گزارشی از دشمن دوست داشتنی بشر!

جلوی صندوق هم که دیگر حال و هوای خودش را دارد. بوی همه غذاهایی که در منو موجود است با هم قاطی شده و هوش از سر می‌پراند. با اینکه خانم صندوقدار تند تند سفارش‌ها را می‌گیرد و مشتری‌ها  را با مهارت راه می‌اندازد اما از این صف طویل و کش آمده چیزی کم نمی‌شود. دو تا پپرونی، یک چیز برگر،‌ یک فیله اسپایسی،‌ 3 تا سیب زمینی،‌4 تا نوشابه... امر دیگری نیست؟ می‌شود 95 هزارتومان... همه فیش به دست منتظرند تا شماره شان را از بلندگو صدا بزند و غذایشان را تحویل بگیرند. آنقدر شلوغ است که حتی عده‌ای جا برای نشستن هم ندارند و جلوی در ایستاده‌اند تا بلکه میزی خالی شود و جایی برایشان باز شود. اما این ایستادن‌ها جلوی در و منتظر ماندن‌ها هم خودش حکم تفریح را دارد برای جوانانی که سر زدن به رستوران‌های فست فود یکی از بهترین و مهم‌ترین سرگرمی‌هایشان است.  «اصلا انگار سر زدن به یک فست فودی توپ چسبیده گوشه همه تفریحاتمون، هر وقت با رفقا جمع می‌شیم دور هم و قصد گردش و تفریح داریم آخر کار سر از همین رستوران و کافی شاپ و اینجا‌ها در می‌یاریم، علی الخصوص فست فود...» اینها را علیرضا می‌گوید. جوانی 23 ساله که به قول خودش یک فست فود چرخ ماهر است. همه فست فودی‌ها را خوب می‌شناسد و ادعا می‌کند که لااقل به دو سوم فست فود‌های تهران سرزده و پرونده همه شان زیر بغلش است. دوستان هم به عنوان یک دایرئ المعارف فست فودی قبولش دارند و هر کس هم که می‌خواهد برود یک جا که هم محیط خوبی دارد و هم غذای خوب اگر بلاتکلیف مانده باشد نخستین کاری که می‌کند زنگ زدن به علیرضا و مشورت با استاد است « البته دایره اطلاعات فست فودی ما بیشتر از این حرف‌هاست. فست فود‌های کرج هم یه چند تا خوباش رو می‌شناسم. چند باری با بچه‌ها رفتم. مخصوصاً طرفای بلوار عظیمیه. یکی دوتاشون عالی بودن. هم قیمتاشون خوب بود. هم غذاشون.»
حالا چرا همیشه فست فود را انتخاب می‌کنی؟ «چون که عاشق چیزبرگر و سوخاری‌ام، دیگه اینکه همیشه هم این‌طوری نیست، یه وقتایی  هم می‌ریم رستورانای پلو چلویی وکباب می‌زنیم تو رگ. اما خدا وکیلی هیچ کبابی قادر نیست با مزه چیز برگر رقابت کنه. بعدشم قیمتای یه چلوکبابی خوب قابل مقایسه با یه فست فود خوب نیست، خیلی بیشتره... برای همینم ترجیح می‌دیم بریم فست فود.» خب از ضرر و زیان فست فود با خبری؟:«ول کن خانوم،‌هیچ‌کس با این چیزا نمرده. اومدیم دو روز خوشی کنیم بعدش بریم دیگه.»
کجا برین؟
« اون دنیا»
صدای تو دماغی خانومی که با مکث و طمأنینه‌ای خاص شماره را از پشت بلندگو می‌خواند به گوش می‌رسد. چهار...صدو... پانز...ده... علیرضا نگاهی به فیش می‌کند و بعد بی‌خداحافظی غیبش می‌زند تا چیزبرگر مورد علاقه‌اش را بگیرد. شاید هم مرغ سوخاری.
همهمه جمعیتی که جلوی در ایستاده‌اند و با هم مشغول بگو بخند هستند آنقدر زیاد است که صدا به صدا نمی‌رسد، ‌مخصوصاً صدای خانومی که شماره‌ها را انگار از ته چاه می‌خواند. در بین جمعیت همه جور آدمی هست. پیر و جوان و کودک. اکیپ‌های خانوادگی یا دوستانه.
آن‌طرف‌تر یک گروه خانوادگی آمده‌اند تا روز تعطیل دور هم باشند. در بینشان یک آقا و خانم میانسال هم هستند که به نظر می‌رسد پدربزرگ و مادر بزرگ خانواده اند. از دختر خانواده می‌پرسم معمولاً چند بار در ماه سری به فست فودها می‌زنند؟ نامش الهام است و به نظر می‌رسد بیست و دو سه ساله باشد.
الهام می‌گوید:«معمولاً آخر هفته‌ها با خانواده دور هم جمع می‌شیم و یه رستورانی می‌ریم. اما غیر از آن ممکن است وسط هفته‌ها هم سفارش بدیم بیارن در خونه یا مثلاً خودم با دوستام قرار بذاریم بریم بیرون و بعدم یه چیزی بخوریم. روی هم رفته اگر بخوام بگم زیاده.»  
می‌دانید که در ماه چه قدر هزینه فست فود می‌کنید؟ «اینو دیگه باید از بابام که خرجش رو می‌ده بپرسین.» الهام این را می‌گوید و همه می‌خندند. بعد هم پدر خانواده می‌گوید:«خب تا حالا دقیقاً حساب نکردیم که بدونیم چه قدر خرج فست فود می‌کنیم. چون مقدارش متغیره اما اگه بخوام حدودی حساب کنم شاید چیزی نزدیک به 500-400هزار تومنی بشه. »
ببخشید این را می‌پرسم اما درآمدتان بالاست؟ یعنی جزو خانواده‌هایی با درآمد متوسط هستید یا جزو پر درآمد‌ها؟
«من کارمند یک شرکت کامپیوتری هستم. در آمد آنچنانی ندارم اما خب خدا رو شکر خرج و برجمون جور درمیاد. ‌البته نه این‌طوری که توان خرید هر چیزی رو داشته باشیم یا امکان تفریح و مسافرت رفتنمون خیلی بالا باشه. این دور هم جمع شدن و رفتن به یه رستوران شاید عمده‌ترین تفریح خانوادگی‌مون باشه. برای همین تو این مورد  با دست و دلبازی خرج می‌کنم.»
هیچ‌وقت به این فکر کردین که حتی نصف این هزینه  را می‌توانید در جایی که سلامت بیشتری داره خرج کنین؟ جایی که از ضرر و زیان فست فود‌ها خبری نباشه مثلاً رفتن به خارج از شهر و خوردن غذای سالمی که خودتان تهیه کرده‌اید؟
پدرخانواده می‌گوید:« چیزی که شما می‌گین خیلی خوبه‌ها اما عملی نیست. نمی‌شه هر هفته از این برنامه‌ها گذاشت. مثلاً ما خیلی وقتا یهویی تصمیم می‌گیریم بریم و دور هم باشیم و یه تفریحی کنیم. خب چاره‌ای نمی‌مونه جز اومدن به همچین جاهایی. خب با این مقدار پول که برای رفتن به رستوران‌های فست فود هزینه می‌کنیم هم می‌توانیم در ماه بارها دور هم جمع شویم اما اگر بخواهیم این هزینه را خرج یک رستوران خوب با غذای سنتی کنیم با آن قیمت‌های بالایی که در منویشان گذاشته‌اند کلی پول سرویس و مالیات و ال و بل سر به فلک می‌زند و شاید فقط دوبار بتوانیم برویم. شرایط و سبک زندگی گاهی آدم رو هدایت می‌کنه به سمتی که اصلاً فکرش رو نمی‌کنه. مثلاً من وقتی بچه‌ها کوچیک بودن نه خودم لب به اینجور غذا‌ها می‌زدم و نه اجازه می‌دادم اونا بخورن. اون زمان ترافیک کمتر بود. برکت، وقت و زمان بیشتر بود و برنامه ریزی آدم دست خودش بود. تورم بالا نبود و درآمدی که داشتم این امکان رو به من می‌داد که بیشتر به سفر بریم و به قول شما تفریحات سالممونم بیشتر بود. اما الان هم بچه‌ها این غذاها رو دوست دارن و هم تفریح دیگه‌ای که ما بتونیم دسته‌جمعی انجام بدیم و هزینه‌هاش نجومی نباشه سراغ ندارم.»

ë آنچه که فست فود‌ها به شما می‌دهند
باز هم صدای خانم شماره خوان به گوش می‌رسد. این‌بار شماره‌ای که می‌خواند همان است که روی فیش پدر خانواده نوشته. خداحافظی می‌کنند و می‌روند داخل رستوران به دنبال یک میز خالی  و میل کردن غذایی که بهتر است آن را برابر یک دشمن بدانیم. دشمنی دوست داشتنی که بر طبق بررسی های بانک مرکزی، جمعیت ایرانی حاضرند سالانه 11 هزار میلیارد تومان برایش خرج کنند.
این در حالی است که به گفته دکتر عباس بصیری، رئیس انجمن اندویورولوژی و یورولاپاراسکوپی ایران، روی آوردن مردم کشورمان به غذاهای شور بویژه فست فودها که اصلاً نمک جزء جدا ناشدنی آنهاست،‌ آمار ابتلا به سنگ‌های کلیه در کشور را افزایش داده است:« بر طبق آمارها هشت تا 10 درصد از جمعیت ایران به نوعی درگیر مشکل سنگ کلیه هستند و شیوع این بیماری در کشور بسیار بالا است به طوری‌که  میزان بروز سنگ کلیه در کشور 5/3 در هر 100 هزار نفر است و با این شرایط می‌توان گفت ایران بالاترین میزان بروز سنگ کلیه در دنیا را دارد.»
اما این تنها یک نمونه از عوارض مصرف بالای فست فود‌ها از سوی مردمی است که برای داشتن یک روز خوب و یک دور همی ساده خود را وابسته به آن می‌دانند. این‌گرایش روزافزون مردم به مصرف غذاهای آماده و فست فودها در کنار عوامل دیگری مانند نداشتن تحرک و فعالیت بدنی و... باعث شده که بر طبق گزارش‌های وزارت بهداشت وضعیت بیماری‌های غیرواگیر بویژه بیماری‌های قلبی و عروقی در کشورمان روز به روز بیشتر شود و مرگ‌ها و سکته‌های قلبی افزایش چشمگیری داشته باشد. تا جایی که زنگ خطر برای سلامت جامعه فست فود دوست ایرانی به صدا در آمده است.
براساس گفته دکتر فریدون نوحی مشاور وزیر بهداشت و رئیس انجمن قلب و عروق ایران 33 تا 38 درصد مرگ‌ها در کشورمان به علت بیماری‌های قلب و عروق است که مصرف فست فود‌ها به دلیل چرب بودن و نمک زیادشان در این بین نقش زیادی دارند:« علت اصلی خوشمزگی فست فودها نمک و چربی زیاد آنهاست که هر دوی اینها برای قلب و عروق ضرر دارند و وقتی این عامل در کنار عوامل دیگری مانند آلودگی هوا و استرس‌های روزمره و... قرار گیرد  بیماری‌های قلبی افزایش می‌یابد.»  
به گفته دکتر نوحی متأسفانه نمی‌دانیم که رستوران‌ها در هنگام طبخ غذا از چه روغن‌هایی استفاده می‌کنند یا روغن استفاده شده را چند بار دیگر هم مصرف می‌کنند.
ë اعتیاد فست فودی
یافته‌های پژوهشگران نشان داده که فست‌فود‌ها قادرند برای مصرف کنندگان حالت اعتیادآور ایجاد کنند به طوری که  هرچه قدر آن‌ها را در طول هفته بیشتر مصرف کنند بیشتر به خوردن آن رو می‌آورند.
هنرنمایی غذاهای فست فود باز هم به همینجا ختم نمی‌شود و به گفته دکتر امیر شهرابی متخصص تغذیه، فست‌فود حاوی ترکیبات سرطان‌زایی است که به آن‌ها آمین‌های هتروسیکلیک می‌گویند. این آمین‌ها  10 سالی می‌شود که شناخته شده‌اند. علاوه بر این  فست‌فود‌ها از مهم‌ترین دلایل بروز چاقی در یک جامعه هستند. چرا که افزایش کالری‌های دریافتی در بدن را به دنبال دارند و مواد استفاده شده در آن هم جوری است که مردم را به زیاده‌روی در خوردن ترغیب می‌کند که این موضوع  خطر چاقی مفرط را به دنبال دارد:« این غذاها علاوه بر آن که سرشار از  کالری هستند مرکز کنترل اشتها را تضعیف می‌کنند و احتمال بروز چاقی را در افراد افزایش می‌دهد چراکه بدن انسان برای جذب چنین غذاهایی تکامل نیافته است.»
فست فود‌ها همیشه در کنارشان دو یار جدا ناشدنی هم دارند که هر وقت پایشان به شکم باز می‌شود در کنارشان هستند. نوشابه و سیب زمینی سرخ کرده. موادی مضر و پر کالری که عوارض این قبیل مواد غذایی را دو چندان می‌کند و علاوه بر خطر چاقی، درایجاد پوسیدگی دندان، پوکی استخوان و... نقش دارند.
دکتر شهرابی به ایران می‌گوید: «فست‌فود دارای چربی‌های مضر ترانس هستند و کلسترول بالایی دارند که می‌تواند به افزایش وزن و چاقی شکمی، دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی و انواع بدخیمی‌ها منجر شوند. چربی‌های ترانس چربی بد را زیاد می‌کنند و چربی خوب بدن را کاهش می‌دهند. فست‌فود سرشار از سدیم هستند و مصرف آن‌ها باعث می‌شود که مقادیر زیادی نمک به بدن مصرف کننده وارد شود  که عوارض زیادی را به دنبال دارد و حتی می‌تواند ذائقه افراد بویژه کودکان را به سمت ذائقه شور پسند هدایت کند.»

ë کودکان فست فود خور
پژوهش‌های گوناگون نشان داده میزان مصرف غذاهای سالم مانند میوه و انواع سبزی در کودکان و نوجوانانی که از غذاهای فست فود استفاده می‌کنند کمتر از سایرین است و متأسفانه این عادت غلط هم روز به روز جایش را در زندگی این گروه سنی بیشتر باز می‌کند.
این عادت‌ها نه تنها زندگی کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند و تهدیدی برای سلامت کنونی این گروه سنی آسیب‌پذیر است، کشور ما را در معرض خطرهمه‌گیری بیماری‌های غیرواگیر در طول دو دهه آینده قرار داده است.
رنگ و دکور فست فود‌ها و استفاده شان از وسایل بازی، کودکان را بیشتر به سوی اینجور رستوران‌ها می‌کشاند. این گروه آسیب‌پذیرترین گروه سنی هستند چون در حال رشد و تکامل اند  و این مواد غذایی  بیشتر از سایر گروه‌های سنی آن‌ها را در معرض خطر عوارض قرار می‌دهد.
فست فود‌ها با آن کالری و نمک و چربی بالایشان محبوب ایرانی‌ها هستند چون برایشان هم حکم غذایی خوشمزه و ارزان را دارند و هم حکم تفریح و دور هم بودن. میزها پر و خالی می‌شوند و جمعیت در فضای پر شده از بوی سیب زمینی و مرغ سوخاری و پیتزا منتظرند تا زود‌تر شماره شان پشت بلند گو خوانده شود و غذایشان را تحویل بگیرند. غذایی خوشمزه اما سرشار از نمک، چربی، کلسترول و بیماری.ایران