سالمندان تنها، رها
شده، مبتلا به فراموشي و مجهول‌الهويه؛ حالا كه كشور در آستانه بحران
سالمندي قرار دارد، رئيس سازمان بهزيستي می‌گوید این آسيب‌هاي جديد ممكن
است در سال‌هاي آينده گريبانگير جامعه و نهادهاي حمايتي شود.
«اگر ۲۰سال پیش کودک رها شده در خیابان‌ها داشتیم، اکنون سالمند رها شده
داریم. تنهایی، گوشه‌نشینی و انزواي آنها درحال افزایش است. با وجود اين‌كه
هنوز هم در فرهنگ کلی ما احترام به سالمند حاكم است، اما در اين‌باره
نگراني‌هاي زيادي وجود دارد.» اين جمله تكان‌دهنده‌ترين حرفي بود كه
انوشیروان محسنی‌بندپی در نشست خبري روز گذشته خود كه همزمان با هفته ملي
سالمند برگزار شد، گفت؛ آن هم در شرايطي كه تنهايي و انزواي افراد زمينه را
براي بروز بيماری‌هاي روحي، رواني در آنها ايجاد می‌كند. او در ادامه
درباره مراكز نگهداري سالمندان گفت: «هنوز مراکز شبانه سازمان ظرفیت خالی
دارد، اما مراکز روزانه سازمان تکمیل شده است.» اين موضوع نشان می‌دهد هنوز
هم تمایل به نگهداری سالمند در كشور وجود دارد و هشدارهايي كه
داده می‌شود بيشتر درباره سال‌هاي آينده است.
سالمندان دو برابر می‌شوند
همان‌طور كه بارها اعلام شده است جمعيت سالمندان كشور رو به افزايش است.
اواخر شهريور امسال هم سازمان بهداشت جهاني در گزارشي اعلام كرد که بين
سال‌هاي ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ جمعيت بالاي۶۰سال از ۱۲درصد به ۲۲درصد يعني حدود
دو برابر افزايش
خواهد يافت. رئيس سازمان بهزيستي هم در سخنان خود به همين مسأله اشاره كرد:
«در سال ١٣٣٥، ٣درصد جمعیت کشور سالمند بود که در سال ٩٠ به ٨,٢درصد
رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ١٤٠٤ به ١٠درصد و تا سال ١٤٣٠ به ٢١ تا
٢٥درصد برسد. بنابراین افراد زیر ١٥سال و بالای ٦٠سال در سال‌های آینده
با هم برابر می‌شوند و تا ٣٥سال بعد، تعداد سالمندان دوبرابر
خواهد شد.»
بندپي معتقد است كه «می‌توان از سالمندان در مسائل اجتماعی و سیاسی
بهره‌برداری مثبت داشت. از طرفی، برخی شاخص‌ها نشان می‌دهد این گروه یک
تهدید نیست بلکه رفاه، حمایت اجتماعی و مراقبت‌های بهداشتی برای آنها بهتر
شده است.» البته امسال نخستین سالي است كه رديف اعتباري ويژه‌ای براي
سالمندان در نظر گرفته شده است و سازمان بهزيستي با همين بودجه‌ها طرح
پايلوت پرداخت اياب و ذهاب آنان را در يكي از استان‌ها در دستور كار دارد.
تغيير سبك زندگي ٤٥هزار زن سالمند در ١٠ استان كشور با همكاري معاونت زنان
ریاست‌جمهوري، راه‌اندازي بنیاد فرزانگان در ١٢٣ استان براي رسيدگي به
مسائل سالمندان، ترویج دوره طب سالمندی و مراقبت‌های سالمندی با موسسات
آموزشي در قالب تفاهمنامه‌ها و همچنین ترويج باشگاه‌های سالمندی از ديگر
برنامه‌های اين سازمان است.
گیلان، پيرترين استان كشور
اميد به زندگي مسأله ديگري بود كه رئيس سازمان بهزيستي درباره آن سخن گفت:
«میانگین طول عمر افراد در كشور ٧٤ است و اين عدد با کشورهای دیگر قابل
مقایسه نیست. همچنین امید به زندگی زنان سالمند ٢سال بیشتر است. ضمن
اين‌كه همچنان گيلان با ١١درصد جمعيت پيرترين استان است و
سيستان‌وبلوچستان با ٤,٩ درصد، جمعيت جوان بيشتري نسبت به بقيه استان‌ها
دارد.» البته شاخص سني استان‌ها در جمعيت‌شناسي معاني ويژه‌ای دارد و
می‌توان از آن به سطح توسعه‌يافتگي در خدمات بهداشت و درمان در شهرها پي
برد؛ به‌عنوان مثال استاني كه شاخص‌هاي بالاي بهداشتي داشته باشد، همواره
جمعيت سالمند بيشتري خواهد داشت، بنابراين می‌توان گفت استان سيستان و
بلوچستان از شاخص‌هاي بهداشت و درمان پاييني برخوردار است.
به گفته او، «اكنون حدود ٦٠٠هزار سالمند تحت حمایت سازمان است که ١٠٠هزار
نفر از آنها یارانه می‌گیرند، ١٨هزار نفر در مراکز شبانه‌روزی هستند که
یارانه آنها حدود ٦٠٠هزار تومان است و یارانه در مراکز روزانه حدود ٣٠٠ تا
٣٥٠هزار تومان است. معیار برای شمارش افراد سالمند در کشور افراد ٦٥سال
است که تعداد آنها حدود ٤میلیون و ٢٠٠هزار نفر است.»
زنان سالمند زياد شدند
چند وقتي است كه مسأله زنانه‌شدن سالمندي هم به هشدارهاي مسئولان و
كارشناسان حوزه رفاه اضافه شده است. گفته می‌شود در سال ١٤٣٠ زنان سالمند
٣٤درصد جمعيت ايران را تشكيل خواهند داد. رئیس شورای ملی سالمندان کشور هم
مسئول ديگري است كه اكنون خبرهايي را در اين باره اعلام كرد: «براساس
سرشماری سال ٩٠ حدود ٥١درصد جمعیت سالمند بالای ٦٠سال را زنان و ٤٩درصد
را مردان تشکیل می‌دهند؛ درواقع به سمت افزایش زنان سالمند می‌رویم و به
این ترتیب باید این واقعیت را بپذیریم که جامعه به سمت سالمندی رفته، تعداد
زنان سالمند رو به افزایش است، اما زیرساخت‌های لازم فراهم نیست.»
فرید براتی سده درباره تفكيك جنسيت سالمندان در استان‌هاي مختلف توضيحات
بيشتري ارایه كرد: «اکنون به ازای هر مرد سالمند تنها در کشور سه زن سالمند
تنها داریم و تعداد زنان سالمند تنها در استان‌های کمتر برخوردار بیش از
استان‌های برخوردار است؛ به طوری که برای مثال در استان گیلان با نرخ
سالمندی ١١درصد که پیرترین استان کشور است، تعداد زنان سالمند تنها نسبت
به مردان دو به یک است اما این رقم در ایلام و لرستان که نرخ سالمندی آنها
کم و منطبق با میانگین کشوری در حدود ٨درصد است، نسبت زن سالمند تنها به
مرد سالمند چهار به یک است.»
١٠٠هزار سالمند
از يارانه بهزيستي استفاده می‌كنند
رئیس شورای ملی سالمندان کشور همچنين تعداد سالمنداني را كه از يارانه
بهزيستي استفاده می‌كنند ١٠٠هزار نفر عنوان كرد و گفت: «طرح مراقبت در
منزل و کمک‌هزینه آن در سازمان فعال شده؛ به‌طوری که چنانچه خانواده‌ای
تمایل به نگهداری سالمند خود در خانواده داشته باشند، یارانه‌ای که حدود
یارانه مراکز شبانه‌روزی و روزانه سازمان بهزیستی است به افراد خانواده
پرداخت خواهد شد.»
او درباره رقم اعتباري كه در سال‌جاری براي سالمندان در نظر گرفته شده
است، گفت: «برای نخستین‌بار ردیف اعتباری در سازمان بهزیستی و وزارت رفاه
برای رسیدگی به وضع سالمندان در نظر گرفته شده است که رقم آن در وزارت رفاه
٣میلیارد و ٥٥٠میلیون تومان و در بهزیستی حدود یک‌میلیارد و ٧٠٠میلیون
تومان است که در سال آینده نیز پیشنهاد افزایش بودجه را در این خصوص ارایه
داده‌ایم. در حال حاضر در دو استان کشور تأمین حداقل بخشی از هزینه‌های
سلامت سالمندانی که توان پرداخت این هزینه‌ها را ندارند، در دستورکار است؛
علاوه بر آن در دو استان آذربایجان‌شرقی -شهر تبریز- و استان اصفهان -شهر
اصفهان- با همکاری شهرداری در حال راه‌اندازی محیط‌های دوستدار سالمند
هستیم.»
فرید براتی‌سده معتقد است: «در حال حاضر هیچ دستگاهی در کشور به اندازه
سازمان بهزیستی توانایی و تجربه در حوزه توانبخشی ندارد و چنانچه نهادی به
دنبال تقویت مسأله توانبخشی در کشور است، بهتر است به جای گشت‌و‌گذار در
سایر نهادها به سراغ بهزیستی بیاید. باید بدانیم که توانبخشی در این کشور
صاحب دارد و صاحب آن بهزیستی است؛ در حال حاضر هیچ مشکلی در تأمین وسایل
توان پزشکی برای سالمندان نداریم و چنانچه سالمندی برای تأمین این وسایل به
بهزیستی مراجعه کند، دست خالی برنمی‌گردد؛ البته در گذشته زیرساخت‌های
لازم و کافی برای ارایه خدمت به این قشر نداشتیم به‌طوری که تنها بهزیستی
مسئول ارایه خدمت به این قشر بود و همواره سالمندان مظلوم‌ترین قشر جامعه
بوده که تاکنون قانونی برای حمایت از آنها وجود نداشته و فقط در حد
آیین‌نامه‌ها از آنها حمایت شده است.»
او درباره وجود دو سند از سوی بهزیستی و وزارت بهداشت درباره سند ملی
سالمندان صحبت كرد كه سند بهزیستی بر جنبه‌های حمایتی و سند وزارت بهداشت
بر جنبه‌های پزشکی تأکید دارد: «پیشنهاد دادیم که این دو سند ادغام شوند تا
اثربخشی آنها بیشتر شود. سند بهزیستی آماده است، اعلام آمادگی کردیم و
قطعا باید سازمان‌های مرتبط مانند وزارت بهداشت، سازمان تأمین‌اجتماعی و
سازمان بازنشستگی نیز در این حوزه با ما همکاری کنند. با وجود آن‌که
زیرساخت‌های لازم برای حمایت از سالمندان به‌طور کامل در کشور فراهم نشده،
حتی یارانه توانبخشی که تا سال گذشته به سالمندان ارایه می‌شد نیز سال
قبل قطع شد ولی با مکاتبه‌های انجام‌شده دوباره مصوب شد.»
ارسال طرح راه‌اندازی کانون حمایت از سالمندان به وزارت رفاه خبري ديگري
بود كه رئیس شورای ملی سالمندان کشور آن را مطرح كرد: «این طرح به وزارت
رفاه ارسال شده و پس از تأیید به هیأت دولت می‌رود. با همکاری سازمان‌های
مرتبط همچون نظام پرستاری، سازمان نظام مشاوره و روانشناسی، مددکاری و...
به دنبال استقرار دوره‌های مراقبت در منزل برای سالمندان هستیم. علاوه بر
آن شورای ملی سالمندان کشور آماده پذیرش هرگونه طرح از سوی سازمان‌ها،
صاحبنظران و فعالان این حوزه است.»
رئيس سازمان بهزيستي : هزينه سالمندان مجهول‌الهويه بيشتر از يارانه دريافتي است
رئيس سازمان بهزيستي كشور می‌گويد: «براي پذيرش سالمنداني كه
رها شده‌اند، آمادگي داريم؛ اما لازم است تا يارانه دريافتي آنها از سازمان
هدفمندي يارانه افزايش يابد.»
چندي قبل در كنگره حقوق شهروندي و سالمندان اعلام شد كه حدود ٢٣ تا ٢٥ درصد
از جمعيت سالمند كشور مجهول‌الهويه يا گم‌شده هستند به اين معنا كه تحت
پوشش هيچ نهاد و سازماني نيستند و حتي از طرف سازمان‌هاي بيمه هم حمايت
نمي‌شوند؛ اما از سوي خانواده و اطرافيان حمايت مالي می‌شوند. در اين ميان
حدود ١٠هزار سالمند مجهول‌الهويه ديگر هم وجود دارند كه نه‌تنها تحت حمايت
سازمان‌هاي بيمه‌گر نيستند، كه حتي خانواده‌هايشان هم از آنها حمايت
نمي‌كنند و مسئوليت آنها به عهده سازمان‌هاي دولتي حمايتگر است. حالا
انوشیروان محسنی‌بندپی هم توضيحاتي در اين‌باره
دارد: «دادستاني و نيروي انتظامي براساس ضوابط و مقررات هر كدام از اين
افرادي را كه در خيابان رها می‌شوند و قيم و خانه ندارند، براساس حكم قضائي
به سازمان بهزيستي ارجاع دهند و ما هم طبق قانون وظيفه داريم از آنها
نگهداري كنيم.» او از اعلام آمادگي براي پذيرش اين افراد خبر می‌دهد:
«آمادگي داريم كه به لحاظ قانوني و يا همكاري‌هاي بين بخشي نسبت به پذيرش
اين افراد در مراكز شبانه‌روزي سازمان اقدام كنيم. البته سازمان هدفمندي
يارانه‌ها براي هركدام از اين افراد حدود ٦٠٠هزار تومان يارانه می‌دهد؛
اما برخي از مراكز شبانه‌روزي سالمندان می‌گويند كه هزينه نگهداري اين
سالمندان مجهول‌الهويه بيش از ٦٠٠هزار تومان است. بنابراين در حال رايزني
با مسئولان سازمان مديريت برنامه‌ريزي هستيم كه رقم ٦٠٠هزار تومان را
افزايش دهند تا مراكز شبانه‌روزي هم خدمات تخصصي خود را براي اين افراد كم
نكنند.» او با اشاره به لزوم افزايش ١٠ تا ١٥درصدي رقم حمايتي سالمندان
مجهول‌الهويه می‌افزايد: «قيمت تمام‌شده نگهداري اين افراد بيشتر از رقم
پيشنهادي است و ما در تلاش هستيم تا اين مسئولان را قانع كنيم.»
رئیس شورای ملی سالمندان کشور مطرح كرد: آمار پايين متخصصان طب سالمندي در كشور
رئیس شورای ملی سالمندان کشور می‌گويد: «تعداد متخصصان طب
سالمندي نسبت به نياز كشور بسيار پايين است.» سازمان بهزيستي درباره كمبود
متخصص طب سالمندي چه اقداماتي را انجام داده است؟ اين سوالي است كه فرید
براتی سده در پاسخ به آن می‌گويد: «آموزش متخصص طب سالمندي
برعهده بهزيستي نيست و وزارت بهداشت مسئوليت آن را برعهده دارد. اطلاع دارم
كه اكنون برخي از دانشگاه‌ها به اين متخصصان آموزش می‌دهند. البته تربيت
متخصصان اين حوزه مدتي متوقف مانده بود اما با تغييراتي كه در وزارتخانه
بهداشت و درمان آغاز شده اين آموزش‌ها جدي‌تر شده است. ما هم در دانشگاه
علوم بهزيستي نزديك به ٣٠ نفر PHD سالمندان داريم كه بخشي از آنها متخصص طب
سالمندي هستند.» او به‌روز كردن دانش مردم و مسئولان جامعه در حوزه
سالمندي را يكي از مهم‌ترين وظايف سازمان بهزيستي مي‌داند كه در قالب
برنامه‌هاي مختلف ازجمله برنامه‌هاي آموزشي براي كارشناسان بهزيستي و
افزايش رشته‌هاي مرتبط به سلامت سالمندان اجرا می‌شود: «در بازديدي كه از
استان‌هاي مختلف داشتم، مشخص شد كه برخي از آنها حتي يك متخصص طب سالمندي
هم ندارند كه وزارتخانه بهداشت براي آن فكري كند، چون تعداد متخصصان طب
سالمندي بالا نيست. اين آمار نسبت به سال‌هاي گذشته بيشتر شده است اما با
توجه به نيازهاي كشور اين آمار بالا نيست.»
سوال ديگري كه از اين مقام مسئول پرسيده شد درباره آمار رهاسازي سالمندان
بود كه او در جواب گفت: «درحال حاضر رهاسازي سالمندان معضل شديدي نيست.
احتمالا سالمنداني هم كه در سطح خيابان‌ها پيدا می‌شوند اغلب مبتلا به
آلزايمر هستند و خانواده‌هاي كمي هستند که سالمندان خود را رها می‌كنند
البته آمار دقيقي دراين‌باره نداريم اما نكته‌اي كه دراين‌باره وجود دارد
اين است كه در سال‌هاي آينده نگران افزايش سالمنداني هستيم كه تنها
می‌شوند. شواهد نشان می‌دهد كه جوانان تمايل زيادي به زندگي جدا از والدين
خود دارند كه حالا هم به‌عنوان خانه‌هاي مجردي رواج يافته است. رواج زندگي
مجردي، همان چيزي است كه ما براي سال‌هاي آينده نگران آن هستيم. البته
درحال حاضر هم وجود دارد اما تعداد آن زياد نيست و نگراني‌هاي ما بيشتر
براي آينده است، بنابراين بايد فرهنگ‌سازي در اين زمينه را از همين حالا
شروع كنيم.»
آيا آماري از سالمنداني كه به بيماري آلزايمر مبتلا هستند در سازمان وجود
دارد؟ فرید براتی سده در اين‌باره هم آماري ندارد: «هيچ آمار دقيقي در
اين‌باره نداريم، اما مسأله‌اي كه وجود دارد اين است كه آلزايمر اغلب از
٦٥سالگي به بعد رخ می‌دهد. آمار انجمن آلزايمر نشان می‌دهد حدود ٧٠٠هزار
بيمار آلزايمري در كشور داريم كه ٩٠درصد آنان در سنين بالا هستند و گفته
می‌شود كه حدود ٤ تا ٥هزار نفر آنها تحت پوشش اين انجمن قرار دارند. در
سال گذشته طرحي براي غربالگري بيماران آلزايمري در معاونت توانبخشي سازمان
شروع كرديم كه در برخي از استان‌ها و تهران انجام و نتايج آن در آينده
اعلام می‌شود.»شهروند
