دانستنی های مهم درباره کم کاری تیروئید

در این یادداشت آمده است:

تیروئید غده ای است که در جلو و پائین گردن قرار دارد و هورمون هائی که ترشح می کند بر روی تمام اعضای بدن تأثیر می گذارد و در سوخت و ساز کربوهیدرات ها، پروتئین و چربی مؤثر است. تیروئید در زمان جنینی در قاعده زبان در ناحیه حلق تشکیل می شود و به تدریج با رشد جنین مهاجرت کرده و بزرگ می شود تا سرانجام در محل خود مستقر می گردد.

رشد مغز در 2 تا 3 سال اول زندگی تقریباً کامل می شود، و هورمون های تیروئید برای رشد و تکامل مغز و سیستم عصبی لازم می باشند. بنابراین کم کاری تیروئید اگر در 3-2 سال اول زندگی تظاهر کند باعث عقب ماندگی ذهنی می شود ولی اگر بعد از این سال ها باشد اگرچه روی حافظه تأثیر دارد ولی عقب ماندگی مغزی ایجاد نمی کند. بر همین اساس کم کاری تیروئید به نوع مادرزادی و اکتسابی تقسیم می شود. کم کاری تیروئید که در3 سال اول زندگی تظاهر کند مادرزادی نامیده می شود اگرچه علت اکتسابی داشته باشد و در صورتی که بعد از 3 سال بروز کند اکتسابی محسوب می شود اگرچه علت مادرزادی داشته باشد. گرچه که کم کاری مادرزادی در صورت عدم معالجه منجر به عقب ماندگی ذهنی کودک می شود ولی در صورتیکه تشخيص بيماري زود داده شده و درمان به موقع شروع گردد كودك مثل يك فرد طبيعي رشد كرده، هيچگونه حالت غير طبيعي در وي ديده نشده و از هوش طبيعي برخوردار مي گردد.

کم کاری مادرزادی تیروئید

شیوع بیماری در دنیا با یافتن بیماری به روش غربالگری یک در چهار هزار گزارش شده است ولی در ایران شیوع بیشتر است و یک در هزار و یک در دو هزار در تحقیقات مختلف گزارش شده است. علت كم كاري مادرزادی تيروئيد می تواند به علت مسائل ژنتيكي باشد که رشد و تکامل آن صورت نگیرد یا به علت عدم مهاجرت در زمان جنینی کوچک مانده و ترشحات آن کمتر از طبیعی باشد که اکتوپی نام دارد یا عیب در یکی از مراحل ساخته شدن هورمون ها باشد. از عوامل محیطی هم كمبود يد و هم زیادی ید در مادر و نوزاد نیز می تواند باعث بوجود آمدن این عارضه گردد.چنان که خوردن داروهای حاوی ید و يا مصرف موضعی مواد يد دار و مواد يد دار مثل بتادين توسط مادر براي ضدعفوني كردن بند ناف نوزاد بکار می روند اما سبب ایجاد کم کاری مادرزادی تیروئید در نوزاد می شود. مصرف داروهاي ضد تيروئيد در حين بارداري برای درمان پرکاری تیروئید مادر و مصرف يد راديواكتيو در زمان بارداري نیز از جمله علل قابل ذکر هستند.

علائم بالینی

اين بيماري در زمان نوزادي مي تواند بدون علامت باشد و فقط 10% نوزادان علائم باليني را نشان مي دهند. در اكثر كشورهاي جهان در بين روزهای 6 – 3 بعد از تولد چند قطره خون از پاشنه پا ي نوزاد گرفته آنرا روی کاغذ صافی گذاشته و به آزمایشگاه میفرستند و در صورت ابتلا به کم کاری تیروئید به موقع درمان را شروع مي نمايند. اين برنامه را غربالگری تیروئید می نامند که هم اکنون در ایران نیز انجام می شود. كم كاري تيروئيد در نوزاد به اين صورت تظاهر مي كند كه نوزاد بيش از معمول آرام است، دير طلب شير مي كند و ممکن است در حين خوردن شير با اشكالات بلع و اشكالات تنفسي مواجه شود. ملاج بزرگتر از عادي است. زردي طولانی، انتهاهاي سرد، تغيير رنگ پوست بصورت لكه هاي كم رنگ با حاشیه قرمز رنگ نامرتب از جمله علائمي هستند كه ذهن را بايد به طرف تشخيص اين بيماري معطوف كند. هرچه كودك بزرگتر مي شود علائم بيماري آشكارتر مي گردد. كمبود رشد، عقب افتادگي تكاملي از نظر حركاتي كه كودك در زمان هاي مختلف انجام مي دهد ازعلائم قابل توجه هستند. بدین معنی که کودک به موقع نمی نشیند به موقع نمی خزد و چهار دست و پا راه نمی رود و همه حرکات او عقب است. بتدريج صورت پف آلوده شده، پوست به رنگ زرد كاهي و رنگ پريده در مي آيد. پوست خشك و پوسته پوسته می شود. موهاي خشك و خشن و شكننده، زبان بزرگي كه از دهان خارج شده است، گردن كوتاه ، چاقي مختصر، شكم بزرگ، فتق نافي، آهسته بودن حركات بدنی و يبوست بتدریج ظاهر مي گردند. با بروز اين علائم تشخيص براحتي داده مي شود ولي هرچه تشخيص ديرتر داده شود اثراتي كه روي عقل و ذهن بيمار می گذارد بيشتر است. آنچه بايد توجه كرد فقط تشخيص و شروع درمان نيست بلكه درمان مناسب و پيگيري نيز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چه بسا تشخيص داده می شود ولي مقدار دارو ناكافي و يا بیش از حد است. درمان با مقدار داروي زياد هم باعث بسته شدن زودرس استخوان هاي جمجمه و رشد سريع مغز مي شود كه آن نيز به نوبه خود مي تواند مشكل آفرين باشد. مسئله اي كه گاه والدين بيمار با آن مواجه هستند، اطرافيان بيمارند كه با دخالت هاي بيجاي خود والدين را از درمان باز مي دارند و میگویند، این کودک که سالم است چرا بیخود به او دارو می دهید، این داروهای شیمیائی برای انسان ضرر دارد و پدر و مادر هم غافل شده دارو را قطع می کنند و چند سال دیگر با کودکی مواجه هستند که رشد کافی نکرده و علائم کم کاری در تمام ارگان های بدن وی نمایان است و روی ذهن و حافظه وی نیز اثر گذاشته که بسیاری از اثرات غیر قابل برگشت هستند. حتی گاه پزشک دیگری که از آزمایش های اولیه بیمار اطلاع ندارد به اشتباه نوصیه به قطع درمان می کند و یا گاهی پزشک برای ارزیابی مجدد توصیه به یک ماه قطع درمان و آزمایش مجدد می نماید ولی والدین برای همیشه دارو را قطع می کنند و پس از چند سال يك كودك عقب مانده با همه علائم كم كاري تيروئيد كه كرتي نيسم هم گفته مي شود نصیبشان می شود.

کم کاری اکتسابی تیروئید

کم کاری اکتسابی تیروئید می تواند ناشی از مسائل ژنتیکی و مادرزادی باشد مثلاً عیب در راه ساخته شدن هورمون های تیروئید که اگر نسبی باشد می تواند در سنین بالاتر از 3 سال تظاهر کند. و گاهی تیروئیدی که در زمان جنینی مهاجرت نکرده و به آن تیروئید اکتوپی می گویند ممکن است سال ها مقدار کافی هورمون ترشح نماید و علائم کم کاری تیروئید ظاهر نشود ولی با رشد کودک بالاخره مقدار هورمون کفایت نکرده و کم کاری در سال های بعد خود را نشان دهد. از جمله علل دیگر کم کاری اکتسابی تیروئید و شایعترین آن تیروئیدیت مزمن است که به آن تیروئیدیت هاشیموتو می گویند. این بیماری ناشی از خود ایمنی و ساخته شدن آنتی بادی برضد تیروئید، هجوم سلول های ایمنی به تیروئید و تخریب تدریجی آن می باشد. عمل جراحی و برداشتن تیروئید، استفاده از ید رادیواکتیو، بعضی از بیماریهائی که با اشغال تیروئید بوسیله مواد رسوب کننده و یا هجوم سلول هائی به داخل تیروئید همراه هستند باعث از بین رفتن سلول های اصلی ترشحی تیروئید شده و کم کاری را ایجاد می کنند.

علائم بالینی

تظاهر بالینی کم کاری اکتسابی تیروئید بصورت عقب ماندگی رشد بدنی بخصوص از نظر رشد قدی است. کودک کمی چاق بنظر می رسد ولی چاقی های شدید کمتر می تواند به علت کم کاری تیروئید باشد. کودک آرام با حرکاتی کند، قیافۀ پف آلود با رنگ چهرۀ زرد کاهی و رنگ پریده جلب نظر می کند. وی یبوست دارد و شکمش برجسته است. حافظه خوب نیست ولی چون تحرک کمی دارد بیشتر می نشیند و درس می خواند لذا گاهی درس مدرسه نیز خیلی خوب است. هم بلوغ دیر رس و هم بلوغ زودرس می تواند با کم کاری تیروئید همراه باشد. و در سنین بعد از بلوغ در دختران خونریزی های نابجا در فواصل قاعدگی می تواند رخ بدهد. گاهی عضلات بزرگ شده و حالت ورزشکاری را بصورت کاذب ایجاد می کند.

تشخیص بیماری با ارزیابی آزمایشگاهی هورمون های تیروئید امکان پذیر بوده و درمان بیماری با تجویز هورمون بصورت یک بار در روز با حفظ فاصله با غذا بصورت یکساعت قبل از غذا و یا دو ساعت بعد از غذا است. بهتر است که همیشه در یک ساعت بخصوصی از روز قرص میل شود که فواصل آن کم و زیاد نشود. صبح موقع برخاستن از خواب و یا شب وقت خوابیدن معمولاً زمانی است که بیشتر بخاطر بیمار می ماند گرچه که بیشتر تجویز صبحگاهی پیشنهاد می شود. در 2 سال اول زندگی پیگیری آزمایشگاهی و بالینی بیمار در فواصل کوتاه باید صورت گیرد و لی هرچه کودک بزرگتر می شود این فواصل طولانی تر می گردد.

در نهایت، درمان کم کاری تیروئید اگر به موقع باشد به طور معجزه آسائی علائم بیماری از بین رفته و بیمار بهبودی می یابد.