اما با پیشگیری از آن می‌توان میلیون‌ها کودک را از ورطه فقر و محرومیت رها ساخت. ازدواج کودک یا ازدواج زودهنگام مربوط به ازدواج با کودک زیر ۱۸ سال است. در این میان با وجودی که هر دو جنس پسر و دختر در معرض ازدواج‌های زودهنگام هستند، اما دختران بیشترین قربانیان این پدیده به شمار می‌روند. چون افراد در ازدواج زودهنگام از لحاظ عقلی و عاطفی به رشد و بلوغ نرسیده‌اند، بی شک بعد از گذشت مدت کوتاهی نظراتشان نسبت به ازدواج تغییر می‌کند. چون فرد در این سنین نمی‌تواند تداوم و ثبات را نسبت به خواسته خود حفظ کند به نسبت احتمال تغییر در خواسته‌ها و نیازهایش افزایش می‌یابد. در اغلب این گونه ازدواج‌ها افراد بعد از ازدواج نظراتشان نسبت به زندگی مشترک تغییر می‌کند. در جوامع سنتی و جوامعی با تغییرات اجتماعی اندک کمتر شاهد تغییر سلیقه و نیاز فرد نسبت به ویژگی‌های همسرشان هستیم. در جوامع سنتی چون فرد با محیط و خانواده مشخصی رشد پیدا می‌کند به نسبت کمتر شاهد عدم نارضایتی افراد از ازدواج زودهنگام هستیم. بنابراین در گذشته امکان ازدواج افراد در سنین پایین وجود داشت، اما هم اکنون در جامعه‌ای تحول‌یافته با ارتباطات گسترده قرار داریم. به این ترتیب افراد بعد از ازدواج در سنین کودکی به مرور زمان خواسته‌هایشان درباره زندگی مشترک تغییر یافته و خواستار همسر دیگری با شرایط دیگر هستند. بر اساس پژوهش‌های گوناگون در کشور ما و دیگر کشورهای دنیا بروز طلاق در بین زوج‌های زیر ۲۰ سال از فراوانی بالایی برخوردار است. در ضمن طلاق افراد در سنین زیر ۲۰سال به دلیل ناپختگی جسمی و جنسی بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. در ازدواج زودهنگام باید ریسک طلاق و ریسک تغییر نظر فرد نسبت به طرف مقابل را پذیرفت.
ازدواج اجباری دلیل دیگر برای ازدواج زودرس
نکته دیگر در بروز ازدواج زودرس ازدواج‌های اجباری است. در سنین زیر ۲۰ سالگی والدین و دیگر بزرگ‌تران سلطه بیشتری بر فرزند داشته و می‌توانند از طریق القای حس عاطفی خود به کودکان، آنها را مجبور به ازدواج کنند. برای مثال چندی پیش در بین مراجعه کنندگان به مرکز مشاوره یک زن ۳۲ ساله به دلیل ازدواج در سن ۱۵سالگی خواستار طلاق شده بود. این فرد به مشاوره گفت که در زمان ازدواج به همسرم علاقه‌مند نبودم و برای رهایی از این قضیه فرار از خانه را ترجیح دادم. این در حالی است که افراد در سنین بالاتر هیچ گونه اجباری را درباره تصمیم به ازدواجشان نمی‌پذیرند. والدین در سنین زیر۲۰سالگی فرزندشان را تحت اجبار قرار می‌دهند. بنابراین اجبار در ازدواج کودکان ریسک طلاق را افزایش می‌دهد. چون یکی از ریز فاکتورها و عوامل خطر در طلاق ازدواج اجباری است. بنابراین در سنین پایین‌تر، عدم بلوغ منطقی، عاطفی، بروز تغییرات در نظرات افراد، عدم مهارت در حل مساله و عدم توانایی درارتباط با خانواده همسر به دلیل ناپختگی از جمله نارسایی‌های شایع در این گونه ازدواج‌هاست. بر اساس دلایل منطقی و دلایل آماری طلاق در ازدواج‌های زودرس درصد قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. اما با این وجود نمی‌توان با قاطعیت گفت که در اغلب ازدواج‌های زودرس طلاق بروز می‌کند. چون سن فرد، فرهنگ خانوادگی و سادگی جامعه(ازدواج کودکان در روستاها) می‌تواند این امر را مورد پذیرش قرار دهد، اما در جامعه شهری به دلیل ارتباطات گسترده چنین ازدواج‌هایی می‌توانند در معرض خطر قرار گیرند.
ساز و کار ازدواج زودرس چیست؟
در گروه‌های اجتماعی و دهک‌های پایین اجتماع به دلیل وجود فقر و مشکلات مالی همچنان شاهد ازدواج دختر کوچک با مرد میانسال هستیم. ازدواج در سنین پایین و عدم هماهنگی سنی زوجین با یکدیگر در جوامع سنتی و مذهبی مشاهده می‌شود. چون در این گروه‌ها به دلیل مصونیت فرزندانشان در برابر انحرافات اجتماعی خانواده، خواستار ازدواج فرزندشان در سنین زیر ۲۰ سال هستند. ازدواج زودرس هم بر اساس سن و سال افراد از شرایط متفاوتی برخوردار است. برای مثال یک خانواده اگر خواستار ازدواج دختر ۱۸ ساله اش باشد به نسبت در مقایسه با ازدواج پسر ۱۸ مشکلات کمتری آنها را تهدید می‌کند. چون دختران در مقایسه با پسران دو سال زودتر بالغ می‌شوند.
چه گروه‌هایی پیشرسی ازدواج دارند؟
بر اساس بررسی‌های انجام شده مساله ازدواج کودکان در بین گروه‌های سنتی همچون مرزنشینان، گروه‌های قبیله‌ای و گروه‌های ساکن در حواشی شهرهای بزرگ مشاهده می‌شود. همچنین در گروه‌های مذهبی نیز برای مصونیت فرزندشان در برابر مشکلات اجتماعی و انحرافات شاهد ازدواج زودرس در بین آنها هستیم. برخی افراد به دلیل عدم تمکن مالی مبادرت به ازدواج دخترشان در سنین زیر۲۰ سال می‌کنند. برای مثال چندی پیش در بین مراجعه کنندگان به مرکز مشاوره یک زن سرپرست خانوار به دلیل مشکلات مالی مبادرت به ازدواج دختر ۱۶ساله خود کرده بود. او در جلسات مشاوره درباره دلیل چنین تصمیمی گفت: با وجود اینکه دخترهایم درسنین ۱۶ و ۱۸ سال هستند، اما دختر ۱۸ساله ام به هیچ عنوان توانایی قبول مسئولیت زندگی مشترک را ندارد. در عوض دختر ۱۶ساله ام توانایی قبول مسئولیت و رتق و فتق امور در زندگی مشترک را دارد. این در حالی است که ازدواج در سنین کودکی ریسک طلاق را افزایش می‌دهد. افراد خواستار ازدواج زودرس باید از ظرفیت مشاوره در تصمیم گیری‌های خود استفاده کنند. هر قدر عوامل بیرونی همچون فقر، مشکلات اقتصادی، اجبار و بهره‌برداری از شرایط ویژه خواستگار و... وجود داشته باشد به نسبت ریسک ازدواج در سنین کودکی نیز افزایش می‌یابد، طبیعتا هر یک از این عوامل می‌تواند عامل بروز نارسایی در زندگی زناشویی باشد. باید از لحاظ قانونی سن افراد برای پذیرش مسئولیت زندگی مشترک مشخص شود. چون با مشخص کردن سن ازدواج افراد می‌توانند مسئولیت مدنی و مسئولیت شهروندیشان را به شکل قانونی برعهده بگیرند. این امر باید براساس بررسی‌ها از سوی علمای مذهبی، علمای حقوقی و با در نظر گرفتن جوانب مذهبی و جوانب حقوقی مورد بررسی قرار گیرد. چون ازدواج در سنین زیر ۱۸ سال ریسک است. در این نوع ازدواج‌ها تفاوت سنی به عنوان یک فاکتور اساسی محسوب می‌شود. جامعه ما باید با بهره گیری از کمک‌های مشاوره ای و تخصصی به حل مشکلات ناشی از ازدواج بپردازد. در این شرایط با تعیین سن قانونی ازدواج می‌توان بسیاری از آسیب‌های ناشی از پیشرسی ازدواج در کشور را کاهش داد.آرمان امروز
مهدی میر محمد صادقی/ روانشناس بالینی
