«گسل‌های اجتماعی» پیش روی دولت چهاردهم

شفاآنلاین:سلامت>شاید یکی از ماموریت‌های دولت چهاردهم که پس از چهارسال و در صورت تحقق و کاهش نسبی آن می‌تواند به این امر ببالد و آن را دستمایه اعتماد دوباره مردم برای رای مجدد قرار دهد، رفع نسبی گسل‌ها یا شکاف اجتماعی است. «نسبی» از این لحاظ که آنقدر عمق و فاصله این گسل‌ها به واسطه بسیاری از سیاست های اشتباه و غیر راهبردی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در جامعه ایرانی ژرف و طولانی شده که رفع ۱۰۰ درصدی آن تا حدودی غیر ممکن و نیاز به ده‌ها سال کار سخت و بازیابی سرمایه اجتماعی توسط دولت و دیگر نهادهای مردمی دارد. بیش از هر فردی، معاون راهبردی رئیس جمهور به اهمیت گسل‌های اجتماعی پی برده و محمد جواد ظریف اولین جلسه کاری خود را پس از دریافت حکم جدید به این موضوع اختصاص داده است. او در توئیتی در شبکه اجتماعی ایکس، گفت وگو با فعالین نسل دوم و سوم احزاب پیرامون گسل های اجتماعی و مشورت با فعالین فضای مجازی در مورد راه های حفظ ارتباط با جامعه و نهادهای مدنی را از برنامه های روز اول کاری خود برشمرد.
۱۰ گسل مهم اجتماعی ایران
به گزارش شفا آنلاین:طبق گفته کارشناسان و مسئولان، ۱۰ گسل یا همان شکاف اجتماعی جامعه ایران را می‌توان به شکاف دولت و ملت، فقر و شکاف طبقاتی، بیکاری، فساد افسارگسیخته، گسل سیاسی و ساختاری، گسل حاشیه‌نشینی، آسیب‌های اجتماعی، گسل قومی و فرقه‌ای و بحران آب، خشکسالی و محیط زیست و ناامیدی، یاس و فقدان امید به آینده اشاره کرد. در این شرایط سال ۹۹ بود که کتابی با عنوان «شکاف های اجتماعی در ایران» که برگرفته از مجموعه مقالاتی از فاطمه صادقی، محمد مالجو، حسام سلامت، فروزان افشار و محمد روزخوش منتشر شد که در این کتاب به موضوعاتی همچون شکاف نسلی، سلامت، آموزشی، طبقاتی، اشاره شده و در بخشی از آن می‌خوانید: هر چند که بسیاری از اصحاب علوم اجتماعی و سیاسی در حال حاضر می گویند که مدت ها قبل در مورد شرایطی چون امروز هشدار داده بودند، اما در حقیقت این موضوع هیچ گاه دغدغه اصلی شان نبوده است: «علوم سیاسی و اجتماعی ایران، در طرد فرودستان چیزی کم از سیاست های رسمی نداشته، فقر و نابرابری به شکل جدی مساله اش نبوده و جز از مجاری اشتغال خاطر گاهی به سیاست روز، در تحلیل هایش ساختار را هم به حال خود رها کرده است.» (ص۳) اما جامعه شناسانی همچون دکتر تقی آزاد ارمکی، معتقدند است که «طی سال‌ها و از دوران مشروطه تا حال، گسل‌ها و گسست‌هایی که وجود داشت، بی‌پاسخ ماند و جنبش‌ها نتیجه‌بخش نبودند و محصول پیدا نکردند. همان شکاف‌های اجتماعی در جامعه ایران باقی ماند و این شکاف‌ها امروز با صورت‌های متفاوتی با هم پیوند می‌خورند و جامعه ساحت شورشی پیدا می‌کند و این شکاف‌ها به هم پیوند خورده‌اند.»
وضعیت ایران در شکاف طبقاتی در جهان
در این شرایط گسترش فاصله طبقاتی، توزیع نامتعادل درآمد و ثروت، فزونی جمعیت زیرخط فقر و… همه از علائم آسیب‌دیدن رفاه اجتماعی است که ضریب جینی به عنوان شاخص توزیع مطرح است. در کنار ضریب جینی، یکی دیگر از شاخص‌های سنجش توزیع درآمد، نسبت هزینه دهک دهم (ثروتمندترین) به دهک اول (فقیرترین) است. هرچه میزان این نسبت بالا باشد نشان‌دهنده نابرابری بیشتر و هرچه مقدار آن کم باشد، نشان از نابرابری حداقلی است. مقصود فراستخواه، جامعه شناس در گفت‌وگویی که اردیبهشت امسال در خبرآنلاین منتشر کرده، به این موضوع تاکید کرده: «نشانه‌های نگران کننده‌ای در این جامعه وجود دارد، مثلاً اختلافات طبقاتی در این جامعه خیلی زیاد شده است. به شاخص ضریب جینی توجه کنیم، این ضریب نشان دهنده شکاف طبقاتی است، در سال ۱۳۵۷ ضریب جینی در ایران ۵۰ درصد بود، حتی یکی از علل انقلاب ۵۷ همین شکاف طبقاتی در آن سال‌ها بود. اما امروز براساس گزارش‌های جهانی ضریب جینی در ایران به بالای ۴۰ درصد رسیده است، درحالی‌که این ضریب در عراق حدود ۳۰ درصد است یا در مجارستان ۲۹ درصد است، بنابراین ضریب جینی بالا در ایران سبب مخدوش شدن انسجام و همبستگی اجتماعی می‌شود.» همچنین لگاتوم براساس ۱۲ شاخص میزان کامیابی ملت‌ها را اندازه‌گیری می‌کند، برخی از این شاخص‌ها عبارتند از امنیت و ایمنی، محیط زیست، آموزش، سلامت، شرایط زندگی، کیفیت اقتصادی و همچنین سرمایه اجتماعی، سرمایه اجتماعی همان اعتماد به نهادها، سیاست‌های کشور، پول ملی، اعتماد به یکدیگر است، درآخرین گزارش (Legatum Prosperity Index) رتبه شاخص کامیابی ایران از ۱۶۷ کشور ۱۲۶ است، که اصلاً رتبه خوبی نیست. در همین شاخص مشخص است که اعتماد در ایران وضعیت خوبی ندارد.

شکاف طبقاتی و تاثیرات اجتماعی
شهلا کاظمی پور / جامعه شناس : تفاوت سطح زندگی در جامعه به‌ویژه هنگامی که زندگی اشرافی و تجمل‌گرایی نمود ظاهری بیشتری می‌یابد، تاثیرات نامطلوبی دارد. یکی از آثار زیانبار شکاف طبقاتی غیرواقعی بودن سطح توقع و مطالبه، به ویژه در میان جوانان است؛ به این ترتیب که با بروز و ظهور تجمل در زندگی طبقه مرفه همه افراد جامعه سطح توقعات و خواسته‌های خود را بدون توجه به موقعیت خود و ظرفیت اقتصادی موجود براساس معیارهای ظاهری تعیین می‌کنند.
اگر در حالت عادی و طبیعی یک کارمند متوسط براساس کاری که انجام می‌دهد و درآمدی که دارد برای آینده خود و فرزندانش هدف‌گذاری مشخص و منطقی دارد در فضای متأثر از تجمل‌گرایی، اهداف او غیرمنطقی و نامشخص خواهد بود. به این ترتیب حتی اگر از رفاه نسبی مثل مسکن مناسب و تأمین ضروریات زندگی برخوردار باشد باز هم احساس رضایت نمی‌کند و دوست دارد از زندگی تجملاتی افراد طبقه متمول برخوردار باشد. طبیعی است که در چنین حالتی گرایش به کسب درآمد بیشتر، او را مستعد تخلف و قانون‌گریزی می‌کند. از طرف دیگر واقعا مشخص نیست سقف مطالبات و خواسته‌های او تا چه حد است، زیرا دستیابی به سطح بالاتری از زندگی، باز هم به‌معنای رفاه کامل نمی‌تواند باشد. نکته مهم‌تر این است که همه نمی‌توانند به سطح بالاتری از رفاه و برخورداری از امکانات زندگی دست یابند، بنابراین با رشد آنی و ناگهانی یک عده معدود، جامعه به دو قطب غنی و فقیر تقسیم می‌شود و از تبعات زیانبار آن رنج می‌برد. بنابراین لازم است که فضای فرهنگی جامعه به سمت آگاهی و دوری از مصرف‌گرایی، اهمیت به تولید و مشارکت‌های اجتماعی برود.
مبارزه با فساد اقتصادی نیز سهم عمده و مهمی در کم کردن فاصله‌های طبقاتی دارد. دعوت افراد متعلق به طبقات مرفه به اقدامات نیکوکارانه و انسان‌دوستانه، علاوه بر اینکه مشارکت‌های اجتماعی را تقویت می‌کند، با هدایت اندوخته‌ها به بخش‌های تولید، کارآفرینی، مدرسه‌سازی و تاسیسات رفاهی برای طبقات کم‌برخوردار به کاهش فاصله طبقاتی کمک می‌کند. بنابراین جامعه برای در امان ماندن از تاثیرات نامطلوب اجتماعی ناشی از شکاف طبقاتی، نیازمند ترویج فرهنگ مشارکت و نیکوکاری است. همچنین نظارت‌های مستمر قانونی و جلوگیری از فساد اداری زمینه تخلفاتی را که منجر به انباشت پول می‌شود، از بین می‌برد و جامعه ایمنی و سلامت بیشتری در این‌باره پیدا می‌کند. امیدواری به آینده، روحیه قناعت و مدیریت مصرف، توجه به تولید و سلامت شغلی به‌عنوان یک ارزش اجتماعی و واقعی بودن انتظارات مالی از نتایج کاهش فاصله طبقاتی است. ازاین‌رو همواره چنین امری از دغدغه‌های مهم صاحبنظران مسائل اجتماعی به حساب می‌آید./آرمان امروز