شفاآنلاین:سلامت>تنگی نفس (Dyspnea) وضعیتی است که تنفس طبیعی را برای شما دشوار می‌کند. این مشکل می‌تواند خفیف و حاد یا جدی و مزمن باشد. تشخیص و درمان تنگی نفس گاهی دشوار است زیرا دلایل مختلفی می‌تواند باعث بروز آن شود. ورزش بسیار سنگین، گرمای شدید، چاقی و رفتن به ارتفاع بالاتر می‌تواند باعث بروز این مشکل در یک فرد سالم شود. علاوه بر این، تنگی نفس احتمالاً نشانه یک مشکل پزشکی است. اگر دچار تنگی نفس غیرقابل‌توضیح هستید، خصوصاً اگر ناگهانی بروز کرده است و شدید باشد، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. نگران نباشید، امروزه دیگر تنگی نفس یک مشکل شایع دنیای ماشینی و آلوده فعلی است و طبق آمار از هر ۴ نفر معمولا ۱ نفر با این مشکل به مراکز درمانی مراجعه می‌کند. مهم این است که به‌موقع تشخیص داده و درمان شود زیرا اگر نشانه یک بیماری زمینه‌ای دیگر باشد، درمان آن بیماری در اولویت است.
علائم تنگی نفس چیست؟
به گزارش شفا آنلاین:در هنگام نفس تنگی، ممکن است احساس کنید نمی‌توانید هوای کافی به ریه‌های خود وارد کنید یا نمی‌توانید این کار را به اندازه کافی سریع انجام دهید. احساس می‌کنید اکسیژن هوا کم است و دم و بازدم برای شما دشوار است. علائمی که معمولا با تنگی نفس ظاهر می‌شوند عبارتند از:
- احساس می‌کنید باید سریع‌تر یا بیشتر نفس بکشید (تنفس سریع و کم‌عمق)، به‌خصوص بعد از فعالیت بدنی
- احساس سنگینی و درد در قفسه سینه
- تنگی نفس به محض خوابیدن
- احساس خستگی مداوم
- تپش قلب
- خس‌خس سینه
- سرفه کردن مداوم
معمولاً اگر تنگی نفس به طور ناگهانی رخ دهد یا علائم شدیدی داشته باشد، نشانه‌ای از وجود یک بیماری جدی است.
علل تنگی نفس و چه کسانی بیشتر دچار این مشکل می‌شوند؟
باید بدانید که داشتن یک دوره تنگی نفس حتماً با سلامتی شما ارتباط مستقیم ندارد زیرا شما می‌توانید پس از ورزش شدید، هنگام صعود به ارتفاعات زیاد یا مواجهه با تغییرات شدید دما نیز دچار تنگی نفس شوید. گاهی اوقات، این مشکل فقط یکی از عوارض چاقی است و ورزش می‌تواند علائم را بهبود بخشد. بااین‌حال، تنگی نفس معمولاً به وجود یکی از مشکلات سلامتی مربوط می‌شود. بیشتر موارد تنگی نفس به‌دلیل شرایط قلبی یا ریوی است. قلب و ریه‌های شما در انتقال اکسیژن به بافت‌ها و خروج دی‌‌اکسیدکربن از آن‌ها نقش دارند و مشکلات مربوط به هریک از این فرآیندها بر تنفس شما تأثیر می‌گذارد. شایع‌ترین دلایل تنگی نفس، آسم، نارسایی قلبی، بیماری انسداد ریوی مزمن (COPD)، بیماری بینابینی ریه، ذات‌الریه و مشکلات روان‌شناختی است که معمولاً با اضطراب در ارتباط است. گاهی تنگی نفس ناشی از اعصاب است و فرد بعد از عصبی شدن دچار آن می‌شود که خوشبختانه قابل کنترل است.
اگر این مشکل به طور ناگهانی شروع شود، آن را تنگی نفس حاد می‌نامند که می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
- آسم
- استرس و اضطراب
- ذات‌الریه
- خفگی یا استنشاق چیزی که راه‌های تنفسی را مسدود می‌کند
- عکس‌العمل‌های آلرژیک
- کم‌خونی
- آلودگی هوا و قرارگرفتن در معرض سطح خطرناک مونوکسیدکربن
- نارسایی قلبی
- افت فشار خون
- آمبولی ریوی (وجود لخته خون در شریان ریه)
- کلاپس ریه
- فتق هیاتل
اگر فردی بیش از یک ماه دچار تنگی نفس شود، این حالت را تنگی نفس مزمن می‌نامند که می‌تواند به‌دلایل زیر رخ دهد:
- آسم
- بیماری انسداد ریوی مزمن
- مشکلات قلبی
- چاقی
- رفلاکس معده (در مورد رابطه تنگی نفس و معده می‌توان گفت که برگشت اسید معده به مری معمولاً باعث کاهش توان تنفسی می‌شود)
- فیبروز ریوی بینابینی (بیماری است که باعث زخم شدن بافت ریه می‌شود)
برخی دیگر از مشکلات ریوی مانند موارد زیر نیز ممکن است باعث تنگی نفس شوند:
- خروسک
- آسیب به ریه در اثر ضربه
- آپنه انسدادی خواب
- سرطان ریه
- بیماری سل
- التهاب در بافتهای اطراف ریه‌ها و پرده جنب
- ادم ریوی (هنگامی‌که مایعات بیش‌ازحد در ریه‌ها جمع می‌شود)
- فشار خون ریوی (هنگامی‌که فشار خون در عروق ریه‌ها افزایش می‌یابد)
- سارکوئیدوز (هنگامی‌که خوشه‌های سلول‌های التهابی در ریه‌ها رشد می‌کنند)
تنگی نفس همچنین ممکن است به‌دلیل مشکلات قلبی زیر با علائم تنگی نفس و تپش قلب بروز کند:
- کاردیومیوپاتی (طیف وسیعی از بیماری‌های عضله قلب)
- مشکلات ریتم قلبی
- نارسایی قلبی
- پریکاردیت (وقتی بافتی که قلب را احاطه کرده ملتهب می‌شود)
آلاینده‌های محیطی مانند مواد و گاز شیمیایی، گردوغبار و دود می‌توانند تنفس را برای افراد دچار تنگی نفس دشوار کنند. افراد مبتلا به آسم ممکن است دریابند که قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی‌زا مانند گرده گل یا کپک می‌تواند باعث بروز تنگی نفس شود. خوشبختانه برخی از آلاینده‌ها مانند استعمال دخانیات قابل‌کنترل هستند و امکان قطع مصرف آن‌ها وجود دارد. جالب است بدانید که ۶۰ درصد افراد مبتلا به بیماری انسداد ریوی مزمن یا COPD سیگاری بوده‌اند. در پاسخ به سؤال علت تنگی نفس در شب چیست؟ می‌توان گفت که هر یک از علل ذکر شده به‌خصوص علل تنگی نفس مزمن، می‌توانند به‌عنوان عامل تنگی نفس در خواب در نظر گرفته شوند.
تنگی نفس در گروهای خاص
تنگی نفس می‌تواند گروه‌های خاصی از افراد را از طرق مختلف تحت تأثیر قرار دهد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- خانم‌های باردار. بروز علائم خفیف تنگی نفس در دوران بارداری شایع است زیرا در اثر بارداری ممکن است حجم ریه به‌دلیل فشار وارده از سوی جنین تا ۲۰% کاهش یابد.
- افراد مسن. تنگی نفس می‌تواند هنگامی در افراد مسن ایجاد شود که در مرحله پیشرفته بیماری‌های خاصی قرار داشته باشند. گاهی این مشکل در اثر عوارض داروهای خاص ایجاد می‌شود.
- نوزادان. بیماری‌های دستگاه تنفسی فوقانی مانند خروسک که باعث تنگی نفس حاد می‌شوند، یک شرایط اورژانسی نسبتاً شایع در کودکان هستند.
تنگی نفس و کووید -۱۹
یکی از علائم برجسته این بیماری همه‌گیر فعلی، تنگی نفس است و سایر علائم آن شایع تب، سرفه و خستگی است. اگر در خانه خود را قرنطینه کرده‌اید باید علائم خود را مدام کنترل کنید. درصورتی‌که با علائمی مانند مشکل تنفسی، احساس سنگینی یا گرفتگی در قفسه سینه، رنگ لب‌های مایل به آبی، گیجی و خواب‌آلودگی مواجه شدید، حتماً به دنبال فوریت‌های پزشکی باشید.
انواع تنگی نفس
برحسب علل بروز تنگی نفس، شدت آن نیز متفاوت است و می‌تواند از حالت خفیف و موقتی تا شدید و مزمن متغیر باشد. به‌همین‌دلیل مهم است که به‌محض بروز مداوم آن به وضعیت بالینی خود شک و حتماً با پزشک در این زمینه مشورت کنید. گاهی یک تنگی نفس ساده نشان‌دهنده نارسایی قلبی است که با کمبود اکسیژن‌رسانی به بدن مطمئناً وضعیت شما به‌مرور بدتر خواهد شد و حتی ممکن است ریه‌ها نیز درگیر شوند.
فاکتورهای خطر شایع تنگی نفس
فاکتورهای زیر شما را بیشتر در معرض خطر تنگی نفس قرار خواهند داد:
- عضلات شما ضعیف هستند، خصوصاً عضلانی که در تنفس نقش دارند مانند دیافراگم
- شما آسم یا سایر بیماری‌های تنفسی مزمن مانند COPD یا سیستیک فیبروزیس دارید
- سطح هموگلوبین خون شما پایین است
- شما سیگاری هستید
- محل کار یا زندگی شما مشکلاتی دارد که آسم شما را تحریک می‌کنند
عوارض تنگی نفس چیست؟
تنگی نفس می‌تواند با هیپوکسی یا هیپوکسمی همراه باشد، یعنی سطح اکسیژن خون پایین بیاید. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش سطح هوشیاری و سایر علائم جدی شود. اگر تنگی نفس شدید باشد و برای مدتی ادامه یابد، خطر بروز مشکلات شناختی موقتی یا دائمی مغز وجود دارد. همچنین می‌تواند نشانه‌ای از شروع یا بدتر شدن سایر مشکلات پزشکی باشد.
آیا امکان پیشگیری از تنگی نفس وجود دارد؟
افراد مبتلا به تنگی نفس می‌توانند تدابیری را برای بهبود سلامت کلی خود اتخاذ کرده و امکانات تنفسی بیشتری به خود اختصاص دهند. این‌ها شامل:
- ترک سیگار و پرهیز از دود دخانیات
- اجتناب از قرارگرفتن در معرض دود سیگار
- اجتناب از عوامل محرک دیگر مانند دودهای شیمیایی و دود چوب
- وزن کم کنید زیرا از فواید کاهش وزن، کم شدن فشار وارد شده به قلب و ریه‌ها می‌باشد.
- ورزش سبک زیرا به تقویت سیستم قلبی عروقی و تنفسی کمک می‌کند
- عدم صعود به ارتفاعات بالا
- خوب غذا خوردن و خواب کافی
- پیروی از برنامه درمانی توصیه شده برای هر بیماری زمینه‌ای مانند آسم، COPD یا برونشیت
- معاینات پزشکی منظم برای تشخیص بیماری‌های زمینه‌ای عامل تنگی نفس
نحوه صحیح تشخیص تنگی نفس
پزشک معمولاً می‌تواند تنگی نفس را بر اساس معاینه فیزیکی کامل از فرد، به همراه گرفتن شرح کاملی از تجربیات وی تشخیص دهد؛ بنابراین بیمار باید توضیح دهد که چگونه و از چه زمانی حملات تنگی نفس آغاز شده‌اند، چه مدت طول می‌کشند، چند بار رخ می‌دهند و شدت آن‌ها چقدر است؟
پزشک ممکن است از تصویربرداری با اشعه ایکس قفسه سینه و تصاویر توموگرافی کامپیوتری (CT) برای تشخیص دقیق‌تر تنگی نفس و ارزیابی سلامت قلب، ریه‌ها و سیستم‌های مربوطه استفاده کند. گرفتن نوار قلب (ECG) ممکن است به نشان‌دادن علائم حمله قلبی یا مشکلات دیگر در قلب کمک کند. آزمایش اسپیرومتری برای اندازه‌گیری جریان هوا و ظرفیت ریه بیمار معمولاً انجام می‌شود. این کار می‌تواند به تعیین دقیق نوع و میزان مشکلات تنفسی در یک فرد کمک کند. آزمایشات دیگری نیز می‌توانند سطح اکسیژن موجود در خون بیمار و ظرفیت خون برای حمل اکسیژن را بررسی کنند.
انواع راه‌های درمان تنگی نفس
اصولاً درمان تنگی نفس به‌علت اصلی آن بستگی خواهد داشت. فردی‌که به دلیل فشار کار یا زندگی و مشکلات عصبی بیش‌ازحد دچار تنگی نفس می‌شود، احتمالاً پس از استراحت و آرام شدن علائم او برطرف می‌شود. به‌همین‌دلیل معمولاً انواع قرص برای تنگی نفس عصبی حاوی ترکیبات آرام‌بخش هستند.
در موارد شدیدتر تنگی نفس، نیاز به اکسیژن‌درمانی به‌کمک کپسول اکسیژن یا دستگاه اکسیژن‌ساز است. کسانی‌که مبتلا به آسم یا COPD هستند، معمولا داروهای استنشاقی گشادکننده برونش تنفسی مصرف می‌کنند تا دچار تنگی نفس نشوند. اگر تنگی نفس با آسم در ارتباط باشد، معمولاً بدن به‌خوبی به داروهایی مانند گشادکننده برونش و استروئیدها پاسخ می‌دهد. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) و داروهای ضد اضطراب نیز می‌توانند مؤثر باشند.
هنگامی‌که تنگی نفس به‌دلیل عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه باکتریایی باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند علائم را طی ۳ روز تا یک هفته تسکین دهند. مشکلات تنفسی ناشی از COPD می‌توانند با تکنیک‌های تنفسی خاص و تمرینات تقویت‌کننده عضلات در تنفس بهبود یابند. افراد می‌توانند نحوه انجام این کارها را در برنامه‌های توان‌بخشی ریوی بیاموزند. از پزشک خود بخواهید تا میزان پیشرفت آپنه خواب در شما را ارزیابی کند و در صورت لزوم از دستگاه‌های سی‌پپ یا بای‌پپ هنگام خواب استفاده کنید. بنابراین در نهایت این پزشک متخصص ریه و مجاری تنفسی است که پس از یک تشخیص صحیح می‌تواند برنامه درمانی مناسب شما را ارائه دهد.
درمان خانگی تنگی نفس
برای درمان تنگی نفس در خانه شما می‌توانید راه‌های زیادی را امتحان کنید که به کاهش و رفع حملات شما کمک خواهند کرد. از این راهکارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تنفس با لب خمیده: این کار یک روش ساده برای کنترل تنگی نفس است. کمک می‌کند تا سرعت تنفس شما به سرعت کاهش یابد و عمیق‌تر نفس بکشید. همچنین به آزادسازی هوای محبوس شده در ریه‌ها کمک می‌کند. در هنگام تنگی نفس عضلات گردن و شانه خود را شل کنید. ابتدا به‌آرامی از بینی نفس بکشید و دهان خود را بسته نگه‌دارید. حال لب‌های خود را خم کنید به گونه‌ای که می‌خواهید سوت بزنید و به‌آرامی شروع به نفس کشیدن کنید.
- به کمک یک میز و صندلی رو به جلو خم شوید: در هنگام بروز حملات تنگی نفس، روی صندلی بنشینید و پاها را صاف روی زمین و روبه‌روی میز قرار دهید. سینه خود را کمی به جلو متمایل کنید و دستان خود را روی میز قرار دهید. سر خود را بر روی بازوها یا روی بالش قرار دهید.
- در وضعیت آرامی بخوابید: بسیاری از افراد هنگام خواب دچار تنگی نفس می‌شوند. این مسئله می‌تواند کیفیت و مدت‌زمان خواب شما را کاهش دهد. در این هنگام دراز بکشید و سر خود را با بالش بلند کنید و پشت خود را صاف نگه‌دارید. یا به پشت بخوابید و سرتان را بالا بگیرید و زانوها را خم کنید و یک بالش زیر زانوی خود قرار دهید. هر دوی این موقعیت‌ها به باز شدن راه‌های هوایی شما کمک می‌کنند تا تنفس راحت‌تری داشته باشید.
- تنفس دیافراگمی: برای این نوع تنفس، روی یک صندلی با زانوهای خم و شانه‌ها، سروگردن ریلکس بنشینید. دست خود را بر روی شکم قرار دهید. از طریق بینی به‌آرامی نفس بکشید. باید احساس کنید شکم شما در زیر دست شما حرکت می‌کند. در هنگام بازدم نیز به جای سینه باشد شکم شما به عقب برود. بازدم را بیشتر از دم انجام دهید. این کار را حدود ۵ دقیقه تکرار کنید.
- تنفس هوای خنک: یک مطالعه معتبر دریافت که هوای خنک می‌تواند به رفع تنگی نفس کمک کند. قراردادن یک پنکه دستی کوچک به سمت صورت می‌تواند به کاهش علائم شما کمک کند.
- مصرف کافئین: یک مطالعه اولیه نشان داد که مصرف کافئین باعث شل شدن عضلات مجاری تنفسی افراد مبتلا به آسم می‌شود. این مسئله می‌تواند تا چهار ساعت به بهبود عملکرد ریه کمک کند.
درمان گیاهی تنگی نفس
طب سنتی ثابت کرده است که نوشیدن دمنوش‌هایی مانند نعناع، شیرین بیان، گزنه، آویشن، زنجبیل، بابونه و بخور گرم یا سرد در رفع حملات تنگی نفس مؤثر است. برای تهیه دمنوش گیاهی می‌توانید به مدت ده دقیقه گیاه موردنظر را در آب جوش قرار دهید و سپس عصاره آن را میل کنید. نباید فراموش کنید که معمولاً یک قاشق چایخوری از هر نوع گیاه برای تهیه دمنوش کافی است.
درمان تنگی نفس در طب سنتی
از نظر متخصصان طب سنتی، مصرف مداوم شیر بادام شیرین و عصاره جو دو سر در تسکین این درد بسیار مؤثر است. از دیگر مواد غذایی مؤثر در کاهش حملات آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آب پیاز
- میوه انجیر
- شلغم
- سیب
- هویج پخته شده
- انبه
- آب سبزیجاتی مثل کرفس
- عسل
همچنین ماساژ سینه با روغن‌های اساسی مثل روغن اوکالیپتوس، روغن کافور و روغن سیر نیز مؤثر است.
