالم از رژیم غذایی ایرانیان منجر می شود؛ نتیجه محسوس آن افزایش بیماری های غیرواگیر به ویژه چاقی، فشارخون و دیابت و متاسفانه شیوع مرگ و میرهای مرتبط با این عارضه ها است.

منتقدان تولیدات اصلاح ژنتیکی هر روز در سراسر جهان اجتماعات اعتراضی به راه می اندازند و از سوی دیگر موافقان بر ضرورت بکارگیری شیوه های نوین برای تولید بیشتری محصولات خوراکی تاکید می کنند؛ با وجود تمام این کشمکش ها هیچ یک از مراکز تحقیقاتی و سازمان های بین المللی مداخله کننده در امور غذایی جهان واکنش رسمی در برابر زیان بار بودن محصولات تراریخته نداشته اند. در همین حال سازمان کشاورزی و خواربار ملل متحد «FAO» از دولت ها و شرکت های عرضه کننده محصولات بیوتکنولوژی غذایی خواسته است در این زمینه اطلاع رسانی کرده و با درج نشان GMO به معنی «جانداران مهندسی شده ژنتیکی» بر روز محصولات خود این مهم را به مصرف کنندگان یادآوری کنند.

پروتکلی برای ایمنی زیستی

پروتکل کارتاهنا در کنوانسیون تنوع زیستی سال ۱۹۹۲ نهایی شد. پس از آن کشورهای عضو کنوانسیون در سال ۱۹۹۵ با راهکار قانونی که بتواند مسائل مربوط به خطرات احتمالی موجودات زنده تراریخته را بررسی کند، موافقت کردند؛ این پروتکل سرانجام در ۲۹ ژانویه ۲۰۰۰ به طور رسمی با عنوان «پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا» به تصویب اعضا رسید. هدف از تدوین و اجرای آن تحقق یک سیستم قانونگذاری جامع برای اطمینان از انتقال، نگهداری و استفاده ایمن از محصولات و  موجودات زنده تراریخته است و تا امروز  ۱۶۶کشور آن را پذیرفته اند. ماده یک این قانون به تضمین در زیان آور نبودن توسعه، حمل و نقل، کاربرد، دست ورزی، جابه جایی و رهاسازی موجودات تراریخته برای سلامت انسان و تنوع زیستی اشاره دارد.

بندهای عمومی ماده دو نیز بر ضرورت اطلاع رسانی به مصرف کننده تاکید می کند. به موجب یکی از بندهای این ماده باید هویت، صفات و مشخصات محصولات تراریخته ای که به عنوان خوارک انسان، دام یا عمل آورری غذا بکار می روند به وضوح مشخص و تمام موارد و اطلاعات مربوط به حمل، انتقال و نگهداری امن آنها به انضمام نام و نشان تولیدکننده، واردکننده و توزیع کننده براساس شرایط پروتکل درج شود.

جمهوری اسلامی ایران نیز در سوم اردیبهشت ۱۳۸۰ پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا را امضاء کرد و در سال ۱۳۸۲ این الحاق به طور رسمی انجام شد. مجلس شورای اسلامی نیز در هفتم مرداد ۱۳۸۸ قانون ملی ایمنی زیستی را با یازده ماده و هفت تبصره به تصویب رساند و سرانجام آئین نامه اجرایی آن در نوزدهم تیر۱۳۹۲ با ۴۱ماده ابلاغ شد.

به موجب این قانون رهاسازی، حمل و نقل داخلی و خارجی، عرضه، خرید، فروش، مصرف و استفاده از موجودات تغییرشکل یافته ژنتیکی با رعایت مفاد قانون ملی ایمنی زیستی مجاز است و دولت موکلف است تمهیدات لازم را برای انجام این امور از طریق بخش های غیردولتی فراهم آورد.

لازم به یادآوری است مراکز تصمیم گیری، صدور، تمدید و لغو مجوز کارگروه تخصصی جهادکشاورزی، کارگروه تخصصی بهداشت، کارگروه تخصصی حفاظت محیط زیست و کارگروه تخصصی علوم، تحقیقات و فناوری هستند که در چارچوب وظایف تعیین شده در قانون پیرامون مسایل مربوط به محصولات تراریخته اقدام می کنند.سلامت آنلاین

کشورهای پیشرو در تولید محصولات تراریخته

  منبع: برنامه بین المللی کشاورزی بیوتکنولوژی / ۲۰۱۵-۲۰۱۴

رایج ترین محصولات تراریخته جهان

منبع: The World Natural Health

کشاورزی سالم و پربازده بدون دخالت روش های مهندسی ژنتیک