خودآزمایی پستان چیست و چگونه باید انجام شود؟

به گزارش شفا آنلاين،سرطان پستان به‌عنوان دومین عامل مرگ و میر و شایع‌ترین سرطان در زنان شناخته شده است. پزشکان معتقدند تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه شانس درمان را افزایش می‌دهد. معاینه ماهیانه پستان توسط خود فرد یا همان خودآزمایی پستان، معاینه توسط پزشک و ماموگرافی ازجمله روش‌های تشخیصی سرطان پستان هستند.

دکتر عصمت السادات هاشمی؛ متخصص جراحی عمومی و عضو هیئت‌علمی پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی، در خصوص روش‌های تشخیص و درمان سرطان پستان گفت: یکی از راه‌های تشخیص زودرس سرطان پستان خودآزمایی پستان و یا معاینه آن توسط خود فرد است. درواقع این روش هزینه اقتصادی ندارد و در هرماه تنها 15 دقیقه وقت جهت انجام آن لازم است. لازم به ذکر است 95 درصد سرطان‌های پستان توسط خود فرد کشف می‌شوند. البته این نوع معاینه نمی‌تواند جایگزین معاینه بالینی توسط پزشک یا ماموگرافی شود، لکن در فاصله مراجعات پزشکی، فرد را محافظت می‌کند.

زنان از 20 سالگی به بعد خودآزمایی را انجام دهند
هاشمی ادامه داد: خودآزمایی باید هر ماه در تاریخ معین و به روش مشخصی انجام شود. زنان باید از سن 20 سالگی به بعد خودآزمایی را انجام دهند و بهترین زمان انجام معاینه 3- 2 روز پس از پایان عادت ماهیانه است. در این زمان پستان‌ها کم‌ترین حساسیت و سنگینی را دارند و در نتیجه انجام معاینه راحت‌تر و نتیجه دقیق‌تر خواهد بود.

این متخصص جراحی عمومی افزود: خودآزمایی پستان شامل نگاه‌کردن و لمس‌کردن است. در برخی موارد بیماری‌های پستان به‌ویژه سرطان‌های پستان باعث بروز تغییراتی در ظاهر پستان می‌شود که با نگاه‌کردن به پستان‌ها قابل‌تشخیص است. هرگونه تغییری شامل فرورفتگی پوست یا نوک پستان، قرمزی یا زخم پستان، پوسته‌پوسته شدن نوک پستان، انحراف نوک پستان‌ها و برآمدگی در قسمتی از پستان یا برجستگی عروق در قسمتی از پستان حایز اهمیت است. ناگفته نماند عدم تقارن پستان‌ها درصورتی‌که از قبل بوده باشد (مادرزادی، پس از شیردهی) مسئله مهمی نیست، اما هرگونه تغییر جدید در اندازه پستان‌ها باید بررسی شود.

وی اضافه کرد: برای معاینه درست پستان‌ها در هنگام لمس، بهتر است از قسمت انتهایی بند آخر سه انگشت میانی دست‌ها استفاده کرد؛ چراکه حساسیت لمس آن بیشتر است. هرگز پستان را بین انگشت فشار ندهیم، زیرا به‌طور کاذب احساس وجود توده را می‌کنیم. پس از معاینه پستان اگر توده را لمس کردید و یا افزایش اندازه توده‌ای که از قبل وجود داشته را مشاهده کردید و هم‌چنین در صورت مشاهده علایم دیگری که قبلاً به آن اشاره کردم، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

ماموگرافی و سونوگرافی
هاشمی در خصوص ماموگرافی و سونوگرافی نیز اظهار داشت: ماموگرافی یک نوع عکس‌برداری با اشعه X از پستان است که برای تعیین و تشخیص بیماری‌های پستان مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته باید بگویم خطرات ناشی از برخورد این اشعه با پستان در این روش بسیار ناچیز است؛ تا حدی‌که می‌توان آن را نادیده گرفت.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی تهران تصریح کرد: در این روش یک عکس سیاه‌وسفید از پستان تهیه می‌شود که باید توسط رادیولوژیست و پزشک جراح تفسیر گردد. برای انجام ماموگرافی، بیمار در وضعیت ایستاده قرارگرفته و در حالت افقی و عمودی، پستان در بین صفحات مخصوص فشرده‌ شده و عکس‌برداری صورت می‌گیرد؛ البته این فشار تنها برای چند ثانیه وارد می‌شود.

انجام ماموگرافی در زنان کمتر از 30 سال به هیچ‌وجه ارزش تشخیصی ندارد
وی افزود: ماموگرافی به‌طور عمده در دو گروه از افراد انجام می‌شود؛ بیمارانی که دارای علایم هر یک از بیماری‌های پستان هستند و زنان سالم. البته در زنان سالم این روش برای تشخیص زودرس استفاده می‌شود. به‌این‌ترتیب زنان باید یک ماموگرافی در سنین 35 تا 39 سالگی انجام داده و سپس از سنین 50 سالگی به بعد نیز سالانه یک ماموگرافی انجام دهند. همچنین در سنین بین 40 تا 50 سالگی فواصل انجام ماموگرافی برحسب نظر پزشک هر 1یا 2 سال خواهد بود.

هاشمی ادامه داد: نکته بسیار مهم این است که انجام ماموگرافی در زنان کمتر از 30 سال به هیچ‌وجه ارزش تشخیصی ندارد و انجام آن به صلاح بیمار نیست؛ مگر در موارد نادر که جراح وجود ضایعه مشکوکی را در پستان تشخیص داده باشد.

سونوگرافی جایگزین ماموگرافی نیست و تنها یک روش کمکی محسوب می‌شود
وی خاطرنشان کرد: در سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویر از نقاط مختلف بدن استفاده می‌شود که بازتاب امواج صوتی توسط کامپیوتر به‌صورت تصاویر قابل‌مشاهده درمی‌آید.

هاشمی ادامه داد: درواقع باید بگویم این روش در مواردی انجام می‌شود که پزشک به دلیلی بررسی‌های بیش‌تری را صلاح می‌داند و شامل مواقعی‌ست که بافت پستان در خانمی سفت و متراکم باشد و یا اینکه سن او کمتر از 30 سال باشد. بنابراین سونوگرافی جایگزین ماموگرافی نیست و تنها یک روش کمکی برای تشخیص بهتر پزشک محسوب می‌شود و البته در حال حاضر نیز بهترین روش تشخیص کیست‌های پستانی که در معاینه شبیه توده‌های توپر و سفت هستند، سونوگرافی است.

جراحی؛ قدیمی‌ترین روش درمانی سرطان پستان
این متخصص جراحی عمومی در خصوص روش‌های درمانی نیز گفت: به‌طور کل جراحی قدیمی‌ترین روش درمان در سرطان پستان است که البته این روش در حال حاضر به‌عنوان رکن اساسی درمان، انجام می‌شود و در هر مرحله و برای هر نوع سرطان پستان، روش‌های جراحی خاصی را می‌توان انجام داد و انتخاب هرکدام از این روش‌ها با عوارض و نتایج مخصوص خود همراه است.

جراحی با حفظ پستان
وی اضافه کرد: زمانی‌که تومور سرطانی کوچک باشد، می‌توان با حفظ پستان عمل جراحی را انجام داد؛ البته این روش تقریباً همیشه نیاز به پرتودرمانی به‌عنوان درمان تکمیلی دارد. درواقع تابش اشعه به پستان باعث می‌شود که باقیمانده سلول‌های سرطانی کشته شوند و شانس عود تومور به حداقل برسد.

عضو هیئت ‌علمی پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی تهران تصریح کرد: در این روش حاشیه‌ای از بافت سالم اطراف تومور نیز برداشته می‌شود تا پزشک مطمئن شود که تمامی سلول‌های سرطانی خارج‌شده‌اند. پس ‌از آن‌که تومور همراه با یک حاشیه از بافت سالم خارج شد، نمونه به آزمایشگاه آسیب‌شناسی فرستاده می‌شود تا دقیقاً بررسی‌ شده و درصورتی‌که سلول‌های سرطانی مشاهده شوند، عمل جراحی مجدداً تکرار می‌گردد.

هاشمی در ادامه در خصوص عدم انجام استفاده از این روش در برخی از بیماران گفت: این روش به افرادی که بیش از یک تومور در پستان‌شان تشخیص داده ‌شده و یا تومور بزرگ است و یا پستانشان کوچک است، توصیه نمی‌شود. همچنین به افرادی که تمایلی به انجام پرتودرمانی ندارند یا فاقد امکانات لازم برای انجام پرتودرمانی هستند، توصیه نمی‌شود.

برداشت کامل پستان
این متخصص جراحی عمومی خاطرنشان کرد: برداشت کامل بافت پستان به روش جراحی، در حقیقت بیش از صدسال است که برای درمان این نوع سرطان استفاده می‌شود که البته طی چند سال اخیر تغییرات اساسی در آن رخ ‌داده است.

وی افزود: درواقع روش قبلی همراه با برداشت عضلات پستان بود که به‌طور کل منسوخ ‌شده است و در روش جدید عضلات باقی می‌مانند و در این نوع موارد با روش‌های بازسازی می‌توان پستان را برای فرد درست کرد.

رادیوتراپی یا پرتودرمانی
هاشمی در خصوص پرتودرمانی بیان داشت: هدف از پرتودرمانی از بین بردن سلول‌های سرطانی است که ممکن است پس از جراحی در ناحیه پستان باقی‌مانده باشند؛ بنابراین پس از جراحی‌های با حفظ پستان، پرتودرمانی انجام می‌شود تا از کشته‌شدن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در آن ناحیه، اطمینان پیدا کنیم.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی تهران ادامه داد: در این روش کمکی، از پرتوهایی که برای عکس‌برداری از نقاطی مثل قفسه سینه یا استخوان به کار می‌روند، استفاده می‌شود. نکته مهم این است که انجام این عمل هیچ‌گونه دردی نداشته و عوارض آن‌که خستگی، تغییرات پوستی، حساسیت و تورم موضعی و بی‌اشتهایی است، ناخوشایند هستند، اما اغلب خطرناک نیستند و معمولاً پس از گذشت چند هفته از پایان درمان، بهبود می‌یابند.

شیمی‌درمانی
وی در ادامه به شیمی‌درمانی اشاره کرد و ابراز داشت: به‌طور مصطلح استفاده از داروهای مخصوص درمان سرطان را شیمی‌درمانی می‌گویند. داروهای ضدسرطان، سلول‌هایی را که به‌صورت نامناسب رشد می‌کنند، نابود و یا رشد آن‌ها را کند می‌کند. شیمی‌درمانی به دو شکل خوراکی و تزریقی به کار می‌رود که ممکن است بر روی سلول‌های طبیعی نیز اثر ناخوشایند داشته باشند که البته پس از پایان دوره شیمی‌درمانی اکثر سلول‌های طبیعی به‌سرعت بهبودیافته و به حالت اولشان برمی‌گردند. ناگفته نماند که این امر بدین معنا نیست که در همه افراد این عوارض بروز می‌کند، بلکه احتمال دارد در برخی اشخاص بروز کند و این بستگی به وضعیت روحی و جسمی هر فرد دارد؛ برخی بیماران پس از مدتی نسبت به داروها سازگاری پیدا می‌کنند و عوارض ایجادشده از بین می‌رود.

دوره درمان با شیمی‌درمانی چه مدت طول می‌کشد؟
هاشمی اضافه کرد: مدت درمان و فاصله بین درمان‌ها به نوع دارو و رژیم به‌کاررفته بستگی دارد. شیمی‌درمانی ممکن است به‌صورت روزانه، هفتگی یا تزریقات ماهانه انجام شود. معمولاً نیز داروها را به ترتیبی می‌دهند که در فاصله دو تزریق، فرصت کافی برای رشد و ترمیم سلول‌های طبیعی آسیب‌دیده باشد و بدن توان طبیعی خود را از نو به دست آورد.

وی به عوارض شیمی‌درمانی اشاره کرد و گفت: شایع‌ترین عوارض شیمی‌درمانی عبارت‌اند از تهوع و استفراغ، بی‌اشتهایی، اسهال، یبوست، ناراحتی پوستی، احساس ضعف و خستگی، خواب‌رفتگی و گزگز در انگشتان و.... که البته برای هر یک از این عوارض هم راهکارهایی وجود دارد که در صورت مشاهده، افراد می‌توانند با پزشک خود مشورت کنند.

درمان‌های هورمونی برای زنان جوانی که یائسه نشده‌اند، اثرگذار نیست
این متخصص جراحی عمومی تصریح کرد: در برخی از انواع سرطان پستان، سلول‌های سرطانی برای رشد و نمو به هورمون‌های زنانه یعنی استروژن و پروژسترون نیاز دارند. با استفاده از برخی داروهای شیمیایی می‌توان جلوی تأثیر این هورمون‌ها را گرفت و یا اثر آن‌ها را کاهش داد. به‌این‌ترتیب رشد سلول‌های سرطانی نیز کاهش می‌یابد و متوقف می‌شود.

هاشمی اضافه کرد: ناگفته نماند همان‌طورکه گفتم همه انواع سرطان‌های پستان برای رشد به استروژن و پروژسترون احتیاج ندارند؛ بنابراین هورمون‌درمانی برای تمام بیماران استفاده نمی‌شود. در واقع در بیمارانی که سرطان در آن‌ها محدود به ناحیه پستان است، هورمون‌درمانی خوب جواب می‌دهد.

وی خاطرنشان کرد: ازآن‌جاکه متأسفانه هنوز علم پزشکی قادر نیست به‌خوبی مشخص کند که بیماری در زمان تشخیص در کدام بیمار احتمال انتشار دارد و در کدام بیمار محدود به ناحیه پستان باقی می‌ماند، بسیاری از پزشکان ترجیح می‌دهند درمان‌های مکمل از قبیل شیمی‌درمانی و هورمون‌درمانی را پس از جراحی برای تمام بیمارانی که احتمال گسترش بیماری در آن‌ها وجود دارد، آغاز کنند.

عضو هیئت‌ علمی پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی تهران ادامه داد: معمولاً در زنان جوان‌تر که هنوز یائسه نشده‌اند، تومورهای پستان فاقد گیرنده‌های هورمونی استروژن هستند. بنابراین این روش در این افراد ممکن است خیلی اثرگذار نباشد. این درمان‌ها معمولاً چند هفته بعد از جراحی شروع می‌شوند و نحوه مصرفشان به‌صورت قرص‌های خوراکی روزانه است.

هاشمی در خصوص مدت ‌زمان استفاده از این روش نیز بیان داشت: مطالعات نشان می‌دهد که این روش حداقل به مدت 5 سال نتایج خوبی خواهد داشت. البته جدای از مهار استروژن که یکی از روش‌های هورمون درمانی است، درمان‌های جراحی نیز برای حذف منابع تولید هورمون انجام می‌شود؛ مانند انجام جراحی برداشت تخمدان‌ها یا غدد فوق کلیوی که البته اخیراً کم‌تر انجام می‌شود.

پیگیری بیماران پس از دوره‌های درمانی ضروری است
وی در پایان از ضرورت پیگیری پس از درمان گفت: اگرچه در چگونگی پیگیری بیماران پس از اتمام دوره‌های درمانی کمی اختلاف‌نظر وجود دارد، اما این مسئله که تشخیص زودرس عود (یعنی تظاهر مجدد بیماری در فردی که مدتی از درمان وی گذشته و در این مدت بیمار بدون علامت بوده است)، پاسخ به درمان را بهتر می‌کند، مورد توافق همگان است.

این متخصص جراحی عمومی خاطرنشان کرد: بالاترین احتمال عود طی 2 سال اول پس از جراحی وجود دارد و بیش‌ترین محل انتشار بیماری در بدن؛ استخوان‌ها، ریه‌ها، کبد و اعصاب است. طی 2 سال اول، بیماران هر سه ماه یک‌بار باید تحت معاینه دقیق و در صورت نیاز، سایر روش‌های تشخیصی قرار گیرند و پس از دو سال می‌توان فواصل معاینات را به هر شش ماه افزایش داد و البته انجام ماموگرافی سالیانه نیز الزامی ست.




مهرخانه