ازدواج فامیلی ؛مصائب و مشکلات

به گزارش شفاآنلاین ،اصغر آقامحمدی –عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی- گفته است ازدواج‌های خویشاوندی مهم‌ترین دلیل افزایش بیماران مبتلا به نقص ایمنی است و 2000 بیمار مبتلا به نقص ایمنی درکشور داریم که درصد زیادی از آن‌ها والدینی خویشاوند دارند. همچنین پروانه کشاورز، رئیس آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مولکولی گیلان، با بیان این‌که آمار ازدواج فامیلی در ایران ٤٠‌درصد از صددرصد است، هشدار داد: سونامی بیماری‌های ژنتیک در راه است.

ازدواج‌های فامیلی، ازدواج‌هایی هستند که درون یک گروه خویشاوندی انجام می‌گیرد. بنابر آمار پزشکی از آنجایی که در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته ازدواج خویشاوندی رواج ندارد، بیماری‌های ژنتیکی نیز کمتر است. گفته می‌شود ازدواج خویشاوندی در بسیاری مناطق آسیا، شمال آفریقا و خاورمیانه 20 تا 50 درصد است.

مرسوم‌ترین نوع از این ازدواج در کشور ما ازدواج خویشاوندان درجه سه یعنی دختر عمو، پسرعمو، دخترخاله، پسرخاله، دختر عمه، پسرعمه، دختردایی، پسردایی است؛ گروهی که 12.5 درصد ژن مشترک دارند که می‌تواند خطرساز باشد.

دکتر سید نوید المدنی –سرپرست کلینیک مشاوره ژنتیک پژوهشگاه رویان- درباره ازدواج‌های خویشاوندی می‌گوید "لازم است خانواده‌ها بدانند که ازدواج‌های فامیلی نسبت‌به ازدواج‌های غریبه از درجه کیفیت پایین‌تری برخوردارند. 60 تا 70 درصد بیماری‌های کشنده منشاء ژنتیکی دارند".

دکتر مجید مجردی –عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد- نیز در همایش "نقش ژنتیک در پیشگیری از معلولیت‌های مادرزادی" گفته بود که در ازدواج‌های غیرفامیلی خطر ابتلا به معلولیت مادرزادی فرزندان زیر 3 درصد است. 

هشدارها درباره تبعات منفی ازدواج خویشاوندی جدید نیست. هم خانواده‌ها و هم زوج‌ها از این تبعات آگاهند. با این وجود آمار بیماران ژنتیکی که نتیجه ازدواج‌های خویشاوندی‌اند رو به افزایش دارد. سال 91 بود که رئیس سازمان بهزیستی وقت از رشد ثبت ازدواج‌های فامیلی سخن گفت. او این نوع از ازدواج را در روستاها بیشتر دانسته و گفته بود 67 درصد از مراجعان به مراکز مشاوره ژنتیک قصد ازدواج فامیلی داشته یا ازدواج فامیلی کرده‌اند. 

شیوع ازدواج فامیلی در ایران 30 تا 40 درصد برآورد می‌شود و 40 درصد کودکان متولد شده در کشور دارای والدین هم‌خون هستند. به گفته پزشکان و مسئولین نظام سلامت اما این نوع از ازدواج در کشور پراکندگی دارد و در برخی مناطق زیاد و در برخی دیگر کم است. گفته می‌شود شهر تهران کمترین میزان ازدواج‌های خویشاوندی و جنوب کشور بیشترین آمار این ازدواج را در خود جای داده‌اند. 

به هرحال تبعات ازدواج خویشاوندی سراسر کشور را در بر گرفته. به گفته حسین نحوی‌نژاد –معاون سازمان بهزیستی- ازدواج فامیلی عامل افزایش معلولیت در استان‌های عشیره‌ای شده است. 

چندی پیش نیز خبری از بیماری نادری موسوم به پروانه‌ای در جنوب کرمان منتشر شد که به گفته متخصصان بیماری‌های ژنتیک، علت ازدیاد این بیماری در جنوب کرمان، ازدواج فامیلی در این مناطق است. 

همچنین کارشناسان می‌گویند سیستان و بلوچستان به دلیل ازدواج‌های فامیلی زیاد پرچمدار کمبود فاکتور 13 (یکی از نادرترین اختلالات انعقادی) است و از هر یک میلیون نفر در این منطقه 90 نفر دچار کمبود فاکتور 13 هستند. 

علاوه براین‌ها باید به نابینایی‌های مادرزادی در آذربایجان غربی و آمار زیاد معلولیت‌ در خراسان جنوبی اشاره کرد، که بازهم به گفته پزشکان عمده‌ترین دلیل آن ژنتیک و نتیجه ازدواج خویشاوندی است. 

ازدواج فامیلی هرچند قدیمی و دربرگیرنده بسیاری از فرهنگ‌هاست، اما در دوران معاصر نیز دلایل خود را دارد. بسیاری از خانواده‌ها همچنان ازدواج درون فامیل و خویشاوند را در اولویت می‌دانند و معتقدند این ازدواج بهتر است. محمدرضا خدایی –روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی- گفته این‌که آمار ازدواج فامیلی در حال افزایش است، به‌دلیل بی‌اعتمادی افراد به غریبه‌ها بر اساس تجربه‌های گذشته است و ترجیح خانواده‌ها نسبت به شناخت خانواده مقابل. 

امیدعلی احمدی –جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد- نیز ازدواج خویشاوندی را تمایلی برای درون همسری دانسته که از ابتدای بشر وجود داشته است. او با استناد به نظر جامعه‌شناسانی همچون آنتونی گیدنز استدلال می‌کند که یکی از مختصات روندهای تحول در ازدواج کاهش ازدواج‌های خویشاوندی است. به گفته احمدی از آن‌جایی که جوامع در حال توسعه به سمت مدرنیته و تحول در حرکت‌اند، شاید ازدواج خویشاوندی افزایش‌هایی نسبی داشته باشد، اما به مرور بازهم کاهش خواهد داشت. 

با این‌‌وجود و با همه هشدارهای پزشکی موجود درباره ازدواج‌های خویشاوندی، نمی‌توان جلوی بروز آن درکشور را گرفت. متخصصین ژنتیک و مسئولین معتقدند به‌جای تغییر پایه‌های فرهنگی و سنتی که در بسیاری مکان‌ها به سرعت قابل تغییر نیستند، بهتر است امکاناتی برای تشخیص مشکلات ژنتیکی زوجین فراهم کرد. 

مشاوره‌های ژنتیکی در این راستا نقش مهمی در ازدواج‌های فامیلی ایفا می‌کنند. زوجی که در پی پیوندی خویشاوندی هستند باید مشاوره ژنتیک را قبل از ازدواج، قبل از بارداری و در هنگام بارداری انجام دهند تا دچار مشکل نشوند. 

اما آنچه در این میان اهمیت دارد، این است که هزینه مشاوره و آزمایش ژنتیک در کشور بالاست و متاسفانه بسیاری زوج‌ها نمی‌توانند اقدامات لازم را انجام دهند. سعید مروتی –دانشیار ژنتیک پزشکی- معتقد است هزینه مشاوره ژنتیکی برای بسیاری زوج‌ها بالاست، این درحالی است که از سوی وزارت بهداشت اقدامی برای کاهش این نرخ انجام نشده است. 

مسعود گرشاسبی –دبیر انجمن ژنتیک پزشکی ایران- نیز درباره آزمایشات ژنتیکی گفته "برای تشخیص و پیشگیری از این‌گونه بیماری‌ها نیازی به آزمایشات تخصصی و پیشرفته است که در مواردی به‌دلیل محدودیت‌های تکنولوژیکی لازم است که به خارج از کشور ارسال شود. آزمایش‌های اولیه بیماری‌های متابولیک که ثمره ازدواج‌های فامیلی است هزینه بالایی دارد و حدود 2 تا 5 میلیون را برای خانواده‌ها به‌همراه دارد".

با این شرایط به نظر می‌رسد که دولت باید حمایت بیشتری از آزمایش‌ها و مشاوره‌های پیش از ازدواج برای زوج‌های خویشاوند داشته باشد. چرا که به دلیل درصد بالای ازدواج خویشاوندی در کشور، یعنی چیزی حدود 40 درصد، و با توجه به کاهش زاد و ولد و جمعیت، تولد کودکانی که دچار مشکلات جسمی هستند به آینده کشور ضربه وارد خواهد کرد.

همانگونه که با حمایت دولت از آزمایشات بیماری تالاسمی قبل از ازدواج، از آمار این بیماری کم شد، باید در مورد بیماری‌های ناشی از ازدواج فامیلی نیز منتظر حمایت‌های دولتی باشیم. در غیر اینصورت چیزی از آمار کودکان بیماری که نتیجه ازدواج‌هایی در غالب فرهنگ و سنت هستند کم نخواهد شد.فرارو