به گزارش شفا آنلاین، «کم‌خوني انواع مختلفي دارد اما در همه آنها ما با کاهش ميزان هموگلوبين خون مواجه هستيم که البته اين مشکل باعث کاهش ميزان اکسيژن‌رساني به مغز و ساير اندام‌هاي بدن مي‌شود. البته ما بيشتر با 3 نوع شايع از کم‌خوني‌ها، يعني کم‌خوني ناشي از فقر آهن، کمبود اسيد فوليک و کمبود ويتامين B12 سر و کار داريم.» اينها را دکتر محمدحسن انتظاري، متخصص تغذيه و استاد دانشگاه علوم‌پزشكي اصفهان درباره انواع کم‌خوني‌ها گفت و باب گفت‌وگوي اين شماره صفحه «سفره سالم» را باز کرد.
تفاوت کم‌خوني ناشي از فقر آهن با ساير کم‌خوني‌ها چيست؟
در کم‌خوني ناشي از فقر آهن، علاوه بر کاهش سطح هموگلوبين خون با کوچک‌تر شدن سلول‌هاي خوني، مخصوصا گلبول‌هاي قرمز خون هم مواجه هستيم. به همين دليل گاهي براي معرفي اين نوع کم‌خوني از واژه «ميکروسيتيک» هم استفاده مي‌شود.
درباره کم‌خوني‌هاي ناشي از کمبود ويتامين B12 و اسيدفوليک برايمان مي‌گوييد؟
بله، در اين دو نوع خاص از کم‌خوني، هموگلوبين خون پايين مي‌آيد اما سلول‌هاي خوني بزرگ مي‌شوند. به همين دليل از واژه «ماکروسيتيک» براي معرفي اين نوع کم‌خوني استفاده مي‌کنند. تشخيص کم‌خوني ناشي از فقر آهن با اين دو نوع کم‌خوني، با يک آزمايش ساده امکانپذير است اما راه تشخيص کم‌خوني ناشي از کمبود ويتامين B12 از کم‌خوني ناشي از کمبود اسيد فوليک، کمي سخت‌تر است و به آزمايش‌هاي دقيق‌تري در آزمايشگاه‌هاي مجهز نياز است تا بتوان سطح ويتامين B12 يا اسيد فوليک موجود در سرم خون را اندازه‌گيري کرد و متوجه شد که فرد، به کدام‌يک از اين دو نوع کم‌خوني مبتلا شده است.
علائم ظاهري اين 3 نوع کم‌خوني با يکديگر متفاوت هستند؟
نه، معمولا تمام اين کم‌خوني‌ها با علائمي مانند رنگ‌پريدگي، خستگي زودهنگام و زياد در طول روز همراه هستند. البته در کم‌خوني ناشي از فقر آهن، بيماران کمي دچار کاهش قدرت حافظه کوتاه‌مدت هم مي‌شوند.
رژيم‌درماني اين کم‌خوني‌ها چگونه است؟
از آنجا که ما نمي‌توانيم مصرف مداوم و مادام‌العمر داروهاي مربوط به انواع کم‌خوني را توصيه کنيم، مصرف کوتاه‌مدت داروها را براي رفع کم‌خوني شديد و علامت‌دار توصيه مي‌شود و پس از اينکه کم‌خوني فرد تاحد قابل‌قبولي برطرف شد، پيروي از يک رژيم غذايي اصولي و مناسب لازم است. کم‌خوني ناشي از فقر آهن جزو شايع‌ترين انواع کم‌خوني در ايران و جهان است و بهترين توصيه تغذيه‌اي به اين گروه از بيماران، مخصوصا خانم‌ها، مصرف 3-2 وعده از گروه گوشت‌ها در طول روز است. گوشت‌ها در بين منابع غذايي مختلف، داراي بهترين کيفيت و کميت جذب آهن هستند. خانم‌ها بايد پيش از دوران يائسگي، حتما انواع گوشت‌ها به‌خصوص گوشت قرمز و شترمرغ را براي پيشگيري از کم‌خوني در برنامه غذايي‌شان بگنجانند.
درمورد کم‌خوني ناشي از کمبود اسيدفوليک چطور؟
بيماران مبتلا به کم‌خوني ناشي از کمبود اسيد فوليک هم بايد روزي يک يا دو وعده سبزي تازه (به‌خصوص سبزي‌هاي برگ سبز تيره) را در رژيم غذايي‌شان داشته باشند. اين سبزي‌ها مي‌توانند شامل سبزي خوردن، کاهو، کلم بروکلي، اسفناج و حتي مرکبات باشند.
درصورت تشخيص کم خوني ناشي از کمبود ويتامين B12 هم بايد تغييري در رژيم غذايي داد؟
بله، معمولا احتمال کمبود ويتامين B12 در سنين جواني، صفر و در دوران سالمندي يا در بين افراد گياهخوار زياد است. البته بدن ما مي‌تواند تا سال‌ها، ويتامين B12 را ذخيره کند اما اين ويتامين در منابع گياهي پيدا نمي‌شود. از اين رو به افراد گياهخوار و سالمندان توصيه مي‌شود که حتما منابع غذايي حيواني مانند شير، لبنيات يا تخم‌مرغ را در برنامه غذايي خود بگنجانند. البته توجه داشته باشيد که داروهاي آنتي‌ريفلاکس مانند سايمتيدين يا رانيتيدين که اسيد معده را خنثي مي‌کنند هم مي‌توانند باعث کاهش سطح ويتامين B12 شوند بنابراين مصرف‌کنندگان اين داروها هم بايد براي پيشگيري از ابتلا به کم‌خوني، با پزشک خود درباره دوز و نحوه مصرف داروهايشان مشورت کنند.
آيا درست است که مي‌گويند مصرف گوشت‌ها به همراه ويتامينC باعث افزايش جذب آهن موجود در آنها مي‌شود؟
واقعيت اين است که جذب آهن موجود در گوشت‌ها در هر شرايطي خوب و بالاست. ويتامينC مي‌تواند جذب آهن موجود در منابع غيرگوشتي مانند حبوبات، غلات، ميوه‌هاي خشک يا سبزي‌هاي برگ سبز تيره را تا حدود 3 برابر افزايش دهد. تنها موردي که باعث ايجاد اختلال در جذب آهن مي‌شود، مصرف لبنيات همراه با خوراکي‌هاي حاوي آهن است. به همين دليل هم به افراد مبتلا به کم‌خوني ناشي از فقر آهن توصيه مي‌شود که منابع غذايي حاوي آهن را با لبنيات مصرف نکنند مثلا کباب را با ماست يا دوغ نخورند.
به‌عنوان سوال آخر در چه صورتي بايد مکمل مصرف کرد؟
ابتدا بايد نوع کم‌خوني افراد مبتلا به کم‌خوني به وسيله متخصص تغذيه مشخص شود سپس در صورت نياز، مکمل‌هاي غذايي متناسب با کم‌خوني در برنامه روزانه‌شان قرار بگيرد. البته مدت زمان مصرف اين مکمل‌ها، به شدت کم‌خوني فرد بستگي دارد. ممکن است فردي مجبور شود 6 ماه يا يک سال مکمل مصرف کند و کم‌خوني شديد فرد ديگري با يکي دو ماه مصرف مکمل آهن، اسيد فوليک يا ويتامين B12، برطرف شود. ضمن اينکه دوز و تعداد مصرف اين مکمل‌ها هم به ميزان کم‌خوني بيمار بستگي دارد.
برخي بيماران، مجبورند از مکمل‌هاي تزريقي استفاده کنند و برخي ديگر لازم است به مصرف قرص‌هاي مکمل اکتفا کنند. نکته مهم اينکه دوز، ميزان، شکل دارويي و طول دوره مصرف، بايد با نظر و تجويز پزشک باشد و نمي‌توان تجويز يکساني براي تمام بيماران داشت. بهتر است بيماران مبتلا به کم‌خوني ناشي از فقر آهن، قرص آهن را بين 2 وعده غذايي يا آخر شب مصرف کنند در حالي که مکمل‌هاي اسيد فوليک و ويتامين B12 را مي‌توان با معده خالي يا با وعده‌هاي غذايي نيز خورد. البته هر چقدر قرص آهن با معده خالي‌تري مصرف شود، جذب بالاتري هم خواهد داشت.
آزمايش خون نرمال
هموگلوبين (Hgb): 14 تا 18 گرم در دسي‌ليتر در مردان و 12 تا 16 گرم در دسي‌ليتر در زنان
ميانگين هموگلوبين در سلول (MCH): 27 تا 33 پيكوگرم
ميانگين غلظت هموگلوبين در سلول (MCHC): 33 تا 36 پيكوگرم
تعداد گلبول قرمز خون (RBC): 6/1 تا 4/7 ميليون در ميکروليتر
هماتوکريت (HCT): 41 تا 51 درصد در مردان و 36 تا 45 درصد در زنان
آزمايش براي تشخيص کم‌خوني
از آنجا که برخي کم‌خوني‌هاي ديگر مانند کم‌خوني ناشي از کمبود ويتامين A يا کم‌خوني‌هاي داسي‌شکل هم مي‌توانند باعث کاهش سطح هموگلوبين خون شوند و ريز شدن سلول‌هاي خوني را در پي داشته باشند، انجام آزمايش‌هاي دقيق‌تري با مشاهده علائم توصيه مي‌شود تا بتوان کم‌خوني ناشي از فقر آهن را به شکل واضحي تشخيص داد. معمولا در اين‌گونه موارد، آزمايش اندازه‌گيري سطح «فريتين» خون انجام مي‌شود. با انجام اين آزمايش، مي‌توانيم متوجه شويم که فرد مبتلا به کم‌خوني ناشي از فقر آهن است يا نه و اينکه آيا ذخيره آهن در بدنش دارد يا ندارد.
اشتباه گرفتن اين دو نوع کم‌خوني و درمان‌هاي نادرست مي‌تواند سلامت بيمار را به شدت تهديد کند. مثلا اگر فردي با کمبود B12 مواجه باشد و به او فوليک اسيد بدهيم، وضعيت کم‌خوني او کمي بهبود مي‌يابد اما سيستم عصبي‌اش دچار اختلال مي‌شود پس حتما در صورت مواجهه با بزرگي سلول‌هاي خوني، بايد آزمايش‌هاي تخصصي مربوط به افتراق اين دو نوع کم‌خوني براي بيمار تجويز شود.
