کارشناسان و نمایندگان مجلس تشریح کردند:
شفاآنلاین:31سال قبل انجمن سلطنتی پزشکان هلند برای نخستین بار دستورالعمل «اتانازی» یا مرگ خود خواسته - را صادر کرد که براساس آن بیماران مبتلا به بیماری غیر قابل تحمل یا بدون درمان بتوانند آزادانه تقاضای مرگ کنند مشروط بر اینکه پایان بخشیدن به زندگی با مشورت پزشک معالج و پزشک معتمد دیگری باشد.
به گزارش شفاآنلاین، همزمان با گسترش فعالیت‌های این انجمن کشورهای دیگری از جمله سوئیس، بلژیک،
اتریش، تعدادی از ایالت‌های امریکا و... این شرایط را به طور قانونی و
رسمی و بدون آنکه این امر جنبه جزایی و تعقیب کیفری داشته باشد پذیرفتند.
البته برخی کشورهای اسلامی از جمله ایران به دلیل آنکه معتقدند انسان مالک
جان خویش نیست و تنها خداوند است که می‌تواند برای جان انسان‌ها تصمیم‌گیری
کند این کار را غیر مجاز دانسته‌اند. اما از آنجا که این بحث دارای نظرات
موافق و مخالف بسیاری است نیاز به واکاوی و بررسی نظرات کارشناسان دارد.
مخالفت رئیس کمیسیون بهداشت مجلس
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در حالی که مخالف این طرح است می گوید: «به هیچ عنوان تصویب چنین طرحی امکان پذیر نیست. زیرا از
دیدگاه اسلام یک فرد به خودش تعلق ندارد و این کار نوعی خودکشی و ناشکری و ناامیدی از آنچه خداوند به انسان عطا فرموده است تلقی می‌شود. به همین دلیل من موافق با این طرح نیستم و از آنجا که خلاف شرع است مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند در این خصوص تصمیم‌گیری کند.»
ابوالفضل ابوترابی، دبیر اول کمیسیون حقوقی، قضایی مجلس شورای اسلامی نیز درحالی که بشدت مخالف تصویب قانونی برای اجرای «اتانازی» یا مرگ خود خواسته در کشور است در این باره می‌گوید: «طبق اصول فقهی و شرعی به دلیل آنکه بیمار مالک جان خود نیست حتی در زمانی که درد بسیار هم می‌کشد نمی‌تواند برای زنده بودن یا نبودنش تصمیم‌گیری کند.» وی با بیان اینکه تاکنون لایحه‌ای در خصوص اتانازی به مجلس شورای اسلامی نیامده اظهار کرد: اگر پزشکی حتی با رضایت بیمار جان وی را بگیرد به طور قطع تحت تعقیب قانونی قرار می‌گیرد و ممکن است که اولیای دم هم رضایت ندهند و آن پزشک به اتهام قتل عمد اعدام شود. بنابراین اگر پزشکی حتی با رضایت بیمار با قطع دستگاه‌های تنفسی یا تجویز دارویی باعث مرگ بیمار شود مرتکب قتل عمد شده است.
عضو کمیسیون حقوقی- قضایی مجلس شورای اسلامی در ادامه با رد این موضوع که جدا کردن دستگاه‌های حیاتی بیمار در بیمارستان ها «اتانازی» یا تسهیل در مرگ بیمار تلقی نمی‌شود گفت: در موارد بسیار اندک امکان دارد که فردی بر اثر شدت بیماری به کما رفته و امیدی به زنده بودنش نباشد. از این رو به دلیل آنکه اقدام‌های پزشکی برایش امکان پذیر نبوده و از سوی دیگر به دلیل کمبود تخت در بخش «آی سی یو» پزشکان از خانواده بیمار می‌خواهند در خانه خود از بیمارشان نگهداری کنند. کما اینکه در این زمینه پرونده‌های متعدد داشتم و بسیاری از خانواده‌ها نیز با تهیه دستگاه‌های تنفسی و سایر تجهیزات پزشکی از بیمارشان در خانه مراقبت میکنند. از این رو به دلیل آنکه در فقه با اتانازی مخالفت شدید شده است مجلس شورای اسلامی نیز به هیچ عنوان موافق اقدامی برای تهیه و تدوین این طرح نیست.
اتانازی از دیدگاه پزشکی
دکتر فیروز فصیحی، عضو هیأت مدیره انجمن نفرولوژی با اشاره به اینکه در حال حاضر آنچه از مرگ خود خواسته مد نظر برخی پزشکان کشور است با بحث اتانازی متفاوت است بیان می‌کند منظور از به کار بردن این واژه در خصوص بیماران سالخورده‌ای است که به دلیل شدت بیماری یا سرطان پیشرفته کلیه‌ها، ریه، قلب و کبدشان دچار مشکل شده است و بر اثر عارضه قلبی یا مغزی و سانحه رانندگی به کما رفته و بیش از 2 ماه در بخش «آی سی یو» بستری هستند.
این بیماران ضمن اینکه هزینه بسیار سنگینی را به جامعه و خانواده تحمیل میکنند مانع از آن میشوند تا امکانات بیمارستانی به بیماران و افراد جوان که امید به زندگی نیز در آنها بسیار زیاد‌تر است ارائه شود. حال با توجه به این توضیحات سؤال اصلی و اساسی اینجاست که در چنین شرایطی وقتی بیمار به هوش است یا بستگان بیمار با توجه به اینکه می‌دانند اقدام‌های درمانی برای او دیگر نتیجه بخش نخواهد بود و فرد نخواهد توانست براحتی زندگی کند آیا می‌توان بنا به درخواست بیمار به زندگی‌اش پایان داد؟ و آیا قانون و شرع اجازه این کار را می‌دهد یا خیر؟ البته تاکنون شرع مقدس این اجازه را نداده است. حال آنکه با توجه به شرایط موجود به نظر می‌رسد موضوع نیازمند روشنگری است. یعنی باید نزد فقها رفت و با روشن ساختن این موضوع مجوزهای لازم را کسب کرد. کما اینکه در خصوص پیوند اعضای بدن هم این چالش وجود داشت. زیرا در ابتدا تصور می‌شد این کار مثله کردن بیمار مرگ مغزی است و تا زمانی که مجوزهای لازم از سوی دفتر حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب و سایر علما دریافت شود حدود 12 سال طول کشید. در نتیجه می‌شود با بحث‌های علمی و فقهی این اجازه را پیدا کرد. اما از لحاظ علمی این کار شرایط خاص خود را دارد و باید شرایط بر بیمار حاکم باشد. البته لازم به ذکر است که چنین نظری دلیل بر بی‌انصافی و قساوت قلب برخی از پزشکان که موافق با اتانازی هستند نیست.
متخصص کلیه و فشار خون در ادامه در خصوص اینکه چطور می‌شود این روش در کشور قانونی شود اظهار داشت: «در حال حاضر قانونی کردن این کار بسیار زود است زیرا در وهله نخست باید آنچه را مد نظر است برای همگان روشن کرد. چرا که در حقیقت هر نوع بیماری حتی سرماخوردگی تعریفی دارد و نخست باید شرایط را تعریف کرد و بعد بگوییم منظور ما چیست. دوم اینکه باید شرایط بیان این موضوع مشخص شود. یعنی چه کسی باید این شرایط را اعلام کند. به طور قطع یک پزشک نمی‌تواند این شرایط را اعلام کند. اما بعد از اینکه این شرایط درست شد باید در معرض افکار عمومی پزشکان قرار گیرد نه افکار عمومی و کل جامعه. پس در همین راستا این فکر باید به طور پنهانی و دور از اجتماع، در اختیار مسئولان از جمله فقها، قضات، پزشکان و مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گیرد. زیرا امکان دارد با این طرح مخالفت شود.»
دکتر محمد مهدی قیامت- رئیس انجمن بیهوشی ایران- نیز با اشاره به اینکه در دنیا در خصوص علم پزشکی چند سیستم وجود دارد می‌گوید: به طور کلی در برخی از کشورهای اروپایی بیمار می‌تواند برای درمانش تصمیم‌گیری کند. اما در امریکا چنین چیزی امکان پذیر نیست.
کما اینکه در کنفرانس‌های متعددی که شرکت داشتم این موضوع مورد چالش حقوقدانان و علمای دین و فلاسفه و پزشکان بوده است. در ایران هم باید در این خصوص بحث‌های زیادی انجام دهیم و تمام زوایا را مورد بررسی قرار دهیم. وی با اشاره به این موضوع که در خصوص اتانازی در هر کشوری قانون خاصی وجود دارد اظهار کرد: به عنوان مثال در اکثر کشورهای اروپایی این مسأله سخت‌تر است و معتقدند باید این کار با سیستمی خاص صورت گیرد. اما در برخی از کشورهای اروپایی نیز چنین روندی آزاد است. البته روند کار به این شکل نیست که بلافاصله تصمیم‌گیری شود. در حقیقت کمیته‌های حقوقی اخلاقی خاصی که متشکل از افراد با تجربه‌ای هستند وجود دارد که درآنجا پرونده‌های چنین بیمارانی را بررسی و سپس برای این کار اجازه‌های لازم را صادر میکنند. معاون آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پزشکی تهران در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر در کشور قانون خاصی در خصوص مرگ خود خواسته نداریم و از دیدگاه فقهی نیز این اقدام گناه است خاطرنشان کرد: طبق قوانین کشور هیچ کس نمی‌تواند حق حیات فرد دیگری را از او بگیرد. از این رو ضروری است تا پزشکان و حتی افرادی که در کار اهدای عضو هستند و علمای دین و حقوقدانانی که در این رشته تخصص دارند تمام زوایای این موضوع را به طور منطقی مورد بررسی قرار داده و سپس دستورالعملی برای آن تهیه کنند. به گفته رئیس انجمن بیهوشی در چنین مواردی این‌گونه نیست که یک نفر درباره پایان دادن به زندگی یک انسان تصمیم بگیرد بلکه باید در هر بیمارستانی کمیته‌ای طراحی شود و گروه‌های تخصصی که عضو آن هستند در این باره تصمیم بگیرند. چرا که امکان دارد یک پزشک اشتباه کند از این رو علما و حقوقدانان باید در این باره تصمیم‌گیری کنند.
مرگ شیرین از دیدگاه حقوقدانان
با توجه به نظرات کارشناسان سؤال اینجاست که قوانین کشور در این باره چه می‌گویند؟
صفیه بهبودی- حقوقدان و کارشناس سابق رسیدگی به تخلفات پزشکی در سازمان نظام پزشکی- با بیان اینکه برداشت‌های متفاوتی از مفهوم اتانازی وجود دارد می‌گوید: در روش غیرمستقیم پزشک با تجویز دارویی فقط مقدمات مرگ بیمار را فراهم می‌کند و بیمار با آگاهی کامل به استقبال مرگ اختیاری می‌رود. اما در روش مستقیم، پزشک یا پرستار خود عامل مرگ بیمار هستند. تزریق داروی کشنده و جدا کردن دستگاه‌های حمایتی از بیمار، مثال‌هایی از این روش هستند که برخی اوقات بدون اطلاع بیمار انجام میشوند. چنانچه پزشک معالج به چنین اقدام‌هایی دست زند عمل او همانند سایر قتل‌ها قابل پیگیری و مجازات است. اما آیا رضایت بیمار و انگیزه پزشک تغییری در ماهیت عمل مجرمانه پزشک ایجاد خواهد کرد؟ از منظر حقوق کیفری دو نوع قتل ترحم‌آمیز فعال و انفعالی وجود دارد. در نوع فعال، پایان دادن ارادی به حیات بیمار صعب العلاج از سوی پزشک یا هر یک از اعضای تیم درمان بنا بر تقاضای بیمار یا بستگان او رخ می‌دهد همانند تزریق آمپول مهلک برای پایان حیات بیمار که این اقدام با هدف حرفه پزشکی که نجات بیمار است در تضاد است. در قتل ترحم‌آمیز انفعالی، دارو و درمان یا هرگونه معالجه دیگری یا دستگاهی که به حفظ حیات بیمار کمک می‌کند، قطع می‌شود. در حال انفعال پزشک در حقیقت کاری انجام نمی‌دهد. بیمار بر اثر قطع معالجه بر اثر بیماری خود می‌میرد. اتانازی از پیچیده‌ترین موضوع‌ها در جامعه امروزی است و از نظر فقهی و حقوقی مورد توجه است. به همین دلیل هم شاهد دیدگاه‌های متفاوت پیرامون آن هستیم. مهم ترین مخالفان اتانازی نیز علمای دینی هستند. مطابق دیدگاه دینی حیات بالاترین لطفی است که از سوی خداوند به بندگان عنایت شده است و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از دیگری بگیرد. در نظر اسلام درد و رنج که در زندگی انسان‌ها پیش می‌آید بخشی از آزمون خداوند است و مؤمنان را به صبر در مقابل آن بشارت داده‌اند. اتانازی که ویژگی اصلی آن رضایت است در هیچ کدام از استثنا‌های حقوقی و مواد قانونی قرار نمی‌گیرد و در نتیجه رضایت به قتل، مجوز عمل ارتکابی نیست.
رضایت به مرگ در قالب اجازه بیمار به پزشک درباره قتل خود مطرح شده است که نظرات مختلفی دراین زمینه وجود دارد. با توجه به اینکه در قانون مجازات اسلامی انگیزه کمترین نقش را در تعیین مجازات دارد هنوز نمی‌توان اتانازی یا قتل ترحم انگیز را در قالب حقوقی و قانونی مشخصی قرار داد. تمام فقها اتفاق نظر دارند که اجازه بیمار، عمل کشتن را مباح نمی‌کند. مهم ترین عنصر در اتانازی نیز رضایت بیمار است که این رضایت مجوز جرم ارتکابی نیست. مطابق ماده 365 قانون مجازات اسلامی برای اینکه در قتل و جنایات عمدی مجنی علیه می‌تواند پس از وقوع جنایت و پیش از فوت از حق قصاص گذشت کرده یا مصالحه نماید بنابراین ماده فوق نیز چون موضوع را به بعد از وقوع جنایت موکول کرده است نمی‌تواند در انطباق قتل ترحم‌آمیز قرار گیرد. به همین خاطر اختلافات در باب اتانازی با توجه به جهان بینی‌ها، ایدئولوژی‌ها و تعلقات افراد ادامه دارد. یک پزشک البته ممکن است صرف نظر از عقاید دینی برآن باشد که اتانازی راه علاج را بر خود و بیمار آینده سد می‌کند. همین‌طور اتانازی می‌تواند بالقوه ابراز کشنده‌ای به دست مراقبان سلامت باشد. حتی در کشورهایی که به صورت قانون پذیرفته شده است تابع قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های خاص است که رعایت نکردن آنها موجب محکومیت به زندان‌های طولانی مدت خواهد بود.
ابوالقاسم شم آبادی- مدرس دانشگاه نیز با بیان اینکه اتانازی یا مرگ شیرین یکی از مسائل نو و جدید در دنیای امروز بوده و در حقوق برخی از کشورها به صورت قانون درآمده است، می‌گوید: برای اینکه بدانیم اتانازی چیست باید نگاهی به مفهوم این اصطلاح در حقوق کشور داشته باشیم. «اتانازی» یا مرگ خود خواسته یکی از مسائلی است که به تازگی بحث‌هایی در حقوق کشورهای غربی و ایران در مورد آن مطرح شده و در واقع این اصطلاح به معنی از بین بردن و پایان دادن ارادی زندگی یک بیمار از روی ترحم و به طور معمول بدون ایجاد درد است. این نوع از مرگ زمانی رخ می‌دهد که بیمار به دلیل شدت وخامت حالش نمی‌تواند درد را تحمل کند یا اینکه امیدی به درمان بیماری خود ندارد. بنابراین ممکن است در اینجا از پزشک معالج یا تیم درمان‌اش بخواهد که به زندگی وی پایان دهند. به بیان دیگر در اینجا بیمار به این کار پزشک یا کادر درمان رضایت داده وگرفتن زندگی وی از روی رضایت بیمار است.
اتانازی از منظر حقوق موضوعه ایران
این حقوقدان با تأکید بر اینکه در قوانین موجود کشور در مورد اتانازی ماده قانونی خاصی وجود ندارد، خاطرنشان کرد: قوانین ما در مورد جرم بودن یا نبودن مرگ شیرین ساکت بوده و ماده قانونی خاصی در این زمینه تاکنون به تصویب نرسیده است. اما طبق ماده 2 قانون مجازات اسلامی هر رفتاری که مطابق قانون برای آن مجازات در نظر گرفته شده باشد جرم بوده و با بررسی مواد قانون مجازات اسلامی مصوب سال 92 به این نکته پی می‌بریم که انجام فعل قتل عمدی روی بیمار جرم است. در این خصوص ماده 290 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است: «هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود». وی با اشاره به ماده فوق تأکید کرد: در مرگ شیرین هرچند پزشک در گذشته از بیمار اجازه گرفته باشد، اما اجازه و عفو سابق بیمار تأثیری در بحث نخواهد داشت و اقدام پزشک منطبق با ماده 290 قانون مجازات اسلامی بوده و عمل ارتکابی نیز قتل عمد خواهد بود؛ چرا که پزشک قصد کشتن آن بیمار را داشته و عمل او نیز هر چند کشنده نبوده ولی در عمل سبب قتل بیمار شده است. این مدرس دانشگاه در مورد حالتی که پزشک اقدام به ترک فعل می‌کند، افزود: در مواقعی هم که پزشک بیمار را به حال خود واگذارد و از اقدام‌هایی که برای زنده نگه داشتن او لازم است خودداری کند، مرتکب ترک فعلی شده که بواسطه آن حق زندگی از بیمار گرفته شده است. در این خصوص مطابق با بند ۲ ماده واحده قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومان و رفع خطرات جانی هرگاه افرادی که حسب وظیفه یا قانون مکلف هستند به اشخاص آسیب دیده یا اشخاصی که در معرض خطر جانی قرار دارند کمک کنند از اقدام لازم و کمک به آنها خودداری کنند به حبس تعزیری از شش ماه تا سه سال محکوم خواهند شد.
سرانجام اینکه براساس ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی مصوب 1375«بخش تعزیرات» که هم‌اکنون نیز جاری است، هرشخصی که مرتکب قتل عمد شود و شاکی نداشته یا شاکی داشته ولی از قصاص گذشت کرده باشد یا به هر علت قصاص نشود در صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه ویا بیم تجری مرتکب یا دیگران شود دادگاه مرتکب را به حبس از سه تا ده سال محکوم می‌کند. این حقوقدان در پایان خاطرنشان کرد: درست است که مرگ شیرین در حقوق برخی از کشورها به صورت قانونی درآمده اما از نظر اخلاقی، مذهبی و بخصوص قوانین کشورهای اسلامی نظیر ایران این اقدام با اشکال‌های جدی روبه رو است. البته با اینکه اتانازی به صورت ماده قانونی تاکنون به تصویب مجلس نرسیده است اما براساس اصول کلی، مواد قانون مجازات اسلامی و ماده واحده قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومان و رفع خطرات جانی می‌توان به جرم‌انگاری این عمل اقدام کرد.
گستره مفهوم اتانازی
مریم شریف زاده- وکیل دادگستری نیز با تأکید بر اینکه مرگ از روی ترحم ابعاد مختلفی دارد، می‌افزاید: برای اینکه ما بخواهیم به صورت دقیق‌تری با این اصطلاح آشنا شویم نیاز است گستره این اصطلاح مشخص شود. وی با اشاره به اینکه قتل ترحم‌آمیز به طور معمول به روش‌های گوناگونی رخ می‌دهد؛ ادامه داد: یکی از این موارد، مرگ شیرین به صورت مستقیم، فعال یا مثبت بوده که پزشک یا کادر درمانی اقدام‌هایی آشکار به منظور پایان دادن به حیات بیمار انجام داده‌اند که شامل مواردی از جمله تزریق یک ماده خاص با دوز بالا به بیمار یا دادن شوک الکتریکی خاص یا وارد کردن اکسیژن و... است. نوع دیگر از قتل شیرین، خودداری پزشک از انجام کارهایی است که به صورت غیرمستقیم باعث مرگ بیمار می‌شود. یا خودداری از انجام اعمالی است که سبب زنده ماندن بیمار می‌شود. در این روش پزشک از اقدام‌هایی چون دارودرمانی، عمل جراحی و موارد مشابه در مورد بیماران غیرقابل درمان پرهیز می‌کند.
دیدگاه فقه درباره مرگ از روی ترحم
وی همچنین تأکید کرد: برای اینکه بدانیم دیدگاه فقه امامیه در مورد این اقدام چیست باید به متون اسلامی و فقهی موجود رجوع کنیم. در دین اسلام به دلیل اینکه حیات به عنوان امانتی در دست انسان تلقی شده بنابراین انسان را مالک حیات خویش نمی‌داند و رضایت مقتول و انگیزه قاتل هیچ تأثیری در حرمت این عمل نخواهد داشت. به گفته این حقوقدان، نگاهی به مباحث فقهی این نکته را آشکار می‌کند که بیشتر مباحث فقهی در مورد خودکشی مطرح شده و قتل شیرین از جمله مباحث جدید است، هر چند که برخی از مراجع به تازگی در مورد این اقدام نظراتی را نیز بیان کرده‌اند. با این حال با جمع بندی مطالب فوق نیز این نکته آشکار می‌شود که جان انسان محترم بوده و بنابراین خودکشی یا دیگرکشی یا اتانازی از دیدگاه فقه امامیه کار پسندیده، اخلاقی و شرعی نیست.
ایران
مخالفت رئیس کمیسیون بهداشت مجلس
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در حالی که مخالف این طرح است می گوید: «به هیچ عنوان تصویب چنین طرحی امکان پذیر نیست. زیرا از
دیدگاه اسلام یک فرد به خودش تعلق ندارد و این کار نوعی خودکشی و ناشکری و ناامیدی از آنچه خداوند به انسان عطا فرموده است تلقی می‌شود. به همین دلیل من موافق با این طرح نیستم و از آنجا که خلاف شرع است مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند در این خصوص تصمیم‌گیری کند.»
ابوالفضل ابوترابی، دبیر اول کمیسیون حقوقی، قضایی مجلس شورای اسلامی نیز درحالی که بشدت مخالف تصویب قانونی برای اجرای «اتانازی» یا مرگ خود خواسته در کشور است در این باره می‌گوید: «طبق اصول فقهی و شرعی به دلیل آنکه بیمار مالک جان خود نیست حتی در زمانی که درد بسیار هم می‌کشد نمی‌تواند برای زنده بودن یا نبودنش تصمیم‌گیری کند.» وی با بیان اینکه تاکنون لایحه‌ای در خصوص اتانازی به مجلس شورای اسلامی نیامده اظهار کرد: اگر پزشکی حتی با رضایت بیمار جان وی را بگیرد به طور قطع تحت تعقیب قانونی قرار می‌گیرد و ممکن است که اولیای دم هم رضایت ندهند و آن پزشک به اتهام قتل عمد اعدام شود. بنابراین اگر پزشکی حتی با رضایت بیمار با قطع دستگاه‌های تنفسی یا تجویز دارویی باعث مرگ بیمار شود مرتکب قتل عمد شده است.
عضو کمیسیون حقوقی- قضایی مجلس شورای اسلامی در ادامه با رد این موضوع که جدا کردن دستگاه‌های حیاتی بیمار در بیمارستان ها «اتانازی» یا تسهیل در مرگ بیمار تلقی نمی‌شود گفت: در موارد بسیار اندک امکان دارد که فردی بر اثر شدت بیماری به کما رفته و امیدی به زنده بودنش نباشد. از این رو به دلیل آنکه اقدام‌های پزشکی برایش امکان پذیر نبوده و از سوی دیگر به دلیل کمبود تخت در بخش «آی سی یو» پزشکان از خانواده بیمار می‌خواهند در خانه خود از بیمارشان نگهداری کنند. کما اینکه در این زمینه پرونده‌های متعدد داشتم و بسیاری از خانواده‌ها نیز با تهیه دستگاه‌های تنفسی و سایر تجهیزات پزشکی از بیمارشان در خانه مراقبت میکنند. از این رو به دلیل آنکه در فقه با اتانازی مخالفت شدید شده است مجلس شورای اسلامی نیز به هیچ عنوان موافق اقدامی برای تهیه و تدوین این طرح نیست.
اتانازی از دیدگاه پزشکی
دکتر فیروز فصیحی، عضو هیأت مدیره انجمن نفرولوژی با اشاره به اینکه در حال حاضر آنچه از مرگ خود خواسته مد نظر برخی پزشکان کشور است با بحث اتانازی متفاوت است بیان می‌کند منظور از به کار بردن این واژه در خصوص بیماران سالخورده‌ای است که به دلیل شدت بیماری یا سرطان پیشرفته کلیه‌ها، ریه، قلب و کبدشان دچار مشکل شده است و بر اثر عارضه قلبی یا مغزی و سانحه رانندگی به کما رفته و بیش از 2 ماه در بخش «آی سی یو» بستری هستند.
این بیماران ضمن اینکه هزینه بسیار سنگینی را به جامعه و خانواده تحمیل میکنند مانع از آن میشوند تا امکانات بیمارستانی به بیماران و افراد جوان که امید به زندگی نیز در آنها بسیار زیاد‌تر است ارائه شود. حال با توجه به این توضیحات سؤال اصلی و اساسی اینجاست که در چنین شرایطی وقتی بیمار به هوش است یا بستگان بیمار با توجه به اینکه می‌دانند اقدام‌های درمانی برای او دیگر نتیجه بخش نخواهد بود و فرد نخواهد توانست براحتی زندگی کند آیا می‌توان بنا به درخواست بیمار به زندگی‌اش پایان داد؟ و آیا قانون و شرع اجازه این کار را می‌دهد یا خیر؟ البته تاکنون شرع مقدس این اجازه را نداده است. حال آنکه با توجه به شرایط موجود به نظر می‌رسد موضوع نیازمند روشنگری است. یعنی باید نزد فقها رفت و با روشن ساختن این موضوع مجوزهای لازم را کسب کرد. کما اینکه در خصوص پیوند اعضای بدن هم این چالش وجود داشت. زیرا در ابتدا تصور می‌شد این کار مثله کردن بیمار مرگ مغزی است و تا زمانی که مجوزهای لازم از سوی دفتر حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب و سایر علما دریافت شود حدود 12 سال طول کشید. در نتیجه می‌شود با بحث‌های علمی و فقهی این اجازه را پیدا کرد. اما از لحاظ علمی این کار شرایط خاص خود را دارد و باید شرایط بر بیمار حاکم باشد. البته لازم به ذکر است که چنین نظری دلیل بر بی‌انصافی و قساوت قلب برخی از پزشکان که موافق با اتانازی هستند نیست.
متخصص کلیه و فشار خون در ادامه در خصوص اینکه چطور می‌شود این روش در کشور قانونی شود اظهار داشت: «در حال حاضر قانونی کردن این کار بسیار زود است زیرا در وهله نخست باید آنچه را مد نظر است برای همگان روشن کرد. چرا که در حقیقت هر نوع بیماری حتی سرماخوردگی تعریفی دارد و نخست باید شرایط را تعریف کرد و بعد بگوییم منظور ما چیست. دوم اینکه باید شرایط بیان این موضوع مشخص شود. یعنی چه کسی باید این شرایط را اعلام کند. به طور قطع یک پزشک نمی‌تواند این شرایط را اعلام کند. اما بعد از اینکه این شرایط درست شد باید در معرض افکار عمومی پزشکان قرار گیرد نه افکار عمومی و کل جامعه. پس در همین راستا این فکر باید به طور پنهانی و دور از اجتماع، در اختیار مسئولان از جمله فقها، قضات، پزشکان و مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گیرد. زیرا امکان دارد با این طرح مخالفت شود.»
دکتر محمد مهدی قیامت- رئیس انجمن بیهوشی ایران- نیز با اشاره به اینکه در دنیا در خصوص علم پزشکی چند سیستم وجود دارد می‌گوید: به طور کلی در برخی از کشورهای اروپایی بیمار می‌تواند برای درمانش تصمیم‌گیری کند. اما در امریکا چنین چیزی امکان پذیر نیست.
کما اینکه در کنفرانس‌های متعددی که شرکت داشتم این موضوع مورد چالش حقوقدانان و علمای دین و فلاسفه و پزشکان بوده است. در ایران هم باید در این خصوص بحث‌های زیادی انجام دهیم و تمام زوایا را مورد بررسی قرار دهیم. وی با اشاره به این موضوع که در خصوص اتانازی در هر کشوری قانون خاصی وجود دارد اظهار کرد: به عنوان مثال در اکثر کشورهای اروپایی این مسأله سخت‌تر است و معتقدند باید این کار با سیستمی خاص صورت گیرد. اما در برخی از کشورهای اروپایی نیز چنین روندی آزاد است. البته روند کار به این شکل نیست که بلافاصله تصمیم‌گیری شود. در حقیقت کمیته‌های حقوقی اخلاقی خاصی که متشکل از افراد با تجربه‌ای هستند وجود دارد که درآنجا پرونده‌های چنین بیمارانی را بررسی و سپس برای این کار اجازه‌های لازم را صادر میکنند. معاون آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پزشکی تهران در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر در کشور قانون خاصی در خصوص مرگ خود خواسته نداریم و از دیدگاه فقهی نیز این اقدام گناه است خاطرنشان کرد: طبق قوانین کشور هیچ کس نمی‌تواند حق حیات فرد دیگری را از او بگیرد. از این رو ضروری است تا پزشکان و حتی افرادی که در کار اهدای عضو هستند و علمای دین و حقوقدانانی که در این رشته تخصص دارند تمام زوایای این موضوع را به طور منطقی مورد بررسی قرار داده و سپس دستورالعملی برای آن تهیه کنند. به گفته رئیس انجمن بیهوشی در چنین مواردی این‌گونه نیست که یک نفر درباره پایان دادن به زندگی یک انسان تصمیم بگیرد بلکه باید در هر بیمارستانی کمیته‌ای طراحی شود و گروه‌های تخصصی که عضو آن هستند در این باره تصمیم بگیرند. چرا که امکان دارد یک پزشک اشتباه کند از این رو علما و حقوقدانان باید در این باره تصمیم‌گیری کنند.
مرگ شیرین از دیدگاه حقوقدانان
با توجه به نظرات کارشناسان سؤال اینجاست که قوانین کشور در این باره چه می‌گویند؟
صفیه بهبودی- حقوقدان و کارشناس سابق رسیدگی به تخلفات پزشکی در سازمان نظام پزشکی- با بیان اینکه برداشت‌های متفاوتی از مفهوم اتانازی وجود دارد می‌گوید: در روش غیرمستقیم پزشک با تجویز دارویی فقط مقدمات مرگ بیمار را فراهم می‌کند و بیمار با آگاهی کامل به استقبال مرگ اختیاری می‌رود. اما در روش مستقیم، پزشک یا پرستار خود عامل مرگ بیمار هستند. تزریق داروی کشنده و جدا کردن دستگاه‌های حمایتی از بیمار، مثال‌هایی از این روش هستند که برخی اوقات بدون اطلاع بیمار انجام میشوند. چنانچه پزشک معالج به چنین اقدام‌هایی دست زند عمل او همانند سایر قتل‌ها قابل پیگیری و مجازات است. اما آیا رضایت بیمار و انگیزه پزشک تغییری در ماهیت عمل مجرمانه پزشک ایجاد خواهد کرد؟ از منظر حقوق کیفری دو نوع قتل ترحم‌آمیز فعال و انفعالی وجود دارد. در نوع فعال، پایان دادن ارادی به حیات بیمار صعب العلاج از سوی پزشک یا هر یک از اعضای تیم درمان بنا بر تقاضای بیمار یا بستگان او رخ می‌دهد همانند تزریق آمپول مهلک برای پایان حیات بیمار که این اقدام با هدف حرفه پزشکی که نجات بیمار است در تضاد است. در قتل ترحم‌آمیز انفعالی، دارو و درمان یا هرگونه معالجه دیگری یا دستگاهی که به حفظ حیات بیمار کمک می‌کند، قطع می‌شود. در حال انفعال پزشک در حقیقت کاری انجام نمی‌دهد. بیمار بر اثر قطع معالجه بر اثر بیماری خود می‌میرد. اتانازی از پیچیده‌ترین موضوع‌ها در جامعه امروزی است و از نظر فقهی و حقوقی مورد توجه است. به همین دلیل هم شاهد دیدگاه‌های متفاوت پیرامون آن هستیم. مهم ترین مخالفان اتانازی نیز علمای دینی هستند. مطابق دیدگاه دینی حیات بالاترین لطفی است که از سوی خداوند به بندگان عنایت شده است و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از دیگری بگیرد. در نظر اسلام درد و رنج که در زندگی انسان‌ها پیش می‌آید بخشی از آزمون خداوند است و مؤمنان را به صبر در مقابل آن بشارت داده‌اند. اتانازی که ویژگی اصلی آن رضایت است در هیچ کدام از استثنا‌های حقوقی و مواد قانونی قرار نمی‌گیرد و در نتیجه رضایت به قتل، مجوز عمل ارتکابی نیست.
رضایت به مرگ در قالب اجازه بیمار به پزشک درباره قتل خود مطرح شده است که نظرات مختلفی دراین زمینه وجود دارد. با توجه به اینکه در قانون مجازات اسلامی انگیزه کمترین نقش را در تعیین مجازات دارد هنوز نمی‌توان اتانازی یا قتل ترحم انگیز را در قالب حقوقی و قانونی مشخصی قرار داد. تمام فقها اتفاق نظر دارند که اجازه بیمار، عمل کشتن را مباح نمی‌کند. مهم ترین عنصر در اتانازی نیز رضایت بیمار است که این رضایت مجوز جرم ارتکابی نیست. مطابق ماده 365 قانون مجازات اسلامی برای اینکه در قتل و جنایات عمدی مجنی علیه می‌تواند پس از وقوع جنایت و پیش از فوت از حق قصاص گذشت کرده یا مصالحه نماید بنابراین ماده فوق نیز چون موضوع را به بعد از وقوع جنایت موکول کرده است نمی‌تواند در انطباق قتل ترحم‌آمیز قرار گیرد. به همین خاطر اختلافات در باب اتانازی با توجه به جهان بینی‌ها، ایدئولوژی‌ها و تعلقات افراد ادامه دارد. یک پزشک البته ممکن است صرف نظر از عقاید دینی برآن باشد که اتانازی راه علاج را بر خود و بیمار آینده سد می‌کند. همین‌طور اتانازی می‌تواند بالقوه ابراز کشنده‌ای به دست مراقبان سلامت باشد. حتی در کشورهایی که به صورت قانون پذیرفته شده است تابع قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های خاص است که رعایت نکردن آنها موجب محکومیت به زندان‌های طولانی مدت خواهد بود.
ابوالقاسم شم آبادی- مدرس دانشگاه نیز با بیان اینکه اتانازی یا مرگ شیرین یکی از مسائل نو و جدید در دنیای امروز بوده و در حقوق برخی از کشورها به صورت قانون درآمده است، می‌گوید: برای اینکه بدانیم اتانازی چیست باید نگاهی به مفهوم این اصطلاح در حقوق کشور داشته باشیم. «اتانازی» یا مرگ خود خواسته یکی از مسائلی است که به تازگی بحث‌هایی در حقوق کشورهای غربی و ایران در مورد آن مطرح شده و در واقع این اصطلاح به معنی از بین بردن و پایان دادن ارادی زندگی یک بیمار از روی ترحم و به طور معمول بدون ایجاد درد است. این نوع از مرگ زمانی رخ می‌دهد که بیمار به دلیل شدت وخامت حالش نمی‌تواند درد را تحمل کند یا اینکه امیدی به درمان بیماری خود ندارد. بنابراین ممکن است در اینجا از پزشک معالج یا تیم درمان‌اش بخواهد که به زندگی وی پایان دهند. به بیان دیگر در اینجا بیمار به این کار پزشک یا کادر درمان رضایت داده وگرفتن زندگی وی از روی رضایت بیمار است.
اتانازی از منظر حقوق موضوعه ایران
این حقوقدان با تأکید بر اینکه در قوانین موجود کشور در مورد اتانازی ماده قانونی خاصی وجود ندارد، خاطرنشان کرد: قوانین ما در مورد جرم بودن یا نبودن مرگ شیرین ساکت بوده و ماده قانونی خاصی در این زمینه تاکنون به تصویب نرسیده است. اما طبق ماده 2 قانون مجازات اسلامی هر رفتاری که مطابق قانون برای آن مجازات در نظر گرفته شده باشد جرم بوده و با بررسی مواد قانون مجازات اسلامی مصوب سال 92 به این نکته پی می‌بریم که انجام فعل قتل عمدی روی بیمار جرم است. در این خصوص ماده 290 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است: «هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود». وی با اشاره به ماده فوق تأکید کرد: در مرگ شیرین هرچند پزشک در گذشته از بیمار اجازه گرفته باشد، اما اجازه و عفو سابق بیمار تأثیری در بحث نخواهد داشت و اقدام پزشک منطبق با ماده 290 قانون مجازات اسلامی بوده و عمل ارتکابی نیز قتل عمد خواهد بود؛ چرا که پزشک قصد کشتن آن بیمار را داشته و عمل او نیز هر چند کشنده نبوده ولی در عمل سبب قتل بیمار شده است. این مدرس دانشگاه در مورد حالتی که پزشک اقدام به ترک فعل می‌کند، افزود: در مواقعی هم که پزشک بیمار را به حال خود واگذارد و از اقدام‌هایی که برای زنده نگه داشتن او لازم است خودداری کند، مرتکب ترک فعلی شده که بواسطه آن حق زندگی از بیمار گرفته شده است. در این خصوص مطابق با بند ۲ ماده واحده قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومان و رفع خطرات جانی هرگاه افرادی که حسب وظیفه یا قانون مکلف هستند به اشخاص آسیب دیده یا اشخاصی که در معرض خطر جانی قرار دارند کمک کنند از اقدام لازم و کمک به آنها خودداری کنند به حبس تعزیری از شش ماه تا سه سال محکوم خواهند شد.
سرانجام اینکه براساس ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی مصوب 1375«بخش تعزیرات» که هم‌اکنون نیز جاری است، هرشخصی که مرتکب قتل عمد شود و شاکی نداشته یا شاکی داشته ولی از قصاص گذشت کرده باشد یا به هر علت قصاص نشود در صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه ویا بیم تجری مرتکب یا دیگران شود دادگاه مرتکب را به حبس از سه تا ده سال محکوم می‌کند. این حقوقدان در پایان خاطرنشان کرد: درست است که مرگ شیرین در حقوق برخی از کشورها به صورت قانونی درآمده اما از نظر اخلاقی، مذهبی و بخصوص قوانین کشورهای اسلامی نظیر ایران این اقدام با اشکال‌های جدی روبه رو است. البته با اینکه اتانازی به صورت ماده قانونی تاکنون به تصویب مجلس نرسیده است اما براساس اصول کلی، مواد قانون مجازات اسلامی و ماده واحده قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومان و رفع خطرات جانی می‌توان به جرم‌انگاری این عمل اقدام کرد.
گستره مفهوم اتانازی
مریم شریف زاده- وکیل دادگستری نیز با تأکید بر اینکه مرگ از روی ترحم ابعاد مختلفی دارد، می‌افزاید: برای اینکه ما بخواهیم به صورت دقیق‌تری با این اصطلاح آشنا شویم نیاز است گستره این اصطلاح مشخص شود. وی با اشاره به اینکه قتل ترحم‌آمیز به طور معمول به روش‌های گوناگونی رخ می‌دهد؛ ادامه داد: یکی از این موارد، مرگ شیرین به صورت مستقیم، فعال یا مثبت بوده که پزشک یا کادر درمانی اقدام‌هایی آشکار به منظور پایان دادن به حیات بیمار انجام داده‌اند که شامل مواردی از جمله تزریق یک ماده خاص با دوز بالا به بیمار یا دادن شوک الکتریکی خاص یا وارد کردن اکسیژن و... است. نوع دیگر از قتل شیرین، خودداری پزشک از انجام کارهایی است که به صورت غیرمستقیم باعث مرگ بیمار می‌شود. یا خودداری از انجام اعمالی است که سبب زنده ماندن بیمار می‌شود. در این روش پزشک از اقدام‌هایی چون دارودرمانی، عمل جراحی و موارد مشابه در مورد بیماران غیرقابل درمان پرهیز می‌کند.
دیدگاه فقه درباره مرگ از روی ترحم
وی همچنین تأکید کرد: برای اینکه بدانیم دیدگاه فقه امامیه در مورد این اقدام چیست باید به متون اسلامی و فقهی موجود رجوع کنیم. در دین اسلام به دلیل اینکه حیات به عنوان امانتی در دست انسان تلقی شده بنابراین انسان را مالک حیات خویش نمی‌داند و رضایت مقتول و انگیزه قاتل هیچ تأثیری در حرمت این عمل نخواهد داشت. به گفته این حقوقدان، نگاهی به مباحث فقهی این نکته را آشکار می‌کند که بیشتر مباحث فقهی در مورد خودکشی مطرح شده و قتل شیرین از جمله مباحث جدید است، هر چند که برخی از مراجع به تازگی در مورد این اقدام نظراتی را نیز بیان کرده‌اند. با این حال با جمع بندی مطالب فوق نیز این نکته آشکار می‌شود که جان انسان محترم بوده و بنابراین خودکشی یا دیگرکشی یا اتانازی از دیدگاه فقه امامیه کار پسندیده، اخلاقی و شرعی نیست.
ایران
ناشناس
| 
۰۳:۲۵ - ۱۳۹۵/۰۲/۲۹
پاسخ
ازاد بگذارید خودشلن تصصمیم بگیرند زندگی اجباری نیست مجبور میشوند از راهای دیگر خودکشی میکنند نظرشما
آخرین اخبار