اهمیت مراقبت‌های پس از زایمان

شفاآنلاین:سلامت>مراقبت‌های پس از زایمان در حفظ سلامت مادر و بهبود کیفیت شیردهی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و به تشخیص عوارض احتمالی کمک می‌کند. در وهله اول توجه به این نکته ضروری است که زایمان طبیعی اولویت است و سزارین فقط به موارد تهدید سلامت مادر و جنین موکول شود زیرا عوارض متعددی در پی دارد.
زمانی که فرایند زایمان طبیعی طی می‌شود، مادر تا دو ساعت از نظر وضعیت سلامت عمومی و سطح خونریزی، فشار خون، نبض، توانایی دفع ادرار و... تحت‌نظر ماما و پرستار قرار می‌گیرد. پس از این مراقبت‌ها در ریکاوری، مادر به بخش بعد از زایمان منتقل می‌شود و حدود 24 ساعت بستری است که معمولا هر شش ساعت یکبار فشار خون، نبض، تنفس و دیگر فاکتورهای سلامت مادر کنترل می‌شود. اگر مادر مشکل خاصی نداشته‌باشد، ترخیص و ادامه مراقبت‌ها به مرکز بهداشت محول می‌شود تا آموزش‌های شیردهی و توصیه‌‌های تغذیه و مصرف مکمل‌های غذایی ارائه شود. ارتباط با ماما مرکز بهداشت و توجه به اصول شیردهی صحیح بسیار اهمیت دارد و لازمه موفقیت در تغذیه انحصاری نوزاد با شیر مادر تا شش ماه است.
مادرانی که نوزاد خود را به‌روش سزارین به‌دنیا آورده‌‌اند تا حدود هشت ساعت که تاثیر مواد بی‌حسی یا بیهوشی وجود دارد قادر به راه‌رفتن نیستند و مدت ریکاوری طولانی‌تری نسبت به زایمان طبیعی دارند. همچنین به‌دلیل جراحی در ناحیه شکم و تاثیر داروی بی‌حسی یا بیهوشی، درد و ناراحتی به‌خصوص طی روزهای اول دارند. بی‌حسی نخاعی زمینه‌ساز سردرد می‌شود و بیهوشی عمومی نیز بر عملکرد روده‌ها تاثیر می‌گذارد و معمولا مادر طی سه تا چهار روز نخست سزارین احساس نفخ شدیدی دارد که به بخیه‌ها فشار می‌آورد و درد آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کند. تاثیر مواد بی‌حسی یا بیهوشی در بدن مادر، درد و ناراحتی مادر مانع از شیردهی فوری به نوزاد می‌شود و از طرفی ضرورت مصرف آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از عفونت در محل جراحی نیز تولید شیر را با مشکل مواجه می‌‌کند. بنابراین تغذیه انحصاری با شیر مادر معمولا برای این گروه ممکن است انجام نشود و نیاز به تغذیه نوزاد با شیر خشک وجود داشته‌باشد.
تشدید خونریزی و تب طی چند روز اول پس از زایمان مهم است
محدودیتی برای انجام فعالیت‌‌های ورزشی سبک مانند پیاده‌روی و تمرینات و بدنسازی سبک برای مادرانی که زایمان طبیعی داشته‌اند، وجود ندارد و حتی باعث کاهش استرس و بهبود تولید شیر می‌شود. به‌طور کلی مادرانی که زایمان طبیعی داشته‌اند پس از چند روز می‌توانند به فعالیت‌های معمول بپردازند اما باید مراقب باشند بیش از حد خسته نشوند و کارهای سخت و سنگین انجام ندهند.
بهتر است نخستین رابطه جنسی پس از زایمان طبیعی و سزارین به شش هفته بعد موکول شود.
روزهای نخست پس از زایمان طبیعی که رحم در حال انقباض است، دردهایی با نام پس‌درد احساس می‌شود. این دردها با مصرف مسکن‌های ساده تسکین می‌یابد و نیاز به مداخله جدی نیست.
خونریزی نیز پیامد معمول زایمان است. طی ده روز پس از زایمان طبیعی و سزارین خونریزی به‌تدریج کمتر می‌شود اما اگر خونریزی پس از چند روز دوباره شدید شود حتما نیاز به مشورت با پزشک از نظر بررسی باقیماندن جفت و... است.
مصرف مکمل آهن برای جبران خونریزی زایمان اهمیت دارد که در زایمان طبیعی تا سه ماه و در سزارین بین سه تا شش ماه و با مقدار بیشتری توصیه می‌شود زیرا طی سزارین حداقل دو برابر زایمان طبیعی خون از بدن مادر دفع می‌شود.
در مادرانی که سزارین شده‌اند توجه به عفونت محل زخم نیز اهمیت دارد و هرگونه چرک و خونریزی در محل جراحی باید مهم تلقی شود. تب پس از زایمان نیز در همه مادران مهم است و اگر دمای بدن مادر بالا بماند باید به بیمارستان یا مرکز بهداشتی مراجعه شود و احتمال باقیماندن جفت یا عفونت موردتوجه قرار گیرد. دوش‌گرفتن پس از زایمان طبیعی منعی ندارد اما پس از سزارین در روز چهارم توصیه می‌شود. همچنین باید مراقب بود مادر در معرض جربان هوای سرد نباشد. البته شستشوی روزانه واژن هیچ مشکلی ندارد.
زایمان طبیعی پس از دو بار سزارین توصیه نمی‌شود
گرچه از نظر علمی فاصله مطمئن بین بارداری سه سال است اما وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با توجه به سیاست‌های جدید جمعیتی فاصله‌گذاری 18 ماه بین بارداری را کافی می‌داند. البته این فاصله در خانم‌هایی که سزارین شده‌اند باید کمی بیشتر باشد زیرا برش روی رحم ایجاد شده و اگر بارداری با فاصله کم اتفاق بیفتد، امکان پارگی محل جراحت وجود دارد. چسبیدن جفت به محل برش رحم نیز عارضه‌ خطرناک در بارداری بعدی است که در صورت تشخیص در سونوگرافی حتما باید سزارین در بیمارستان مجهز و با حضور دو متخصص زنان انجام شود. گاه در مواردی که این مشکل با خونریزی شدید و احتمال پارگی رحم همراه است، پس از سزارین امکان دارد حتی برداشتن رحم ضروری باشد.
امروزه بعضی از مادران تمایل به زایمان طبیعی پس از سزارین دارند. در مواردی که سزارین اول به‌دلیل درخواست مادر، وزن بالای جنین یا نچرخیدن سر جنین به سمت مجرای زایمان بوده امکان زایمان طبیعی در بارداری بعد مشروط به وزن مناسب جنین، چرخش سر جنین به سمت مجرای زایمان و سلامت عمومی مادر وجود دارد. البته زایمان باید در مرکز مجهز و توسط متخصص زنان متبحر باشد، از سرم فشار نیز استفاده نشود و دسترسی فوری به اتاق عمل نیز باشد. اما پس از دو بار سزارین یا سزارین به‌دلیل مشکلاتی نظیر تنگی لگن، زایمان طبیعی توصیه نمی‌شود.
احساس غمگینی طولانی پس از زایمان هشدار جدی افسردگی است
افسردگی پس از زایمان نیز موضوع بسیار مهمی است که باید مدنظر قرار گیرد. افت هورمون‌های بارداری باعث بروز احساس غمگینی و گریه‌های بی‌دلیل پس از زایمان می‌شود که معمولا حدود ده تا پانزده روز پس از تولد ادامه می‌یابد و مشکل خاصی نیست. در این دوران حتما اطرافیان و به‌خصوص همسر به این حالات توجه نمایند و مراقبت خواب، استراحت و آرامش مادر باشند تا این دوره سپری شود. اما اگر احساس غمگینی پس از دو هفته ادامه یابد، به‌عنوان افسردگی پس از زایمان شناخته می‌شود. افسردگی پس از زایمان مشکل جدی است و امکان دارد مادر به سلامت خودش و نوزاد بی‌توجه شود. بی‌اهمیت‌دانستن این علائم می‌تواند زمینه‌‌ساز افسردگی شدید پس از زایمان شده و حتی به روان‌پریشی تبدیل شود.