ورود به مغز با آندوسکوپ

یکی از بیماری های قابل درمان به روش آندوسکوپی، هیدروسفالی است.

هیدروسفالی به معنای تجمع مایع مغزی- نخاعی در فضاهای داخل و خارج مغز است. به این ترتیب که مایع در بطن های مرکزی مغز تولید و در سطوح خارجی مغز جذب می گردد.

وقتی به هر دلیلی این تعادل بر هم بخورد، یعنی تولید مایع زیاد یا جذب آن مختل شود، مایع داخل جمجمه باقی می ماند و اگر بیمار نوزاد باشد، به دلیل آن که استخوان جمجمه هنوز سفت نشده، اندازه دور سر افزایش می یابد و در بزرگسالان نیز که جمجه شکل ثابت خود را یافته است، افزایش مایع باعث بالا رفتن فشار داخل مغز شده و عوارضی مانند سردردهای پیش رونده، تهوع و استفراغ، اختلالات بینایی، انحراف چشم و نیز ضعف در اندام ها ایجاد می کند.

دکتر محمد قربانی با اشاره به شیوه های سنتی درمان هیدروسفالی و مقایسه آن با شیوه جراحی آندوسکوپی به شفاآنلاین ؛ اظهار می کند:

روش سنتی درمان هیدروسفالی بدین گونه است که با عمل جراحی در سر بیمار وسیله ای به نام شنت تعبیه می شود تا مایع اضافه مغزی- نخاعی را خارج کند. شنت وسیله ای است مانند شیلنگ که یک سر آن داخل مغز و درجایی که آب مغز زیاد تولید می شود قرار می گیرد و سر دیگر آن از زیر پوست عبور کرده و داخل حفره شکم وارد می شود تا بدین طریق مایع اضافه داخل شکم تخلیه و جذب شود. برای شنت گذاری نیاز است که جراحی باز صورت گیرد و از طرفی برخی از بیماران ممکن است به شنت که جنس آن از سیلیکون است، حساسیت داشته باشند. اما در آندوسکوپی بی آنکه نیاز به باز کردن قسمت های وسیعی از سر باشد با عبور لوله آندوسکوپ به درون سر و گشودن مسیرهای فرعی امکان دسترسی مایع اضافی به مکان هایی که امکان جذب آن وجود دارد فراهم می شود و دیگر نیازی به شنت گذاری وجود ندارد.

این فوق تخصص نورواینترونشن و نوروآندوسکوپی، درمان بیماری های کیست مغزی را نیز با آندوسکوپی میسر می داند و می گوید: دور مغز انسان را پرده هایی احاطه کرده که این پرده ها معمولا در دوران جنینی تشکیل می شود. اگر بین لایه های آن مایع نفوذ کند و حبس شود، تشکیل کیست می دهد. شیوه سنتی درمان این کیست ها هم به این طریق است که جمجمه باز شده و کیست برداشته می شود یا آن که داخل آن شنت تعبیه می شود که این بیماری نیز با استفاده از آندوسکوپی قابل درمان است؛ بدین ترتیب که جدار کیست ها گشوده شده و باعث برقراری فشار طبیعی بر حفره های مغز می شود.

قربانی همچنین جراحی تومورهای داخل بطن های مغزی و تومورهای هیپوفیز را نیز با آندوسکوپی امکان پذیر می داند و می افزاید: می توان با آندوسکوپ تومورهای تشکیل شده در داخل بطن مغز را برداشت یا آن که نمونه برداری کرد. افزون بر آن توده هایی نیز وجود دارد که کف جمجمه و در ناحیه هیپوفیز قرار دارد که تومورهای هیپوفیز نامیده می شود. برای برداشتن این تومورها نیز می توان با آندوسکوپ از راه بینی وارد ناحیه مورد نظر شد و تومورها را برداشت.

دکترقربانی در خصوص تفاوت آندوسکوپی با جراحی باز با تاکید بر آن که آندوسکوپی شیوه ای کم تهاجمی است، می افزاید: در جراحی باز لازم است که بیمار به مدت طولانی بستری شود و هنگام عمل نیز وسعت بیشتری از ناحیه سر شکافته شود و مراقبت های بعد از عمل نیز به همان نسبت افزایش می یابد اما با استفاده از آندوسکوپی مدت بستری بیمار کوتاه شده و جراحات ناشی از عمل نیز بسیار کم است و از طرفی نیاز به تعبیه جسم خارجی برای درمان برخی از بیماری ها در این شیوه برطرف می شود.

نفر اول آزمون بورد کشوری جراحی مغز و اعصاب سال 1387 عوارض آندوسکوپی را نیز در مقایسه با جراحی باز کمتر توصیف می کند و در خصوص عوارض این جراحی اظهار می کند: هرچند که این شیوه جراحی کم تهاجمی است اما در این جراحی نیز ممکن است سوراخی که برای عبور آندوسکوپ ایجاد شده، عفونی شود یا خونریزی کند. همچنین در این شیوه احتمال آسیب رسیدن به بافت ها وجود دارد اما میزان آسیب ها بسیار کمتر از نوع جراحی باز است زیرا مسیری که آندوسکوپ از آن عبور می کند حدود 4 تا 5 میلیمتر است در حالی که در جراحی باز حداقل 3 تا 4 سانتیمتر از ناحیه مورد نظر شکافته می شود.

جراحی آندوسکوپی مغز در ایران بسیار جوان بوده و تنها حدود ده سال است که این شیوه جراحی در چند بیمارستان ایران دنبال می شود و پزشکانی که به صورت حرفه ای با این شیوه عمل می کنند شاید از تعداد انگشتان دست تجاور نکند. اما در این مدت محدود پزشکان ایرانی توانسته اند تکنیک های جدیدی را در زمینه این شیوه جراحی ارائه دهند.

قربانی می افزاید: شاید دستگاه آندوسکوپی از سال 1995 در ایران وجود داشت ولی به صورت متروک در اتاق های عمل باقی مانده و از رده خارج شده بود و کاربرد آن دردوره های آموزشی پزشکان نیز برای فراگیری آندوسکوپی، به تعویق می افتاد.

وی با تاکید بر آن که آندوسکوپی مغز در ایران مطابق با آخرین معیارهای علمی دنیا پیش می رود، می افزاید: دستگاهی که در حال حاضر از آن در بیمارستان فیروزگر استفاده می کنیم آخرین نسلی است که در دنیا وجود دارد و خوشبختانه این امکان برایم فراهم شد تا در فرانسه تحت نظر پروفسوری دوره آموزش آندوسکوپی را سپری کنم که وی جدیدترین دستگاه نوروآندوسکوپی را طراحی کرده است. پروفسور «فیلیپ دک» که رئیس بخش جراحی مغز و اعصاب در بیمارستانی در پاریس است، دستگاهی به نام سیستم «دک» را ارائه داده و من توانستم نحوه کار با این دستگاه را از ایشان فراگیرم و این افتخار را داشته باشم که همراه با او عمل کنم.

این استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان آن که سیستم «دک» توسط نمایندگی وارد ایران شده است، می افزاید: پس از پایان دوره آموزشی و برگشت به ایران توانستیم در جراحی آندوسکوپی تکنیک هایی را ارائه دهیم که در دنیا جدید است و نتایج خوبی نیز به همراه داشته که انشاءا... به نام کشورمان به ثبت خواهد رسید.

قربانی با بیان آنکه زمینه های گسترش تکنیک آندوسکوپی در کشور ما وجود دارد، می افزاید: ضروری است که مراکز درمانی بیشتری از این تکنیک استفاده کنند و خوشبختانه بخش آموزشی ما به گونه ای است که رزیدنت ها به طور کامل با این شیوه آشنا می شوند اما لازم است که نگاه جدی تری به آن شود زیرا چشم انداز جراحی های آندوسکوپی در دنیا به سمت جراحی های روبوتیک پیش می رود که همراه با دقت بیشتری است. هرچند که این نوع جراحی در دنیا هنوز گسترش نیافته و تنها در برخی از مراکز درمانی به صورت محدود انجام می شود، اما به لحاظ دانش این امکان وجود دارد که کشور ما نیز همگام با دانش روز، پیش رفته و در این زمینه نیز پزشکانی تربیت شود که امکان جراحی روبوتیک به ویژه آندوسکوپی روبوتیک برایشان فراهم شود؛ همان طور که من نیز دوره این نوع جراحی را سپری کرده ام و آمادگی آن را دارم که این جراحی را در داخل کشور انجام دهم اما ضروری است که دستگاه های آن وارد شود و هرچند که شنیده می شود دانشکده های مهندسی در تلاش برای طراحی این نوع دستگاه هستند که مایه مباهات در سطح ملی و بین المللی است.

آشنایی با شیوه های گوناگون درمانی هر چند که شاید از نظر تخصصی برای مردم ضروری نباشد زیرا انتظار بر این است که بیماران توسط پزشکان برای بهره مندی از شیوه های گوناگون درمانی هدایت شوند اما در مجموع داشتن آگاهی و اطلاعات از شیوه های نوین درمانی می تواند در تقویت امید برای بهبودی و نیز کاهش اضطراب و هراس بیمار موثر باشد.

قربانی با بیان آن که در عصر اطلاعات و دسترسی به اینترنت بسیاری از بیماران با شیوه های گوناگون درمانی آشنا هستند و نسبت به گذشته با اطلاعات بهتری به پزشک مراجعه می کنند، می افزاید: یک بیمار داشتم که از افغانستان برای درمان بیماری هیدروسفالی مراجعه کرده بود. پدر این بیمار هنگام جستجو در اینترنت برای درمان مناسب پسرش که قرار بود برای او از شنت استفاده شود، با روش آندوسکوپی مغز در ایران آشنا شده بود و با گرفتن ویزا پسرش را برای درمان به این جا آورده بود که به حمدا... با موفقیت جراحی شد.

قربانی در خصوص ضرورت تشکیل انجمن آندوسکوپی اظهار می کند: با چند تن از همکاران درصدد هستیم که این انجمن را راه اندازی کنیم اما متاسفانه موانع و مشکلاتی در این زمینه وجود دارد اما راه اندازی انجمن می تواند در پیشبرد تحقیقات علمی، پژوهشی و آموزشی موثر باشد.

هزینه های درمان به شیوه های نوین اغلب باید گران تر از هزینه های شیوه های سنتی باشد زیرا قیمت دستگاه هایی نظیر آندوسکوپی بسیار گران بوده و استفاده از آن نیازمند صرف زمان برای ادامه تحصیلات تکمیلی جهت پزشکان متخصص می باشد.