بودجه سلامت، بسیار کمتر از آن‌چه فکر می‌کنید

به گزارش شفا آنلاین،به نقل از سپید عملکرد بودجه عمومی دولت در سال 1394 از 190 هزار میلیارد تومان بالاتر نخواهد رفت، اما ما یک‌چهارم این بودجه را به حوزه بهداشت و درمان اختصاص دادیم.» (ابوترابی نایب رئیس اول مجلس نهم، سلامت نیوز 4 شهریور 94).

       «بر اساس آمارهای به‌دست آمده، 25 درصد بودجه کل کشور به بخش درمان اختصاص پیدا کرده است.» (داود محمدی، نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نهم، تسنیم 25 اردیبهشت 95).

       جملات فوق نمونه‌هایی از بحث‌هایی است که در مورد بودجه دولتی بخش سلامت به‌خصوص بعد از اجرای طرح تحول سلامت گفته شده است. اما آیا این ارقام، درست تفسیر شده و یک‌چهارم بودجه کشور به بخش سلامت اختصاص یافته است؟ حتی در بعضی از مصاحبه‌ها ارقامی نزدیک به 40 درصد هم بیان شده اما سهم واقعی سلامت از بودجه دولت چقدر است؟ چرا برداشت‌های نادرستی از سهم سلامت در بودجه پیش می‌آید و ارقام متناقضی گفته می‌شود؟

 در ادامه این گزارش ارقام واقعی سهم سلامت از بودجه دولت و همچنین چرایی اشتباهات تفسیری رخ داده و گزارش بیش از واقعیت سهم سلامت بیان خواهد شد. براساس قانون بودجه سال 1394 سهم فصل سلامت به شرح زیر است، اما این تنها قانون مصوب است و آنچه که در عمل و اجرای بودجه اتفاق می‌افتد، ممکن است متفاوت باشد.

مقایسه اعتبارات بخش سلامت در قانون بودجه در سال‌های 1394، 1393 و 1392 نشان می‌دهد که:
       1) سهم اعتبارات بهداشت و درمان (سلامت) از محل درآمدهای عمومی دولت در سال 1394، حدود 8/14 درصد است. این در حالی است که این رقم در سال 1392 معادل 11 درصد و در سال 1393، 2/16 درصد بوده است.

       2) در سه سال 92، 93 و 94 سهم درآمد اختصاصی از کل بودجه سلامت افزایش پیدا کرده است. به گونه‌ای که در سال 1392، 32 درصد از کل درآمدهای اختصاصی کل کشور به بخش سلامت اختصاص پیدا کرده است که این رقم در سال 94 به 66 درصد کل درآمد اختصاصی پیش‌بینی شده در بودجه رسیده است.

       3) در قانون بودجه سال 1394 مصارف عمومی بخش سلامت (ملی و استانی) از حیث هزینه‌ها و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای معادل (796/228/538) میلیون ریال که در حدود 6/19 درصد منابع بودجه عمومی (مجموع درآمد عمومی و اختصاصی) دولت است. از محل درآمد عمومی معادل (411/433/284) میلیون ریال برابر 04/12 درصد کل درآمد عمومی دولت است.

       4) کل بودجه هزینه‌ای وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در سال 1394 برابر با 182 هزار میلیارد ریال بوده است که معادل با حدود 7 درصد از بودجه عمومی دولت می‌شود. این بدان معنی است که در سال 1394 از کل 284 هزار میلیارد ریالی که به منابع عمومی بخش سلامت اختصاص پیدا کرده است،71 درصد آن در بودجه وزارت بهداشت اختصاص یافته و مابقی در سایر سازمان‌های دولتی هزینه می‌شود. منابع وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها بیش از 20400 میلیارد تومان است. بدون احتساب تملک دارایی سهم وزارت بهداشت 18200 میلیارد تومان است.

       5) همانطور که قبلا گفته شد آنچه که در عمل اتفاق می‌افتد با آنچه که در قانون پیش‌بینی شده متفاوت است. به طور مثال از مبلغ 48000 میلیارد ریالی هدفمندسازی یارانه‌ها در سال 94، 27 هزار میلیارد ریال اختصاص پیدا کرد و مابقی از سایر ردیف‌های بودجه تامین شد.

       6) سهم بودجه وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها از کل بودجه عمومی کشور در سال 1392، 9/6 درصد بوده است که در سال 1393 به 3/11 درصد کل بودجه عمومی کشور و در سال 1394 به 7/10 درصد رسید.

       7) اگر بودجه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را بدون بودجه دانشگاه‌های زیر نظر آن در نظر بگیریم، مبلغی بسیار کمتر از بودجه وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها است. به عنوان مثال این بودجه در سال 94 حدود 5 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود و بودجه وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها حدود 23 هزار میلیارد تومان. به همین خاطر اگر در بودجه 95 بودجه وزارت بهداشت به 9000 هزار میلیارد برسد، گفته می‌شود بودجه وزارتخانه به طور کلی 80 درصد رشد کرده است (خبرآنلاین 7 بهمن 94)، در حالی که این فقط حدود یک چهارم بودجه کل وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها می‌باشد.

       اما چرا برداشت‌های نادرست از بودجه بخش سلامت پیش می‌آید؟ عدم توجه به درآمدهای اختصاصی در بخش سلامت و یکسان گرفتن آنها با منابع دولتی وزارت بهداشت ممکن است باعث برداشت نادرست از بودجه دولتی بخش سلامت شود. در توصیف و تحلیل این اطلاعات در بودجه کل کشور باید توجه کرد که از نظر تحلیل درآمدهای اختصاصی به‌عنوان سرجمع منابع بخش سلامت، این درآمدهای اختصاصی بر اساس دستگاه‌های اجرایی وصول کننده درآمد شناسایی می‌شود. لذا در قانون بودجه کشور، مبادلات مالی بین دستگاه‌ها مستتر است. به عبارت دیگر هزینه‌هایی که یک دستگاه پیش‌بینی می‌کند که اتفاق بیفتد ممکن است در درآمدهای اختصاصی دستگاه دیگر شناسایی و پیش‌بینی شود. به عنوان مثال بخش زیادی از هزینه‌هایی که در ذیل دستگاه سازمان بیمه سلامت ایران آورده می‌شود، به عنوان درآمد اختصاصی دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور نیز شناسایی می‌شود. چرا که بیشتر درآمدهای اختصاصی بیمارستان‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور از منابع سازمان‌های بیمه‌گر درمانی پایه مخصوصا بیمه سلامت ایران تامین می‌شود. لذا این ارقام یک‌بار در منابع نظام بیمه‌ای و یک‌بار در منابع اختصاصی دانشگاه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی آورده می‌شود و تجمیع آنها به عنوان منابع بخش سلامت باعث احتساب مضاعف یا دوباره شماری می‌شود. از طرف دیگر در سال 1393 منابعی برای بخش سلامت و وزارت بهداشت پیش بینی شده بود که بدون در نظر گرفتن چرخه پول و نگاه صرف به ارقام و اعداد، احتساب چندین گانه پیش می‌آورد. به عنوان مثال منابعی از مالیات بر ارزش افزوده (یک درصد) و قانون هدفمند کردن یارانه‌ها برای بخش سلامت در سال 1393 پیش‌بینی شده بود که این پول به وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی تخصیص می‌یابد، سپس از طریق وزارت بهداشت به سازمان‌های بیمه‌گر ابلاغ می‌شود و در نهایت سازمان‌های بیمه‌گر این منابع را صرف خرید خدمات از ارائه کنندگان مثل دانشگاه‌های علوم پزشکی می‌کنند. بنابراین در صورتی که ما فقط به ارقام و منابع بخش‌های مختلف نگاه کنیم، هر یک ریال از این پول، 3 بار محاسبه خواهد شد. یک‌بار به عنوان منابع وزارت بهداشت، یک‌بار به‌عنوان منابع سازمان‌های بیمه و یک‌بار به‌عنوان منابع دانشگاه‌های علوم پزشکی.

       نگاهی به بودجه بخش سلامت در سال‌های 93 و 94 و همچنین سال 1392 که در جداول 2 و 3 آورده شده، نشان می‌دهد آنچه که درواقع باعث رشد منابع این بخش شده، افزایش درآمد اختصاصی بخش سلامت بوده است. این افزایش به دلایل مختلفی در سال 93 و 94 رخ داده که از جمله مهمترین آنها افزایش جمعیت تحت پوشش بیمه و بروز تقاضای پنهان شده، افزایش دسترسی به خاطر اجرای برنامه‌های طرح تحول سلامت، چرخش تقاضای مردم از ارائه‌کنندگان خدمات از بخش‌های دیگر به بخش دولتی، افزایش تعرفه‌های سلامت و تبدیل دریافت‌های غیرمتعارف و زیرمیزی به دریافت‌های معقول تعرفه‌ای و... است. بنابراین افزایش درآمد اختصاصی به همان دلایلی که در بالا گفته شد نمی‌تواند به رشد منابع بخش سلامت از بودجه عمومی تفسیر شود.

       علاوه‌بر موارد فوق، وقتی در مورد بودجه و منابع بخشی صحبت می‌شود، باید به هزینه‌های آن نیز توجه شود. یکی از موارد مهم و تاثیرگذار در هزینه‌های بخش سلامت، تورم بالای این بخش در مقایسه با بخش‌های دیگر و کل اقتصاد است. در سال 1393 تورم سلامت بالای 30 درصد و حدود دوبرابر تورم عمومی کشور بوده است.