داروهای گیاهی هم بی‌خطر نیستند

آنچه در این مورد اهمیت بسیاری دارد و کمتر مورد توجه بیماران واقع می‌شود، اظهار مصرف داروهایی است که به‌وسیله پزشک نسخه نشده‌اند یا داروها و مکمل‌هایی است که بیمار آنها را چندان مهم نمی‌پندارد. گاهی بسیاری از این داروها حتی از داروخانه‌ها هم تهیه نمی‌شوند و بیمار آنها را از جاهایی چون عطاری‌ها تهیه می‌کند.

برخی افراد از داروهای گیاهی همچون شجرالمعبد (ginkgo) برای بهتر شدن حافظه، اکیناسه (echinacea) برای تقویت سیستم ایمنی و از مولتی‌ویتامین‌ها برای سلامت عمومی استفاده می‌کنند. بر اساس یک آمار منتشر شده، 32-22 درصد از بیمارانی که جراحی می‌شوند، از داروهای گیاهی استفاده می‌کنند. این در حالی است که نزدیک به 50 درصد از مصرف‌کنندگان داروهای گیاهی، به‌طور همزمان از چند گیاه استفاده کرده و نزدیک به 25 درصد از مصرف کنندگان داروهای گیاهی به‌طور همزمان داروهای نسخه شده نیز دریافت می‌کنند.

این داروها هرچند در بیشتر موارد بدون نسخه پزشک خریداری شده و استفاده از آنها به منظور درمان بیماری خاصی نیست، می‌‌تواند با داروهای هوشبر استفاده شده طی جراحی یا هر اقدام طبی مداخله‌ای دیگری تداخل کنند. از این روی ممکن است مصرف این داروها از نظر بیمار چندان اهمیتی نداشته باشد و به هنگام دادن شرح‌حال به پزشک، آنها را به شمار نیاورد یا فراموش کند اما قطعا در پاسخ به پرسش متخصص بیهوشی در این مورد لازم است نوع و مقدار مصرف هر یک از آنها را بیان کند تا برای انتخاب روش بیهوشی و داروهای مورد استفاده بهترین تصمیم گرفته شود.
اهمیت مکمل های غذایی و داروهای گیاهی چیست؟
برخلاف داروهای نسخه‌ای و حتی داروهایی که بدون نسخه عرضه می‌شوند (OTC: over-the-counter)، نظارت دقیقی در مورد مکمل‌ها توسط نهادهای قانونی چون وزارت بهداشت و درمان انجام نمی‌شود. بنابراین شرکت‌های سازنده این اقلام حتی در ایالات متحده که نظارت بر داروها با سازمان غذا و دارو (FDA: Food and Drug Administration) است، اجباری به اثبات بی‌خطر بودن یا حتی کارآمدی محصولات خود ندارند. در چنین شرایطی بعید هم نیست که محتوای درونی محصولات در هر یک از آنها متفاوت با دیگری و چه‌بسا در برخی موارد سطح فرآورده فراتر از اندازه‌های بی‌خطر باشد و فرد مصرف کننده را در معرض خطرات جدی قرار دهد.

حتی اگر فردی این گروه از داروها را بدون آنکه مشکلی داشته باشد، مصرف کند، بعضی از آنها وی را در معرض برخی خطرات برای جراحی قرار خواهد داد، چرا که تعدادی از این داروها می‌توانند اثرات هوشبرها را افزایش دهند، بر خطر خونریزی بیفزایند، فشار خون را بالا ببرند، با سایر داروها تداخل اثر داشته باشند یا مشکلات قلبی پدید آورند.

ملاقات با پزشک متخصص بیهوشی، راه‌حل این مشکل!
یکی دیگر از دلایل بسیاری که لزوم ملاقات بیمار را با متخصص بیهوشی خود پیش از عمل مطرح می‌کند، بیان استفاده از این داروها و اقداماتی است که برای مهیا شدن بیمار به منظور کاهش مخاطرات جراحی و بیهوشی ناشی از مصرف آنها اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. متخصص آنستزی، پزشکی است که در حیطه بیهوشی، مراقبت‌های ویژه و درد آموزش‌های تخصصی را پس از طی دوران تحصیل در دوره پزشکی عمومی گذرانده و می‌تواند بهترین فرد برای مشورت بیمار در زمینه داروهای مصرفی او در دوره زمانی پیرامون عمل باشد. متخصص بیهوشی در همکاری با سایر متخصصین پزشکی گروه درمانگر بیمار، به طرح‌ریزی روش بیهوشی و کنترل درد بیمار طی و پس از جراحی می‌پردازد و آن را اجرا می‌کند. مدت تحصیل طولانی در این رشته بالینی و تخصصی پزشکی به وی کمک می‌کند تا بی‌خطرترین و باکیفیت‌ترین مراقبت قبل، حین و بعد از جراحی را برای بیمار فراهم آورد.
در ملاقات پیش از جراحی، پزشک متخصص بیهوشی (آنستزیولوژیست) به پرسش‌های شما در مورد جراحی و بیهوشی پاسخ خواهد گفت و از شما پرسش‌های تفصیلی در مورد وضعیت سلامت و داروهای مورد استفاده خواهد پرسید که به او در ارائه بهترین مراقبت‌های آنستزی کمک کند. از این روی توصیه می‌شود شما هم جزئیات همه داروهای مصرفی خود را با او در میان بگذارید که این داروها شامل داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی چون ویتامین‌ها نیز می‌شوند.

با این وجود بسیاری از افراد آنگونه که باید رفتار نمی‌کنند و آنطور که مطالعات نشان می‌دهند نیمی از افرادی که مکمل‌های گیاهی مصرف می‌کنند در این مورد پیش از جراحی به پزشک خود اطلاعاتی نمی‌دهند.
شاید یک ایده خوب، به همراه داشتن همه داروها و مکمل‌ها در روز ملاقات با پزشک متخصص بیهوشی باشد. این روش به متخصص بیهوشی شما کمک خواهد کرد اطلاعات بیشتری در مورد نوع و مقدار مصرف هر یک از داروهای شما به دست آورد. در برخی موارد پزشک متخصص بیهوشی شما ممکن است پیشنهاد توقف مصرف برخی مکمل‌ها را حداقل برای دو هفته پیش از جراحی بدهد که این توصیه قطعا در راستای کاهش مخاطرات جراحی انجام شده و لازم‌الاجرا ست.

خطرات بالقوه داروهای گیاهی و مکمل‌های شایع
سرخارگل (Echinacea): این گیاه که از خانواده گل آفتاب‌گردان است و به تازگی در کاهش بروز و مدت سرماخوردگی موثر شناخته شده، در مصرف طولانی‌مدت می‌تواند موجب ترمیم ضعیف زخم و عفونت‌های فرصت‌طلب در دوره پس از عمل شود. علاوه بر این، مصرف این دارو در بیماران کبدی یا کسانی که عمل جراحی در آنها کبد و گردش خون بیمار را متاثر می‌سازد، می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد.

افدرا، ارمک یا ریش بز (Ma-Huang): این گیاه یک گیاه کاهنده اشتها است که می‌تواند با برخی داروهای فشار خون تداخل اثر داشته باشد. نتیجه این تداخل می‌تواند افزایش‌های خطرناک در فشار خون یا ضربان قلب باشد.
سیر (Garlic): برخی افراد از این گیاه به منظور کاهش کلسترول یا فشار خون خود استفاده می‌کنند اما مصرف آن می‌تواند خونریزی را افزایش دهد.

درخت چهل سکه یا شجرالمعبد (Ginkgo): گیاه حاصل از این درخت به منظور بهبود حافظه استفاده می‌شود اما مصرف آن می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
جنسه یا جنسان (Ginseng): این گیاه به منظور بهتر شدن تمرکز استفاه می‌شود اما مصرف آن می‌تواند بر ضربان قلب و خطر خونریزی را افزایش دهد.

کاوا (Kava): این گیاه که نوعی فلفل است به منظور کاهش اضطراب استفاده می‌شود و می‌تواند اثرات داروهای هوشبر را افزایش دهد.
مخمر سنت جان (St. John’s Wort): این داروی گیاهی هم به منظور کاهش اضطراب و کمک به رفع مشکلات خواب مصرف می‌شود اما می‌تواند اثرات هوشبرها را طولانی‌تر کند.
سنبل‌الطیب (Valerian): دارویی است که به خواب بهتر کمک می‌کند اما می‌تواند اثر برخی هوشبرها را طولانی‌تر سازد.
نخل بادبزنی (Saw palmetto): این گیاه عمدتا برای درمان علائم همراه بزرگی خوش‌خیم پروستات استفاده می‌شود اما چندان موثر نیست. با این وجود مصرف آن در نزدیکی زمان جراحی، می‌تواند بر خطر خونریزی طی عمل بی‌افزاید.
ویتامین E: برخی از افراد این ویتامین را به منظور کند کردن فرآیند پیری مصرف می‌کنند اما استفاده از آن می‌تواند خونریزی را بیشتر کرده و موجب پیدایش مشکلاتی در فشار خون فرد شود.
رضا امین‌نژاد
متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه
استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قم مسئول کارگروه تهیه و تدوین راهنماهای بالینی کشوری انجمن آنستزیولوژی و مراقبت‌های ویژه ایران