شفاآنلاین>اجتماعی>سالمندی به عنوان مرحله ای از زندگی پیش روی همه جوامع است وحاصل آن تجربه و دانشی است که باقی می ماند، برخی سالمندی را تهدید و برخی فرصت می دانند اما در جامعه ما که در آستانه این پدیده است هنوز نه برنامه ای داریم و نه کاری در این زمینه به بار نشانده ایم.
به گزارش شفاآنلاین : سالمندی مرحله ای از حیات انسان است و پیری یا سالخوردگی جمعیت زمانی رخ می
دهدکه افراد بیشتری از کل جمعیت را به خود اختصاص می دهد و با کاهش میزان
باروری کلی از یک سو و کاهش میزان مرگ و افزایش امید به زندگی از سوی دیگر ،
ساختار سنی جمعیت از گروه های سنی جوان تر به پیرتر تغییر می یابد.
در کشورهای در حال توسعه سرعت سالخوردگی جمعیت بیشتر است،بنابراین جامعه ما فقط با مشکلات مربوط به جوانان دست به گریبان نیست و ما هم برای رسیدگی به مسائل جوانان باید برنامه ریزی کنیم و هم باید برای جمعیت سالمندی که به زودی با آن روبرو خواهیم شد آمادگی لازم را داشته باشیم .
در فرهنگ و اعتقاد دینی ما همواره بر تکریم بزرگان و پیران به عنوان مرشدان یاد شده است و پندآموزی از نصایح آنها و استفاده از تجربه آنها مورد تاکید بوده است و استفاده از تجربه و دانش و اندوخته آنها بخصوص در بحث آموزشی و مدیریت می تواند راهگشا باشد .
اما این قشر درجامعه که با توجه به شرایط جامعه ما در سال های آینده رو به افزایش هستند نیازمند بررسی ،تدبیر و مدیریت در حوزه های گوناگون نیازهای آنها هستند تا به عنوان یک فرصت از توان آنها استفاده شود و این موضوعی از که در میزگرد با حضور کارشناس روان شناس ،جامعه شناس و مددکار اجتماعی به آن پرداخته شده است .
در این میزگرد به موضوعاتی همچون تکریمجایگاه و منزلت سالمندان ،نیاز های جسمانی و روانی ، جایگاه آنها در جهان کنونی و ایران،استفاده از توان آنها به عنوان یک فرصت ،راه اندازی کلوپ های سالمندی و تدابیر خاص در مطالعات مربوط به حوزه سالمندان پرداخته شده است .
**از پدیده سالمندی به عنوان یک فرصت استفاده کنیم
حسین حجت پناه دکتری جامعه شناس و مدرس دانشگاه گفت :تمام ابعاد سالمندی مانند هرپدیده دیگری قابل شناسایی نیست،این پدیده دارای نقط ضعف و قوت است و می توان به عنوان یک فرصت یا تهدید به آن نگریست اما باید به سالمندی به عنوان یک فرصت نگریست و از آن استفاد کرد .
وی خاطر نشان کرد : در اورپا از سالمندی به عنوان وقت طلایی یاد می شود اما در صورت بی توجهی و استفاده نکردن از این دوره می تواند سیاه یا خاکستری باشد .
این جامعه شناس ادامه داد: برای استفاده از افراد سالمند و تجربیان و دانش آنها باید برنامه ریزی و سیاست گذاری شود و ببینم اکنون در چه شرایطی هستیم و در آینده چه می شود و چه باید کرد، بنابر این سالمندی را باید جدی گرفت .
**مفاهیم سالمندی تعریف یا باز تعریف شود
وی گفت : معمولا تعاریف برای سالمندی براساس سن است که می تواند شاخص مناسبی برای آن نباشد ،باید واقعی تر به پدیده سالمندی نگریست و مفاهیم آن را تعریف و باز تعریف کرد .
وی یاد آوری کرد: 65 سالگی سن سالخوردگی محسوب می شود و 75سالگی نیز سن کهن سالی است و صرفا نباید در چارچوب عدد اسیر شد .
حجت پناه با تاکید بر فرموده پیامبر اکرم (ص) که 'پیران مایه خیر و برکت زندگی بوده و وجودشان در میان جمع خانواده همچون پیامبری در میان امت است' گفت: سالمندان منتقل کننده فرهنگ ،آداب و رسوم هستند و نقش نگهدارنده دارند .
وی اظهار کرد:بر اساس آمار اعلام شده از سوی سازمان ملل 26 میلیون کودک در آفریقا توسط پدر و مادر بزرگ ها نگهداری می شوند که علاوه بر کاهش هزینه ها،تربیت این کودکان از کیفیت خوبی برخوردار است ،زیرا پدر بزرگ و مادر بزرگ ها انتقال دهند میراث فرهنگی هستند و انتقال هویت را به گونه ای انجام می دهند که هیچ کس دیگری نمی تواند، انجام دهد .
**60درصد شخصیت افراد از صفر تا 6سالگی شکل می گیرد
این جامعه شناس گفت : امروز تحقیقات نشان می دهد که 60درصد شخصیت افراد ازصفر تا 6سالگی شکل می گیرد و برخی صفر سالگی را زمان بارداری یا شکل گیری نطفه می دانند در صورتیکه باید گفت این زمان از 5 نسل قبل شامل را می شود .
**آیا سالمندی یک تهدید است
وی تاکید کرد :باید سالمندی را باز تعریف کنیم ،آیا سالمندی یک تهدید است و یا یک فرصت ،باید نقاط ضعف و قوت آن را بررسی کرد، عموم اکتشافات بشر در سن 54 سالگی افراد به بعد اتفاق افتاده ،زیرا در زمان جوانی شخصیت و دانش پرورده شده و در سالمندی به ثمر نشسته است ،بنابر این نگاه سالمندی ،باید نگاه ثمر دهی باشد و می تواند همراه با بلوغ فکری و انگیزش باشد .
وی خاطر نشان کرد :بعد از انقلاب اسلامی به دلیل تغییرات فرهنگی ،اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی دچار تغییرات جمعیتی شدیم و نرخ باروری نیز تغییر و افزایش یافت .
حجت پناه تاکید کرد : پیش بینی می شود در سال 1400جمعیت ایران رو به پیری برود و یکی از دلایل آن برنامه ریزی ها در جهت کاهش نرخ موالید بود .
وی با اشاره به اینکه هیچ وقت سابقه نداشته است که این میزان موالید پایین بیاید و تجریه نشان داده است در صورت کاهش موالید ، تلاش دولت ها برای بالا بردن موالید معمولا عقیم و ناتوان است .
این جامعه شناس با اشاره به اینکه بهترین شکل هرم جمعیتی به شکل مثلث متوازی الاضلاع است،گفت: در سال 1375 به دلیل اینکه نرخ باروی کم شد این هرم به سمت ناهمگونی پیش رفت و چون ما یک ارزیابی علمی نداشتیم متوجه نشدیم و به ناگاه کشور به سوی پیری جمعیت رفت .
وی تاکید کرد : با این شرایط پیش بینی می شود از سال 2050 به بعد نرخ جمعیتی سالمندی به 22تا 23،5درصد خواهد رسید که از متوسط جهانی جلو خواهیم زد و شرایط جدیدی شکل خواهد گرفت .
حجت پناه ادامه داد:این شرایط به دلیل نداشتن برنامه ریزی و سیاسگذاری برای ما خطرناک خواهد بود و بیشتر نقاط منفی آن گریبانگیر ما خواهد شد تا نقاط مثبت آن .
وی با اشاره به اینکه سالمندی را نباید به صورت مجرد بررسی کرد گفت : بلکه سالمندی دارای متغییر های متعددی است و برای بررسی آن با یک شبکه مواجه هستیم مانند نظام اشتغال ،بیمه و دیگر شرایط ،حتی محیط زیست .
**سلامت و درمان از مهمترین مسایل سالمندی است
این جامعه شناس گفت : سلامت و درمان سالمندان از مهمترین مسایل سالمندی است ، سالمندان بیماری های خاص به خود را دارند ،باید چکاب شوند،در ایران متاسفانه تنوع سرطان ها را داریم و 279 مورد سرطان در ایران دیده شده است و در این خصوص در جهان دارای رتبه اول هستیم و دراین بین سرطان در پیری معولا بیشتر است و در سن بالای 50سال مردان و زنان ایرانی دچار سرطان پروستان و سرطان سینه می شوند .
وی با اشاره به اینکه سالمندان یک ملازم و همراه می خواهند،تصریح کرد : یک سالمند علاوه بر یک همراه برای گذران دوران بیماری و سالمندی نیاز به یک ملازم دارد و گاهی دیده شده که برخی از سالمندان که کسی به آنها نرسیده در تنهایی فوت می کنند، شاید ابزار های حمایتی یا سازمان های غیر دولتی و گروه های دوستی در این خصوص سالمند را همراهی کنند ،اما هیچکدام جا و کیفیت خانواده را نمی گیرند.
وی تاکید کرد:سالمندی یک مقوله جدی است و دارای نقاط ضعف و قوت است و اگر به آنها پرداخته نشود دچار مشکل می شویم ،نباید به سالمندی به صورت مجرد پرداخت و بلکه باید آن را با انواع متغییرات اجتماعی دید،باید در این خصوص سیاسگذاری کرد، در حال حاضر در برنامه ششم توسعه به سالمندی پرداخته نشده در صورتیکه توسعه یک برنامه همه جانبه است و باید در این مقوله برنامه ریزی های عمیق و مطالعات وسیع داشته باشیم .
حجت پناه یادآوری کرد:در حال حاضر بسیاری از روستاهای ما را سالمندان تشکیل می دهند و جوانان از روستاها مهاجرت کرده اند و به دلیل اینکه عموم این روستاها در مناطق جنوب شرقی قرار دارند برای کشور بازتاب امنیتی دارد.
**چند پیشنهاد برای بهبود شرایط و کیفیت زندگی سالمندان
وی گفت:در خصوص مقوله سالمندی هم مانند برخی از موضوعات دیگر زیاد صحبت می شود اما باید دید آیا هدف حل مشکل است یا نه ،بنابر این در این میزگرد که به همت ایرنا برگزار شده است چند پیشنهاد مطرح می کنیم که شاید مطرح شدن آن از طریق ایرنا راهگشا و تیری در تاریکی باشد .
حجت پناه با اشاره به اینکه در نظام بیمه ای فعلی ما حتما باید فردی بیمار شود تا به پزشک مراجعه کند،تاکید کرد: باید به این سمت پیش برویم که پیشگیری مهم از درمان باشد و از نظر فرهنگی اهل چکاب نیستم و از هزینه های آن می ترسیم .
وی ادامه داد: پیشنهاد دیگر انجام یک سری مطالعات برای ایجاد یک سری کلوپ های سالمندی است،در حال حاضر آنچه اکنون درجامعه در این خصوص به عنوان یک جامعه شناس می بینم کافی نیست ،هر شهر باید حداقل یک کلوپ داشته باشد و الزاما این کلوپ ها نباید مجزا برای سالمندان باشد ،بلکه می تواند در کنار جوانان باشد .
این جامعه شناس گفت: در طرح مطالعاتی نیز پیشنهاد می شود از آنجایی که رفتار انسان برآیندی از شرایط عینی و ذهنی است و همچنین و ادبیات و متون کهن ما بر استفاده از تجربیات ،دانش و اندوخته سالمندان همواره تاکید شده است،باید مفاهیم سالمندی را بازتعریف کرد و از وجود سالمندان به عنوان راهمنا و افراد صاحب تجربه استفاده کرد .
وی اضافه کرد: سیاستگذاری درحوزه سالمندان یک نگاه چند وجهی است و به عنوان مثال این سیاستگذاری باید فضاهای شهری برای آسایش سالمندان را هم شامل شود ،در این سیاستگذاری باید به رابطه انسان با انسان ،انسان با اشیاء و اشیاء با اشیاء توجه شود و در این برنامه ریزی همچنین نیاز های سالمندان هر منطقه با منطقه دیگر متفادوت است و بنابر این هرگونه تحقیقات نیز در این خصوص باید با نگاه محلی و بومی دید.
**هنوز یک ابزار غربالگری برای شناسایی آسیب های روانی سالمندان نداریم
علیرضا احمدیان مدیرکل برنامه ریزی و ارزشیابی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران گفت: در قرن 21 در جهان طبقات روان شناختی سنی مختلفی به رسمیت شناخته می شوند که سالمندی نیز در یکی از این طبقات قرار دارد که در زاویه دید علمی، روان شناسی و رفتارشناسی هرکدام از این طبقات هم متفاوت است .
وی ادامه داد: هرکدام ،روان شناسی تخصصی مختص به خود را دارند که روانشناسی پیری با سالمندی نیز از محوری ترین این ادوار است چراکه در این دوره تحولات روانی پختگی و رشد بسیار گسترده و عمیق رفتاری از یک سو و نیز در برخی سالمندان زوال عصبی و ابتلا به برخی مشکلات روان شناختی مخصوص سالمندی، ماهیت بسیار راهبردی ازنظر مطالعه علمی و مداخلات درمانی-مشاوره ای فراهم آورده که تحقیق و توسعه رشته روانشناسی سالمندی را بیش از پیش در کشور برجسته نموده است.
وی در ادامه اعلام کرد: سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران به دنبال تدبیری است که در آینده ای نزدیک کمیته های تخصصی روان شناسی سالمندی را در ساختارهای سازمانی خود ایجاد کند و از انجمن های علمی مانند انجمن روان شناسی سالمندی که به تازگی تاسیس شده و سایر نهادهای مطالعاتی و مشاوره ای روانشناسی و مشاوره سالمندی در این راستا حمایت های بیشتری را به عمل آورد.
وی با اشاره به اینکه برخی از بیماری های روانی-عصبی مانند آلزایمر، دمانس، پارکینسون بیشتر مختص به سالمندان است؛ گفت: بنابر این بسیار ضروری است تا رشته های تخصصی روان شناسی سالمندی را با توسعه بیشتری در فضای علمی کشور شاهد باشیم.
احمدیان ادامه داد: باکمال تاسف هنوز یک ابزار غربالگری علمی و معتبر برای شناسایی آسیب های روانی سالمندان ایرانی نداریم و موضوع تدوین و تولیدهای محتواهای روانشناسی سالمندی بسیار ضروری است و باید همان طور که امروز رشته های روانشناسی و مشاوره سالمندی را در مقطع دکتری تخصصی در کشور داریم ،اما هنوز خیلی جای کار و توسعه را داریم و باید دانشنامه روانشناسی سالمندی را در کشور تالیف و تدوین کنیم و در این راستا بتوانیم یک مدل ایرانی – اسلامی را برای مطالعه و مدیریت روان شناختی سالمندان ایرانی ارائه دهیم.
وی گفت: در حوزه تولیدات مکتوب مربوط به سبک زندگی سالمندان تولیدات غنی و کتابهای تخصصی و عمومی خوبی را نداریم و می خواهیم با برگزاری نشست های علمی و جلسه با متخصصان این حوزه این نیاز علمی و عمومی را زودتر تامین کنیم.
**جایگاه ارزشمند سالمندان در جامعه احیا شود
احمدیان گفت: در مباحث دینی و فرهنگی ما از افراد سالمند به عنوان خزانه دانش و گنجینه تجربه جامعه یادشده است و همواره مورد تکریم بودند ،اکنون هم این جایگاه ارزشمند سالمندان در جامعه باید احیا شود و سالمندان تکریم بیشتری شوند.
**افسردگی و اضطراب، اختلال مهم دوران سالمندی است
وی تصریح کرد: در حوزه روان شناسی سالمندان یک اختلال مهمی که در این بحث داریم افسردگی و اضطراب سالمندان است.
احمدیان در خصوص افسردگی سالمندان ادامه داد: در این دوران یک نوع پژمردگی روانی وجود دارد به نام «سندرم آشیانه» خالی سالمندان را آزار می دهد و در ایران به دلیل اینکه خانواده دارای جایگاه و ارزش مهمی است بیش از جاهای دیگر در دنیا مثلا کشورهای غربی، این مشکل خالی شدن خانه از فرزندان احساس می شود.
وی اضافه کرد: در این نوع سندرم که خیلی هم خطرناک است به دلیل رفتن فرزندان از خانواده و تنها ماندن سالمند ،پدیده غربت و تنهایی شدیدی سالمند را محاصره می کند و این امر به دلیل اینکه ارتباط با شبکه های اجتماعی قبلی سالمند ضعیف می شود، ضربات جدی روانی به سالمند وارد می کند که جای مداخلات روانی مناسب و اثربخش خالی است.
این روان شناس با اشاره به اینکه به دلیل اینکه سیستم های درمانی کشور خدمات جامع و در خور شان سالمندان ارائه نمی دهند، گفت: امیدواریم بتوانیم کلینک های تخصصی ایجاد کنیم و خدمات مناسبی متناسب با وضعیت جسمانی و روانی سالمندان ارائه دهیم و همچنین شاید در آینده بتوانیم کلینیک تخصصی مشکلات روانی سالمندان را خیلی تخصصی تر راه اندازی کنیم.
وی تاکید کرد: نیاز است که برنامه ریزان در حوزه سلامت برنامه های تخصصی در این زمینه رشته های فوق تخصصی (در وزارت علوم و بهداشت) را راه اندازی کنند و همچنین یک سری از قوانین در حوزه رفاه سالمندان نیز پیش بینی شود و زمینه های قانونی آن نیز تسریع شود و در این خصوص دست به دست هم دهیم تا رنج و درد بدنی و روحی سالمندان کاهش یابد.
احمدیان ادامه داد: با شهرداری تهران در طراحی فضاهای شهری نیز برنامه ریزی هایی داشته ایم که امیدواریم با اقدامات موثر بتوان زمینه رفاه بیشتر و حضور سالمندان در فضاهای شهری مهیاتر شود تا سالمندان دچار انزوا و گوشه نشینی نشوند.
**سالمندان در عرصه آموزش در حوزه فناوری های نوین
مدیرکل برنامه ریزی و ارزشیابی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره ایران گفت: سالمندان در جهان فناوری ها گمشده اند و آمادگی تعامل و حضور در این فضای پیچیده را ندارند، حتی گاهی اوقات از سالمندان خواسته می شود برای انجام برخی از امور خود و ثبت نام از فناوری خیلی نا آشنا برای وی استفاده کنند و آن ها در این شرایط کاملا با فضا غریبه هستند و دچار استرس می شوند.
وی ادامه داد: باید برای کاهش استرس و دغدغه سالمندان و آشنایی با دنیای سایبری و دیجیتال تدبیر شود.
**سالمندان تحقیر نشوند چراکه ارزش ها و ریشه های هویتی مان تحقیر می شود
احمدیان خاطرنشان کرد: اگر سالمندان تحقیر شوند به جامعه آسیب و ضرر وارد می شود و کاهش عزت بزرگان و سالمندان تبعات منفی را به همراه دارد و اعتقاد دارم بخشی از فسادهای اقتصادی و اختلاس ها که در جامعه اتفاق می افتد به دلیل این است که افراد به دلیل اطمینان نداشتن و ترس از دوران سالمندی خود و نبود ایمنی با چنین فسادهای اقتصادی می خواهند آن را جبران کنند، اگر حمایت های اجتماعی قوی تر و مناسبت تر باشد کمتر شاهد این چنین وضعی خواهیم بود .
وی اضافه کرد: این دیدگاه که افزایش کیفیت زندگی و چشم انداز سالمندی می تواند به سلامت اداری کشور کمک کند ،حرف کاملا روشنی است و یک تابع ریاضی است که هرقدر اطمینان و تامین اجتماعی در کشور بیشتر شود حتما بخشی از مشکلات این چنینی رفع خواهد شد و افراد با چشم انداز و تصور اینکه در آینده تامین اجتماعی نخواهند داشت خیلی از جنبه های کاذب این مسیر غلط و کاذب ایجاد احساس تامین دوران پیری و سالمندی را نخواهند داشت.
احمدیان افزود:باید سالمندان تکریم بیشتری شوند چرا که تکریم آنها باعث عزت نفس و تقویت روحیه خدمت به کشور می شود و این پیام مثبت و مقدس را خواهد داشت که «خدمت و از دوران پیری و فرسودگی نهراسید چراکه پیران و سالمندان عزت و شکوه یک ملت هستند».
**ورود به سراشیبی تند سالمندی
دکتر سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با تاکید بر اینکه جمعیت کشور با شیب تندی به سمت پیری می رود، می گوید: این موضوع با بالا رفتن سن امید به زندگی در کشور که نشان از موفقیت در حوزه بهداشت و درمان است و میانگین آن 74سال اعلام شده است خود را بیشتر نشان می دهد.
وی با اشاره به کاهش باروری و افزایش سن امید به زندگی ادامه می دهد: طبیعتا در چنین شرایطی بدون مدیریت هوشمندانه نمی توان برای حرکت جمعیت به سمت پیری برنامه ریزی درستی داشت.
موسوی چلک به شاخص هاله که یکی از ابعاد سالمندی است ،اشاره می کند و می گوید: شاخص هاله یعنی امید به زندگی سالم و منظور تعداد سال هایی است که افراد بعد از 60 سالگی سالم زندگی می کنند و با مشکلات و بیماری های مربوط به سالمندی درگیر نیستند و این تعریف با امید به زندگی متفاوت است.
این مددکار اجتماعی با اعتقاد بر این موضوع که نمی توان نسبت به موضوع سالمندی بی تفاوت بود ،اضافه می کند: در بخش اجتماعی مولفه هایی وجود دارد که نشان می دهد ما باید نگاه و توجهمان به سالمندی و سالمندان مراتب بیشتر از گذشته باشد ،چراکه ساختار خانواده در حال تغییر است و این یکی از مولفه های این حوزه محسوب می شود.
وی در توضیح این مطلب ادامه می دهد:امروزه خانواده ها به سمت خانواده های هسته ای یعنی زن، مرد و فرزند تغییر مسیر داده اند و دیگر خانواده گسترده ای را نمی توان یافت، از طرفی شاهد ضعف نظام تامین اجتماعی هستیم و از آنجا که نظام اجتماعی قوی نداریم سالمندان ما از دغدغه های زیادی برخوردار هستند.
موسوی چلک موضوع سالمندی را بسیار مهم اعلام می کند و می گوید: ساختار روابط اجتماعی ما نیز از جمله مولفه هایی است که باعث می شود نگاه ما به سالمندی و سالمندان بیش از گذشته باشد ،چرا که سالمندان در گذشته دارای منزلت و جایگاه ویژه ای در محله و جامعه بودند اما امروزه بنابه دلایل مختلف شاهد بی تفاوتی نسبت به این قشر از جامعه هستیم.
**10 هزار سالمند مجهول الهویه داریم
موسوی چلک به آمار رجوع می کند و می گوید: طبق سرشماری سال 90 بیش از 6 میلیون سالمند در کشور زندگی می کنند و طبق آمار سازمان بهزیستی کشور حدود 10 هزار سالمند مجهول الهویه در مراکز نگهداری می شوند.
وی اضافه می کند : هرچند که طبق اعلام سازمان بهزیستی این ارقام بالا نیست اما شیب واگذاری و رهاشدگی بالاست و این نشانه هایی است که مدیریت اجتماعی را به تامل
وا می دارد تا نگاه ویژه ای به موضوع سالمندی داشته باشد،این در شرایطی است که ما با ضعف اخلاق اجتماعی در جامعه مواجه هستیم و آثار آن نیز کاملا مشهود است.
وی در این زمینه ادامه می دهد: طبق مصوبه شورای ملی سالمندان که توسط دولت در سال 83 بر اساس قانون برنامه پنجم به تصویب رسید، وظایفی در کشور برای حوزه سالمندی مشخص شده است،یکی از آن وظایف درجزء 5 بند الف ماده 192 قانون برنامه سوم آمده است و به موضوع شورای ملی سالمندان توجه شده است و در آن 4 الی 5 وظیفه برای کشور مشخص است.
موسوی چلک می گوید :بخش عمده این وظایف اجتماعی است و به حوزه سلامت و درمان در حوزه سالمندان مربوط می شود که عبارت است از تاکید بر حفظ احترام و حفظ حرمت سالمندان، تاکید بر تداوم حضور سالمندان درجامعه و حفظ جایگاه سالمندان در خانواده اما نکته ای که در این مصوبه وجود دارد و مورد نقد بسیاری از کارشناسان قرار گرفت ،آن بود که حتی برای موضوع حمایت از سالمندان در برابر آزار و اذیت نیز در یکی از بندهای این مصوبه پیش بینی هایی شده بود.
این کارشناس اضافه می کند: در همین راستا و در سال 92 آیین نامه اورژانس اجتماعی را تهیه کردیم و بعد از راه افتادن اورژانس متوجه شدیم که آمارها نشان از خشونت در سالمندان می دهد بنابراین سالمندان آزار دیده را یکی از گروههای هدف قرار دهیم.
موسوی چلک در ادامه، با تاکید بر این نکته که یکی از گروه هایی که از مناسب سازی محیط بهره می گیرند سالمندان هستند ،خاطرنشان می کند: اصل مناسب سازی در قانون حمایت از حقوق معلولان مطرح شده است و یکی از شاخص های ارزیابی مناسب سازی نیز شامل حال سالمندان می شود ،چرا که طبق همان آیین نامه اگر قرار است که سالمند در محیط باشد، محیط باید برای او مناسب سازی شده باشد و محیط اجتماعی باید بستر را برای حضور سالمند فراهم کند،اما به طور فراگیر محیط شهری مان مناسب سازی نشده است و نه سالمند و نه معلول نمی توانند به راحتی در جامعه حضور داشته باشند.
این کارشناس باتاکید بر این موضوع که سالمندی به معنی ناکارآمدی نیست ،ادامه می دهد: درگذشته بسیاری از مشارکت های اجتماعی، مسئولیت های اجتماعی، انتقال عناصر فرهنگی و حتی مدیریت روابط خانوادگی و حتی محله توسط این گروه صورت می گرفت ، از طرفی سالمندان گروه هایی بودند که بیشترین نقش در جامعه پذیری داشته اند ،اما امروزه این نقش را مطبوعات؛ رسانه ها و فضای مجازی پر کرده اند.
موسوی می گوید:در پژوهش های صورت گرفته مهمترین نیازهای سالمندان 'توجه به آنها' گزارش شده است اما نکته اینجاست که این توجه به معنی مشورت کردن، تماس گرفتن و اهمیت دادن است و با رفع نیازهای مالی بسیار متفاوت است.
وی خاطرنشان می کند: طبق آمار سازمان بهداشت جهانی 15 درصد سالمندان دچار اختلال روانی هستند که باید به آن توجه ویژه شود.
موسوی چلک با یادآوری این موضوع که جمعیت ایران هنوز پیر نیست ،می گوید: اگر 12 درصد جمعیت کشوری بالای 60 سال سن داشته باشد آن کشور پیر محسوب می شودگفت : این در شرایطی است که آمارها اعلام کرده است 5/8 در صد جمعیت کشورمان بالای 60 سال سن دارند و اگر این روند ادامه پیداکند پیش بینی می شود که تا سال 2050 جمعیت سالمند کشورمان به 25 درصد برسد.
وی با اعلام این موضوع که اگر تدبیر نکنیم سالمندی در آینده به یک بحران تبدیل می شود ادامه می دهد: آخرین سندی که در حال آماده سازی است برنامه ششم توسعه است که درآن جایگاهی برای سالمندان درنظرگرفته نشده است، این در شرایطی است که با سرعت زیادی به سمت سالمندی پیش می رویم و این موضوع دغدغه آینده کشور خواهد بود چراکه سیاستگذاری کلان کشور ما متناسب با تغییرات جمعیتی نیست و ما نگاه آینده نگر درحوزه سیاستگذاری نداریم.
این کارشناس درادامه اضافه می کند: از آنجا که به سمت خانواده های تک فرزندی تغییر مسیر داده ایم ، مسایل سالمندی در آینده ما را گرفتار خواهد کرد این در شرایطی است که سازمان های اجتماعی آماده پذیرش موضوعات و نیازهای اجتماعی حتی در حوزه مراقبت و حمایت سالمندان نیستند ،حتی مراکز مراقبت از سالمندان نیز آموزش های متناسب با رفع نیازهای سالمندان را ندیده اند و این ضعف جدی ما در این حوزه محسوب می شود.
موسوی چلک به اصل 29 قانون اساسی اشاره می کند و حمایت از افراد با شرایط مختلف از جمله پیری را وظیفه دولت اعلام می کند و می گوید: عمده ترین مشکل ما در بخش سالمندان برنامه ریزی ما است،عموم برنامه های ما در این حوزه به 60 سال به بعد مربوط می شود این درحالی است که اگر قرار باشد ما سالمند بانشاط داشته باشیم ،باید برنامه هایمان را از کودکی شروع کنیم و این تفاوت سالمندان کشور ما و سالمندان کشورهای دیگر است، در بسیاری از کشورها برای داشتن سالمندی پویا از کودکی برنامه ریزی کرده اند و برای آنها این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی در یک سال شعار سازمان جهانی بهداشت در روز جهانی سالمند' داشتن پیر با نشاط' بود.
وی با تاکید بر اینکه دولت ها باید پاسخگوی نیاز همه اقشار جامعه باشند، درادامه می گوید: زمانی که جمعیت جوان کشور ما بالا بود بحث آموزش، اشتغال، مسکن و ازدواج در عموم سیاستگذاری ها مطرح می شد حال که به سمت سالمندی پیش می رویم ضروری است که از هم اکنون برای رفع نیازهای آنها تمهیداتی لحاظ شود.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در انتقادی به رویکرد سازمان های حمایتی ادامه می دهد: امروزه رویکرد سرای سالمندان در حال تغییر است و از حالت شبانه به روزانه تغییر مسیر داده اند، یعنی به جای اینکه سالمندان به طور شبانه روز در آن مراکز نگهداری شوند به مراکزی تبدیل می شوند که در آنجا نقش خود را ایفا می کنند و از ظرفیت های آنها استفاده می شود و در پایان روز به خانه خود بازمی گردند،اما اتفاقی که باید بیافتد این است که سالمند باید در جامعه نگهداری شود نه در مراکز سالمندان، به همین منظور مراکز مراقبت اجتماعی را در دست طراحی داریم تا مراکز روزانه توسعه یابد.
**بهزیستی یا بهداشت
موسوی چلک می گوید: کشوری که می خواهد مسیر پیشرفت را طی کند باید از شاخصه های بالایی برخوردار باشد تا بتواند بر اساس آن مسیر توسعه را به درستی طی کند و معتقدم خیلی از این شاخص ها با استفاده از ظرفیت افراد باتجربه و موسفید به نتیجه می رسد.
وی سئوالی را طرح می کندو در پاسخ به این سئوال که چه چیزی باعث همبستگی اجتماعی می شود؟ چنین می گوید: سالمندان مهمترین مولفه هایی هستند که می توانند در این بخش به ما کمک کنند آنها می توانند ما را به داشته هایمان آشنا و احساس تعلقمان به کشور را زیاد کنند.
چه چیزی باعث افزایش شاخص سرمایه اجتماعی باشد؟ این سئوال را نیز رئیس انجمن مددکاری اجتماعی مطرح می کند و در پاسخ به آن ضمن اشاره به این نکته که برای طی کردن مسیر پیشرفت در کشور به مولفه های اجتماعی زیادی نیاز داریم،ادامه می دهد: در گذشته سالمندان یکی از این مولفه هایی بودند که در مراسم هایی همچون گلریزان ها حضور داشتند،سالمندان مو سپیدانی هستند که می توانند به دولت ها کمک کنند که دولت در مسیر انجام وظایف گام موثرتری بردارد و این نقش سالمندان در خانواده ها نیز وجود داشت.
موسوی چلک با نگرانی می گوید: در شرایطی که کشور به سمت سالمندی در حرکت است ، سالمندان ما تنها هستند و خودکشی در میان آنها مشاهده می شود، هرچند سرقت از سالمندان و آزار آنها نیز از جمله دغدغه هایی است که آمارشان هر سال بیش تر از گذشته می شود.
وی با تاکید بر این نکته که در اکثر کشورهای دنیا وزارت بهداشت متولی امور سالمندان نیست، اضافه می کند: مساله مهم در حوزه سالمندان این است که تقسیم کار جدی و مشخصی در این حوزه وجود ندارد،حوزه سالمندی از مولفه های بهداشت و درمان محسوب نمی شود و جنس کار سالمندی با نگاه اجتماعی بسیار متفاوت است، بنابر این کسی که بخواهد در این حوزه کار کند، باید ابعاد زیادی را درنظر بگیرد و تازمانی که تقسیم کار نداشته باشیم دعوای بین وزارت بهداشت و بهزیستی را خواهیم داشت.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با انتقاد از اینکه موضوعات اجتماعی در کشور جدی گرفته نمی شوند، می گوید: حوزه سالمندی از جمله موضوعات اجتماعی است که جدی گرفته نشده است ،لذا نه روی پیامدهایش کار می کنیم و نه روی ظرفیت هایش،بنابراین اگر تدبیر نکنیم به بحران می رسیم و نشانه های آن هم دیده می شود.
موسوی چلک در ا دامه اظهار می دارد: اگر کشوری می خواهیم که امنیت اجتماعی بالایی داشته باشد،باید به سالمندان توجه ویژه شود ،چرا که آنها می توانند یکی از بهترین گروه ها برای این همگرایی و تعلق اجتماعی در جامعه باشند، البته به شرطی که این را به عنوان یک واقعیت بپذیریم .
وی اضافه می کند: فاز اول رسیدن به امنیت اجتماعی سیاستگذاری است ،اگر ما در حوزه سیاستگذاری تغییرات جدی اتخاذ نکنیم و یا برنامه ها را متناسب با سیاست هایمان نداشته باشیم امکان طی مسیر درست را نخواهیم داشت،بنابراین بی تفاوتی در حوزه سیاستگذاری کلان کشور به موضوع سالمندی و تقلیل به یک بند از سیاست های کلی جمعیت حق مطلب را در حوزه سیاست های سالمندی ادا نمی کند.
در کشورهای در حال توسعه سرعت سالخوردگی جمعیت بیشتر است،بنابراین جامعه ما فقط با مشکلات مربوط به جوانان دست به گریبان نیست و ما هم برای رسیدگی به مسائل جوانان باید برنامه ریزی کنیم و هم باید برای جمعیت سالمندی که به زودی با آن روبرو خواهیم شد آمادگی لازم را داشته باشیم .
در فرهنگ و اعتقاد دینی ما همواره بر تکریم بزرگان و پیران به عنوان مرشدان یاد شده است و پندآموزی از نصایح آنها و استفاده از تجربه آنها مورد تاکید بوده است و استفاده از تجربه و دانش و اندوخته آنها بخصوص در بحث آموزشی و مدیریت می تواند راهگشا باشد .
اما این قشر درجامعه که با توجه به شرایط جامعه ما در سال های آینده رو به افزایش هستند نیازمند بررسی ،تدبیر و مدیریت در حوزه های گوناگون نیازهای آنها هستند تا به عنوان یک فرصت از توان آنها استفاده شود و این موضوعی از که در میزگرد با حضور کارشناس روان شناس ،جامعه شناس و مددکار اجتماعی به آن پرداخته شده است .
در این میزگرد به موضوعاتی همچون تکریمجایگاه و منزلت سالمندان ،نیاز های جسمانی و روانی ، جایگاه آنها در جهان کنونی و ایران،استفاده از توان آنها به عنوان یک فرصت ،راه اندازی کلوپ های سالمندی و تدابیر خاص در مطالعات مربوط به حوزه سالمندان پرداخته شده است .
**از پدیده سالمندی به عنوان یک فرصت استفاده کنیم
حسین حجت پناه دکتری جامعه شناس و مدرس دانشگاه گفت :تمام ابعاد سالمندی مانند هرپدیده دیگری قابل شناسایی نیست،این پدیده دارای نقط ضعف و قوت است و می توان به عنوان یک فرصت یا تهدید به آن نگریست اما باید به سالمندی به عنوان یک فرصت نگریست و از آن استفاد کرد .
وی خاطر نشان کرد : در اورپا از سالمندی به عنوان وقت طلایی یاد می شود اما در صورت بی توجهی و استفاده نکردن از این دوره می تواند سیاه یا خاکستری باشد .
این جامعه شناس ادامه داد: برای استفاده از افراد سالمند و تجربیان و دانش آنها باید برنامه ریزی و سیاست گذاری شود و ببینم اکنون در چه شرایطی هستیم و در آینده چه می شود و چه باید کرد، بنابر این سالمندی را باید جدی گرفت .
**مفاهیم سالمندی تعریف یا باز تعریف شود
وی گفت : معمولا تعاریف برای سالمندی براساس سن است که می تواند شاخص مناسبی برای آن نباشد ،باید واقعی تر به پدیده سالمندی نگریست و مفاهیم آن را تعریف و باز تعریف کرد .
وی یاد آوری کرد: 65 سالگی سن سالخوردگی محسوب می شود و 75سالگی نیز سن کهن سالی است و صرفا نباید در چارچوب عدد اسیر شد .
حجت پناه با تاکید بر فرموده پیامبر اکرم (ص) که 'پیران مایه خیر و برکت زندگی بوده و وجودشان در میان جمع خانواده همچون پیامبری در میان امت است' گفت: سالمندان منتقل کننده فرهنگ ،آداب و رسوم هستند و نقش نگهدارنده دارند .
وی اظهار کرد:بر اساس آمار اعلام شده از سوی سازمان ملل 26 میلیون کودک در آفریقا توسط پدر و مادر بزرگ ها نگهداری می شوند که علاوه بر کاهش هزینه ها،تربیت این کودکان از کیفیت خوبی برخوردار است ،زیرا پدر بزرگ و مادر بزرگ ها انتقال دهند میراث فرهنگی هستند و انتقال هویت را به گونه ای انجام می دهند که هیچ کس دیگری نمی تواند، انجام دهد .
**60درصد شخصیت افراد از صفر تا 6سالگی شکل می گیرد
این جامعه شناس گفت : امروز تحقیقات نشان می دهد که 60درصد شخصیت افراد ازصفر تا 6سالگی شکل می گیرد و برخی صفر سالگی را زمان بارداری یا شکل گیری نطفه می دانند در صورتیکه باید گفت این زمان از 5 نسل قبل شامل را می شود .
**آیا سالمندی یک تهدید است
وی تاکید کرد :باید سالمندی را باز تعریف کنیم ،آیا سالمندی یک تهدید است و یا یک فرصت ،باید نقاط ضعف و قوت آن را بررسی کرد، عموم اکتشافات بشر در سن 54 سالگی افراد به بعد اتفاق افتاده ،زیرا در زمان جوانی شخصیت و دانش پرورده شده و در سالمندی به ثمر نشسته است ،بنابر این نگاه سالمندی ،باید نگاه ثمر دهی باشد و می تواند همراه با بلوغ فکری و انگیزش باشد .
وی خاطر نشان کرد :بعد از انقلاب اسلامی به دلیل تغییرات فرهنگی ،اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی دچار تغییرات جمعیتی شدیم و نرخ باروری نیز تغییر و افزایش یافت .
حجت پناه تاکید کرد : پیش بینی می شود در سال 1400جمعیت ایران رو به پیری برود و یکی از دلایل آن برنامه ریزی ها در جهت کاهش نرخ موالید بود .
وی با اشاره به اینکه هیچ وقت سابقه نداشته است که این میزان موالید پایین بیاید و تجریه نشان داده است در صورت کاهش موالید ، تلاش دولت ها برای بالا بردن موالید معمولا عقیم و ناتوان است .
این جامعه شناس با اشاره به اینکه بهترین شکل هرم جمعیتی به شکل مثلث متوازی الاضلاع است،گفت: در سال 1375 به دلیل اینکه نرخ باروی کم شد این هرم به سمت ناهمگونی پیش رفت و چون ما یک ارزیابی علمی نداشتیم متوجه نشدیم و به ناگاه کشور به سوی پیری جمعیت رفت .
وی تاکید کرد : با این شرایط پیش بینی می شود از سال 2050 به بعد نرخ جمعیتی سالمندی به 22تا 23،5درصد خواهد رسید که از متوسط جهانی جلو خواهیم زد و شرایط جدیدی شکل خواهد گرفت .
حجت پناه ادامه داد:این شرایط به دلیل نداشتن برنامه ریزی و سیاسگذاری برای ما خطرناک خواهد بود و بیشتر نقاط منفی آن گریبانگیر ما خواهد شد تا نقاط مثبت آن .
وی با اشاره به اینکه سالمندی را نباید به صورت مجرد بررسی کرد گفت : بلکه سالمندی دارای متغییر های متعددی است و برای بررسی آن با یک شبکه مواجه هستیم مانند نظام اشتغال ،بیمه و دیگر شرایط ،حتی محیط زیست .
**سلامت و درمان از مهمترین مسایل سالمندی است
این جامعه شناس گفت : سلامت و درمان سالمندان از مهمترین مسایل سالمندی است ، سالمندان بیماری های خاص به خود را دارند ،باید چکاب شوند،در ایران متاسفانه تنوع سرطان ها را داریم و 279 مورد سرطان در ایران دیده شده است و در این خصوص در جهان دارای رتبه اول هستیم و دراین بین سرطان در پیری معولا بیشتر است و در سن بالای 50سال مردان و زنان ایرانی دچار سرطان پروستان و سرطان سینه می شوند .
وی با اشاره به اینکه سالمندان یک ملازم و همراه می خواهند،تصریح کرد : یک سالمند علاوه بر یک همراه برای گذران دوران بیماری و سالمندی نیاز به یک ملازم دارد و گاهی دیده شده که برخی از سالمندان که کسی به آنها نرسیده در تنهایی فوت می کنند، شاید ابزار های حمایتی یا سازمان های غیر دولتی و گروه های دوستی در این خصوص سالمند را همراهی کنند ،اما هیچکدام جا و کیفیت خانواده را نمی گیرند.
وی تاکید کرد:سالمندی یک مقوله جدی است و دارای نقاط ضعف و قوت است و اگر به آنها پرداخته نشود دچار مشکل می شویم ،نباید به سالمندی به صورت مجرد پرداخت و بلکه باید آن را با انواع متغییرات اجتماعی دید،باید در این خصوص سیاسگذاری کرد، در حال حاضر در برنامه ششم توسعه به سالمندی پرداخته نشده در صورتیکه توسعه یک برنامه همه جانبه است و باید در این مقوله برنامه ریزی های عمیق و مطالعات وسیع داشته باشیم .
حجت پناه یادآوری کرد:در حال حاضر بسیاری از روستاهای ما را سالمندان تشکیل می دهند و جوانان از روستاها مهاجرت کرده اند و به دلیل اینکه عموم این روستاها در مناطق جنوب شرقی قرار دارند برای کشور بازتاب امنیتی دارد.
**چند پیشنهاد برای بهبود شرایط و کیفیت زندگی سالمندان
وی گفت:در خصوص مقوله سالمندی هم مانند برخی از موضوعات دیگر زیاد صحبت می شود اما باید دید آیا هدف حل مشکل است یا نه ،بنابر این در این میزگرد که به همت ایرنا برگزار شده است چند پیشنهاد مطرح می کنیم که شاید مطرح شدن آن از طریق ایرنا راهگشا و تیری در تاریکی باشد .
حجت پناه با اشاره به اینکه در نظام بیمه ای فعلی ما حتما باید فردی بیمار شود تا به پزشک مراجعه کند،تاکید کرد: باید به این سمت پیش برویم که پیشگیری مهم از درمان باشد و از نظر فرهنگی اهل چکاب نیستم و از هزینه های آن می ترسیم .
وی ادامه داد: پیشنهاد دیگر انجام یک سری مطالعات برای ایجاد یک سری کلوپ های سالمندی است،در حال حاضر آنچه اکنون درجامعه در این خصوص به عنوان یک جامعه شناس می بینم کافی نیست ،هر شهر باید حداقل یک کلوپ داشته باشد و الزاما این کلوپ ها نباید مجزا برای سالمندان باشد ،بلکه می تواند در کنار جوانان باشد .
این جامعه شناس گفت: در طرح مطالعاتی نیز پیشنهاد می شود از آنجایی که رفتار انسان برآیندی از شرایط عینی و ذهنی است و همچنین و ادبیات و متون کهن ما بر استفاده از تجربیات ،دانش و اندوخته سالمندان همواره تاکید شده است،باید مفاهیم سالمندی را بازتعریف کرد و از وجود سالمندان به عنوان راهمنا و افراد صاحب تجربه استفاده کرد .
وی اضافه کرد: سیاستگذاری درحوزه سالمندان یک نگاه چند وجهی است و به عنوان مثال این سیاستگذاری باید فضاهای شهری برای آسایش سالمندان را هم شامل شود ،در این سیاستگذاری باید به رابطه انسان با انسان ،انسان با اشیاء و اشیاء با اشیاء توجه شود و در این برنامه ریزی همچنین نیاز های سالمندان هر منطقه با منطقه دیگر متفادوت است و بنابر این هرگونه تحقیقات نیز در این خصوص باید با نگاه محلی و بومی دید.
**هنوز یک ابزار غربالگری برای شناسایی آسیب های روانی سالمندان نداریم
علیرضا احمدیان مدیرکل برنامه ریزی و ارزشیابی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران گفت: در قرن 21 در جهان طبقات روان شناختی سنی مختلفی به رسمیت شناخته می شوند که سالمندی نیز در یکی از این طبقات قرار دارد که در زاویه دید علمی، روان شناسی و رفتارشناسی هرکدام از این طبقات هم متفاوت است .
وی ادامه داد: هرکدام ،روان شناسی تخصصی مختص به خود را دارند که روانشناسی پیری با سالمندی نیز از محوری ترین این ادوار است چراکه در این دوره تحولات روانی پختگی و رشد بسیار گسترده و عمیق رفتاری از یک سو و نیز در برخی سالمندان زوال عصبی و ابتلا به برخی مشکلات روان شناختی مخصوص سالمندی، ماهیت بسیار راهبردی ازنظر مطالعه علمی و مداخلات درمانی-مشاوره ای فراهم آورده که تحقیق و توسعه رشته روانشناسی سالمندی را بیش از پیش در کشور برجسته نموده است.
وی در ادامه اعلام کرد: سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران به دنبال تدبیری است که در آینده ای نزدیک کمیته های تخصصی روان شناسی سالمندی را در ساختارهای سازمانی خود ایجاد کند و از انجمن های علمی مانند انجمن روان شناسی سالمندی که به تازگی تاسیس شده و سایر نهادهای مطالعاتی و مشاوره ای روانشناسی و مشاوره سالمندی در این راستا حمایت های بیشتری را به عمل آورد.
وی با اشاره به اینکه برخی از بیماری های روانی-عصبی مانند آلزایمر، دمانس، پارکینسون بیشتر مختص به سالمندان است؛ گفت: بنابر این بسیار ضروری است تا رشته های تخصصی روان شناسی سالمندی را با توسعه بیشتری در فضای علمی کشور شاهد باشیم.
احمدیان ادامه داد: باکمال تاسف هنوز یک ابزار غربالگری علمی و معتبر برای شناسایی آسیب های روانی سالمندان ایرانی نداریم و موضوع تدوین و تولیدهای محتواهای روانشناسی سالمندی بسیار ضروری است و باید همان طور که امروز رشته های روانشناسی و مشاوره سالمندی را در مقطع دکتری تخصصی در کشور داریم ،اما هنوز خیلی جای کار و توسعه را داریم و باید دانشنامه روانشناسی سالمندی را در کشور تالیف و تدوین کنیم و در این راستا بتوانیم یک مدل ایرانی – اسلامی را برای مطالعه و مدیریت روان شناختی سالمندان ایرانی ارائه دهیم.
وی گفت: در حوزه تولیدات مکتوب مربوط به سبک زندگی سالمندان تولیدات غنی و کتابهای تخصصی و عمومی خوبی را نداریم و می خواهیم با برگزاری نشست های علمی و جلسه با متخصصان این حوزه این نیاز علمی و عمومی را زودتر تامین کنیم.
**جایگاه ارزشمند سالمندان در جامعه احیا شود
احمدیان گفت: در مباحث دینی و فرهنگی ما از افراد سالمند به عنوان خزانه دانش و گنجینه تجربه جامعه یادشده است و همواره مورد تکریم بودند ،اکنون هم این جایگاه ارزشمند سالمندان در جامعه باید احیا شود و سالمندان تکریم بیشتری شوند.
**افسردگی و اضطراب، اختلال مهم دوران سالمندی است
وی تصریح کرد: در حوزه روان شناسی سالمندان یک اختلال مهمی که در این بحث داریم افسردگی و اضطراب سالمندان است.
احمدیان در خصوص افسردگی سالمندان ادامه داد: در این دوران یک نوع پژمردگی روانی وجود دارد به نام «سندرم آشیانه» خالی سالمندان را آزار می دهد و در ایران به دلیل اینکه خانواده دارای جایگاه و ارزش مهمی است بیش از جاهای دیگر در دنیا مثلا کشورهای غربی، این مشکل خالی شدن خانه از فرزندان احساس می شود.
وی اضافه کرد: در این نوع سندرم که خیلی هم خطرناک است به دلیل رفتن فرزندان از خانواده و تنها ماندن سالمند ،پدیده غربت و تنهایی شدیدی سالمند را محاصره می کند و این امر به دلیل اینکه ارتباط با شبکه های اجتماعی قبلی سالمند ضعیف می شود، ضربات جدی روانی به سالمند وارد می کند که جای مداخلات روانی مناسب و اثربخش خالی است.
این روان شناس با اشاره به اینکه به دلیل اینکه سیستم های درمانی کشور خدمات جامع و در خور شان سالمندان ارائه نمی دهند، گفت: امیدواریم بتوانیم کلینک های تخصصی ایجاد کنیم و خدمات مناسبی متناسب با وضعیت جسمانی و روانی سالمندان ارائه دهیم و همچنین شاید در آینده بتوانیم کلینیک تخصصی مشکلات روانی سالمندان را خیلی تخصصی تر راه اندازی کنیم.
وی تاکید کرد: نیاز است که برنامه ریزان در حوزه سلامت برنامه های تخصصی در این زمینه رشته های فوق تخصصی (در وزارت علوم و بهداشت) را راه اندازی کنند و همچنین یک سری از قوانین در حوزه رفاه سالمندان نیز پیش بینی شود و زمینه های قانونی آن نیز تسریع شود و در این خصوص دست به دست هم دهیم تا رنج و درد بدنی و روحی سالمندان کاهش یابد.
احمدیان ادامه داد: با شهرداری تهران در طراحی فضاهای شهری نیز برنامه ریزی هایی داشته ایم که امیدواریم با اقدامات موثر بتوان زمینه رفاه بیشتر و حضور سالمندان در فضاهای شهری مهیاتر شود تا سالمندان دچار انزوا و گوشه نشینی نشوند.
**سالمندان در عرصه آموزش در حوزه فناوری های نوین
مدیرکل برنامه ریزی و ارزشیابی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره ایران گفت: سالمندان در جهان فناوری ها گمشده اند و آمادگی تعامل و حضور در این فضای پیچیده را ندارند، حتی گاهی اوقات از سالمندان خواسته می شود برای انجام برخی از امور خود و ثبت نام از فناوری خیلی نا آشنا برای وی استفاده کنند و آن ها در این شرایط کاملا با فضا غریبه هستند و دچار استرس می شوند.
وی ادامه داد: باید برای کاهش استرس و دغدغه سالمندان و آشنایی با دنیای سایبری و دیجیتال تدبیر شود.
**سالمندان تحقیر نشوند چراکه ارزش ها و ریشه های هویتی مان تحقیر می شود
احمدیان خاطرنشان کرد: اگر سالمندان تحقیر شوند به جامعه آسیب و ضرر وارد می شود و کاهش عزت بزرگان و سالمندان تبعات منفی را به همراه دارد و اعتقاد دارم بخشی از فسادهای اقتصادی و اختلاس ها که در جامعه اتفاق می افتد به دلیل این است که افراد به دلیل اطمینان نداشتن و ترس از دوران سالمندی خود و نبود ایمنی با چنین فسادهای اقتصادی می خواهند آن را جبران کنند، اگر حمایت های اجتماعی قوی تر و مناسبت تر باشد کمتر شاهد این چنین وضعی خواهیم بود .
وی اضافه کرد: این دیدگاه که افزایش کیفیت زندگی و چشم انداز سالمندی می تواند به سلامت اداری کشور کمک کند ،حرف کاملا روشنی است و یک تابع ریاضی است که هرقدر اطمینان و تامین اجتماعی در کشور بیشتر شود حتما بخشی از مشکلات این چنینی رفع خواهد شد و افراد با چشم انداز و تصور اینکه در آینده تامین اجتماعی نخواهند داشت خیلی از جنبه های کاذب این مسیر غلط و کاذب ایجاد احساس تامین دوران پیری و سالمندی را نخواهند داشت.
احمدیان افزود:باید سالمندان تکریم بیشتری شوند چرا که تکریم آنها باعث عزت نفس و تقویت روحیه خدمت به کشور می شود و این پیام مثبت و مقدس را خواهد داشت که «خدمت و از دوران پیری و فرسودگی نهراسید چراکه پیران و سالمندان عزت و شکوه یک ملت هستند».
**ورود به سراشیبی تند سالمندی
دکتر سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با تاکید بر اینکه جمعیت کشور با شیب تندی به سمت پیری می رود، می گوید: این موضوع با بالا رفتن سن امید به زندگی در کشور که نشان از موفقیت در حوزه بهداشت و درمان است و میانگین آن 74سال اعلام شده است خود را بیشتر نشان می دهد.
وی با اشاره به کاهش باروری و افزایش سن امید به زندگی ادامه می دهد: طبیعتا در چنین شرایطی بدون مدیریت هوشمندانه نمی توان برای حرکت جمعیت به سمت پیری برنامه ریزی درستی داشت.
موسوی چلک به شاخص هاله که یکی از ابعاد سالمندی است ،اشاره می کند و می گوید: شاخص هاله یعنی امید به زندگی سالم و منظور تعداد سال هایی است که افراد بعد از 60 سالگی سالم زندگی می کنند و با مشکلات و بیماری های مربوط به سالمندی درگیر نیستند و این تعریف با امید به زندگی متفاوت است.
این مددکار اجتماعی با اعتقاد بر این موضوع که نمی توان نسبت به موضوع سالمندی بی تفاوت بود ،اضافه می کند: در بخش اجتماعی مولفه هایی وجود دارد که نشان می دهد ما باید نگاه و توجهمان به سالمندی و سالمندان مراتب بیشتر از گذشته باشد ،چراکه ساختار خانواده در حال تغییر است و این یکی از مولفه های این حوزه محسوب می شود.
وی در توضیح این مطلب ادامه می دهد:امروزه خانواده ها به سمت خانواده های هسته ای یعنی زن، مرد و فرزند تغییر مسیر داده اند و دیگر خانواده گسترده ای را نمی توان یافت، از طرفی شاهد ضعف نظام تامین اجتماعی هستیم و از آنجا که نظام اجتماعی قوی نداریم سالمندان ما از دغدغه های زیادی برخوردار هستند.
موسوی چلک موضوع سالمندی را بسیار مهم اعلام می کند و می گوید: ساختار روابط اجتماعی ما نیز از جمله مولفه هایی است که باعث می شود نگاه ما به سالمندی و سالمندان بیش از گذشته باشد ،چرا که سالمندان در گذشته دارای منزلت و جایگاه ویژه ای در محله و جامعه بودند اما امروزه بنابه دلایل مختلف شاهد بی تفاوتی نسبت به این قشر از جامعه هستیم.
**10 هزار سالمند مجهول الهویه داریم
موسوی چلک به آمار رجوع می کند و می گوید: طبق سرشماری سال 90 بیش از 6 میلیون سالمند در کشور زندگی می کنند و طبق آمار سازمان بهزیستی کشور حدود 10 هزار سالمند مجهول الهویه در مراکز نگهداری می شوند.
وی اضافه می کند : هرچند که طبق اعلام سازمان بهزیستی این ارقام بالا نیست اما شیب واگذاری و رهاشدگی بالاست و این نشانه هایی است که مدیریت اجتماعی را به تامل
وا می دارد تا نگاه ویژه ای به موضوع سالمندی داشته باشد،این در شرایطی است که ما با ضعف اخلاق اجتماعی در جامعه مواجه هستیم و آثار آن نیز کاملا مشهود است.
وی در این زمینه ادامه می دهد: طبق مصوبه شورای ملی سالمندان که توسط دولت در سال 83 بر اساس قانون برنامه پنجم به تصویب رسید، وظایفی در کشور برای حوزه سالمندی مشخص شده است،یکی از آن وظایف درجزء 5 بند الف ماده 192 قانون برنامه سوم آمده است و به موضوع شورای ملی سالمندان توجه شده است و در آن 4 الی 5 وظیفه برای کشور مشخص است.
موسوی چلک می گوید :بخش عمده این وظایف اجتماعی است و به حوزه سلامت و درمان در حوزه سالمندان مربوط می شود که عبارت است از تاکید بر حفظ احترام و حفظ حرمت سالمندان، تاکید بر تداوم حضور سالمندان درجامعه و حفظ جایگاه سالمندان در خانواده اما نکته ای که در این مصوبه وجود دارد و مورد نقد بسیاری از کارشناسان قرار گرفت ،آن بود که حتی برای موضوع حمایت از سالمندان در برابر آزار و اذیت نیز در یکی از بندهای این مصوبه پیش بینی هایی شده بود.
این کارشناس اضافه می کند: در همین راستا و در سال 92 آیین نامه اورژانس اجتماعی را تهیه کردیم و بعد از راه افتادن اورژانس متوجه شدیم که آمارها نشان از خشونت در سالمندان می دهد بنابراین سالمندان آزار دیده را یکی از گروههای هدف قرار دهیم.
موسوی چلک در ادامه، با تاکید بر این نکته که یکی از گروه هایی که از مناسب سازی محیط بهره می گیرند سالمندان هستند ،خاطرنشان می کند: اصل مناسب سازی در قانون حمایت از حقوق معلولان مطرح شده است و یکی از شاخص های ارزیابی مناسب سازی نیز شامل حال سالمندان می شود ،چرا که طبق همان آیین نامه اگر قرار است که سالمند در محیط باشد، محیط باید برای او مناسب سازی شده باشد و محیط اجتماعی باید بستر را برای حضور سالمند فراهم کند،اما به طور فراگیر محیط شهری مان مناسب سازی نشده است و نه سالمند و نه معلول نمی توانند به راحتی در جامعه حضور داشته باشند.
این کارشناس باتاکید بر این موضوع که سالمندی به معنی ناکارآمدی نیست ،ادامه می دهد: درگذشته بسیاری از مشارکت های اجتماعی، مسئولیت های اجتماعی، انتقال عناصر فرهنگی و حتی مدیریت روابط خانوادگی و حتی محله توسط این گروه صورت می گرفت ، از طرفی سالمندان گروه هایی بودند که بیشترین نقش در جامعه پذیری داشته اند ،اما امروزه این نقش را مطبوعات؛ رسانه ها و فضای مجازی پر کرده اند.
موسوی می گوید:در پژوهش های صورت گرفته مهمترین نیازهای سالمندان 'توجه به آنها' گزارش شده است اما نکته اینجاست که این توجه به معنی مشورت کردن، تماس گرفتن و اهمیت دادن است و با رفع نیازهای مالی بسیار متفاوت است.
وی خاطرنشان می کند: طبق آمار سازمان بهداشت جهانی 15 درصد سالمندان دچار اختلال روانی هستند که باید به آن توجه ویژه شود.
موسوی چلک با یادآوری این موضوع که جمعیت ایران هنوز پیر نیست ،می گوید: اگر 12 درصد جمعیت کشوری بالای 60 سال سن داشته باشد آن کشور پیر محسوب می شودگفت : این در شرایطی است که آمارها اعلام کرده است 5/8 در صد جمعیت کشورمان بالای 60 سال سن دارند و اگر این روند ادامه پیداکند پیش بینی می شود که تا سال 2050 جمعیت سالمند کشورمان به 25 درصد برسد.
وی با اعلام این موضوع که اگر تدبیر نکنیم سالمندی در آینده به یک بحران تبدیل می شود ادامه می دهد: آخرین سندی که در حال آماده سازی است برنامه ششم توسعه است که درآن جایگاهی برای سالمندان درنظرگرفته نشده است، این در شرایطی است که با سرعت زیادی به سمت سالمندی پیش می رویم و این موضوع دغدغه آینده کشور خواهد بود چراکه سیاستگذاری کلان کشور ما متناسب با تغییرات جمعیتی نیست و ما نگاه آینده نگر درحوزه سیاستگذاری نداریم.
این کارشناس درادامه اضافه می کند: از آنجا که به سمت خانواده های تک فرزندی تغییر مسیر داده ایم ، مسایل سالمندی در آینده ما را گرفتار خواهد کرد این در شرایطی است که سازمان های اجتماعی آماده پذیرش موضوعات و نیازهای اجتماعی حتی در حوزه مراقبت و حمایت سالمندان نیستند ،حتی مراکز مراقبت از سالمندان نیز آموزش های متناسب با رفع نیازهای سالمندان را ندیده اند و این ضعف جدی ما در این حوزه محسوب می شود.
موسوی چلک به اصل 29 قانون اساسی اشاره می کند و حمایت از افراد با شرایط مختلف از جمله پیری را وظیفه دولت اعلام می کند و می گوید: عمده ترین مشکل ما در بخش سالمندان برنامه ریزی ما است،عموم برنامه های ما در این حوزه به 60 سال به بعد مربوط می شود این درحالی است که اگر قرار باشد ما سالمند بانشاط داشته باشیم ،باید برنامه هایمان را از کودکی شروع کنیم و این تفاوت سالمندان کشور ما و سالمندان کشورهای دیگر است، در بسیاری از کشورها برای داشتن سالمندی پویا از کودکی برنامه ریزی کرده اند و برای آنها این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی در یک سال شعار سازمان جهانی بهداشت در روز جهانی سالمند' داشتن پیر با نشاط' بود.
وی با تاکید بر اینکه دولت ها باید پاسخگوی نیاز همه اقشار جامعه باشند، درادامه می گوید: زمانی که جمعیت جوان کشور ما بالا بود بحث آموزش، اشتغال، مسکن و ازدواج در عموم سیاستگذاری ها مطرح می شد حال که به سمت سالمندی پیش می رویم ضروری است که از هم اکنون برای رفع نیازهای آنها تمهیداتی لحاظ شود.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در انتقادی به رویکرد سازمان های حمایتی ادامه می دهد: امروزه رویکرد سرای سالمندان در حال تغییر است و از حالت شبانه به روزانه تغییر مسیر داده اند، یعنی به جای اینکه سالمندان به طور شبانه روز در آن مراکز نگهداری شوند به مراکزی تبدیل می شوند که در آنجا نقش خود را ایفا می کنند و از ظرفیت های آنها استفاده می شود و در پایان روز به خانه خود بازمی گردند،اما اتفاقی که باید بیافتد این است که سالمند باید در جامعه نگهداری شود نه در مراکز سالمندان، به همین منظور مراکز مراقبت اجتماعی را در دست طراحی داریم تا مراکز روزانه توسعه یابد.
**بهزیستی یا بهداشت
موسوی چلک می گوید: کشوری که می خواهد مسیر پیشرفت را طی کند باید از شاخصه های بالایی برخوردار باشد تا بتواند بر اساس آن مسیر توسعه را به درستی طی کند و معتقدم خیلی از این شاخص ها با استفاده از ظرفیت افراد باتجربه و موسفید به نتیجه می رسد.
وی سئوالی را طرح می کندو در پاسخ به این سئوال که چه چیزی باعث همبستگی اجتماعی می شود؟ چنین می گوید: سالمندان مهمترین مولفه هایی هستند که می توانند در این بخش به ما کمک کنند آنها می توانند ما را به داشته هایمان آشنا و احساس تعلقمان به کشور را زیاد کنند.
چه چیزی باعث افزایش شاخص سرمایه اجتماعی باشد؟ این سئوال را نیز رئیس انجمن مددکاری اجتماعی مطرح می کند و در پاسخ به آن ضمن اشاره به این نکته که برای طی کردن مسیر پیشرفت در کشور به مولفه های اجتماعی زیادی نیاز داریم،ادامه می دهد: در گذشته سالمندان یکی از این مولفه هایی بودند که در مراسم هایی همچون گلریزان ها حضور داشتند،سالمندان مو سپیدانی هستند که می توانند به دولت ها کمک کنند که دولت در مسیر انجام وظایف گام موثرتری بردارد و این نقش سالمندان در خانواده ها نیز وجود داشت.
موسوی چلک با نگرانی می گوید: در شرایطی که کشور به سمت سالمندی در حرکت است ، سالمندان ما تنها هستند و خودکشی در میان آنها مشاهده می شود، هرچند سرقت از سالمندان و آزار آنها نیز از جمله دغدغه هایی است که آمارشان هر سال بیش تر از گذشته می شود.
وی با تاکید بر این نکته که در اکثر کشورهای دنیا وزارت بهداشت متولی امور سالمندان نیست، اضافه می کند: مساله مهم در حوزه سالمندان این است که تقسیم کار جدی و مشخصی در این حوزه وجود ندارد،حوزه سالمندی از مولفه های بهداشت و درمان محسوب نمی شود و جنس کار سالمندی با نگاه اجتماعی بسیار متفاوت است، بنابر این کسی که بخواهد در این حوزه کار کند، باید ابعاد زیادی را درنظر بگیرد و تازمانی که تقسیم کار نداشته باشیم دعوای بین وزارت بهداشت و بهزیستی را خواهیم داشت.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با انتقاد از اینکه موضوعات اجتماعی در کشور جدی گرفته نمی شوند، می گوید: حوزه سالمندی از جمله موضوعات اجتماعی است که جدی گرفته نشده است ،لذا نه روی پیامدهایش کار می کنیم و نه روی ظرفیت هایش،بنابراین اگر تدبیر نکنیم به بحران می رسیم و نشانه های آن هم دیده می شود.
موسوی چلک در ا دامه اظهار می دارد: اگر کشوری می خواهیم که امنیت اجتماعی بالایی داشته باشد،باید به سالمندان توجه ویژه شود ،چرا که آنها می توانند یکی از بهترین گروه ها برای این همگرایی و تعلق اجتماعی در جامعه باشند، البته به شرطی که این را به عنوان یک واقعیت بپذیریم .
وی اضافه می کند: فاز اول رسیدن به امنیت اجتماعی سیاستگذاری است ،اگر ما در حوزه سیاستگذاری تغییرات جدی اتخاذ نکنیم و یا برنامه ها را متناسب با سیاست هایمان نداشته باشیم امکان طی مسیر درست را نخواهیم داشت،بنابراین بی تفاوتی در حوزه سیاستگذاری کلان کشور به موضوع سالمندی و تقلیل به یک بند از سیاست های کلی جمعیت حق مطلب را در حوزه سیاست های سالمندی ادا نمی کند.
نظرشما
آخرین اخبار