بهتر است افراد را زندانی نکنیم/ مزایا و معایب خدمت عمومی بجای حبس

بر این اساس هیات وزیران به پیشنهاد مشترک وزارتخانه های کشور و دادگستری و تایید رییس قوه قضاییه و به استناد ماده 79 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 قانونی را تصویب کرد که در این آیین نامه خدمات عمومی جایگزین مجازات حبس می شود.

یعنی افرادی که دارای حبس های کوتاه مدت و جرم های قابل جبران بوده می توانند به جای تحمل میله های زندان با رضایت شخصی ساعات مشخصی را به خدمات مختلف در مکان های ذکر شده در قانون بپردازند.

آیا فردی که به زندان رفته و بعد از چند ماه تحمل مجازات حبس آزاد می شود کاملا متنبه شده است؟ آیا خدمات عمومی جایگزین می تواند جانشین خوبی برای حبس باشد؟ دکتر جعفر کوشا، رییس انجمن جرم شناسی در گفت و گو با خبر آنلاین به این سوالات پاسخ می دهد.

چه عواملی باعث می شود که مجازات های جایگزین را گزینه خوبی به جای زندان برای افراد محکوم به حبس بدانیم؟

در مورد اینکه چرا در رویکرد جدید قانونگذاران در ایران و سایر کشورها ثبت مجازات های جایگزین وجود دارد چند عامل می تواند مورد توجه قرار گیرد. نکته اول، برای اینکه درمورد جرایم خرد یا جرایم کوچک مجازات‌های حبس کوتاه مدت باشد و چون حبس کوتاه مدت است این مساله مطرح می شود که آیا این حبس کوتاه مدت می تواند برای اصلاح مجرم اثرگذار باشد؟ در نتیجه این بحث را مطرح کردند و گفتند چون حبس های کوتاه مدت نمی تواند در اصطلاح مفید باشد بنابراین ما می توانیم حبس‌های کوتاه مدت را برداریم. 

نکته دوم در مورد خود آثار و پیامدهایی است که زندان ممکن است داشته باشد. از جمله این آثار، آثار اجتماعی ، آثار خانوادگی و یا آثار فرهنگی است که می تواند در محیط خانواده‌های محکومان هم داشته باشد. عده‌ای معتقدند که در حبس‌های کوتاه مدت هنگامی که فرد وارد زندان می شود و انگی که به عنوان زندانی به وی زده می شود در نتیجه نه تنها اصلاح نمی شود بلکه ممکن است آثار منفی هم در آینده داشته باشد.

نکته سوم، مساله اقتصادی و هزینه‌هایی است که ما در زندان‌ها برای زندانی و محکومین به حبس کوتاه مدت هزینه می کنیم که می توانیم با جایگزین های زندان در این هزینه ها صرفه جویی کنیم.

نکته چهارم، در زندان ها ممکن است افراد روش‌های جدیدی را از نظر بزهکاری یاد بگیرند. اگر طبقه‌بندی در زندان ها صورت نگرفته باشد و محیط زندان طبقه بندی نداشته باشد ممکن است زندانیان خرد با زندانیان جرایم بزرگ در یک مکان قرار گیرند و در نتیجه باعث بدآموزی شود و آثار و تبعات منفی برای فرد داشته باشد.

نکته پنجم، ما می توانیم نگاهمان را به سمت ترمیمی عمل کردن یعنی ترمیم بزده دیده ببریم و جبران خسارت برای بزه دیده هدف ما قرار گیرد.

نکته آخر این است که آیا در مورد حبس های کوتاه مدت و افرادی که بعد ازتحمل حبس از زندان آزاد می شوند با انگی که به عنوان زندانی به آنها زده شده آیا می توانند دوباره جرم را تکرار نکنند. زندان مانع تکرار جرم می شود؟ پیشگیرانه است یا نه؟ و یا اینکه اگر افراد در کوتاه مدت در زندان قرار گیرند آیا بعدها دوباره تکرار جرم می کنند یا نه و همانطورکه آمارها نشان داده در حبس‌های کوتاه مدت آمار تکرار بالاست در نتیجه در جرایم خرد و کوچک که آثار زیانبار اجتماعی کمتری دارند و حقوق جامعه کمتر دچار آسیب می شود می توانیم از مجازات های جایگزین استفاده کنیم .

اگر زندان را حذف کنیم چه مشکلاتی بوجود می آید؟

اینکه جرم بدون مجازات باشد و اینکه فرد خاطی به حبس نرود درنتیجه مجازاتی هم نمی شود اما در خدمات عام المنفعه اینگونه نیست .

به این صورت است که یک نوع قراردادی وجود دارد که بین محکوم و دادگاه تنظیم می شود تا در صورت رضایت محکوم به انجام کار با توجه به اینکه سلامت جسمی برای انجام کار داشته باشد می‌تواند در مدت و ساعتی که دادگاه تعیین می کند به عنوان مجازات موسسات عمومی عام المنفعه تحمل مجازات کند. بنابر این نگاه به اینکه بزه‌دیده برایش جبران خسارت شده و از طرف دیگر جامعه هم متضرر نشده و یا کمتر شده در نتیجه نگاه به اصلاح مجرم پیدا می کنیم. خدمات جایگزین یک گزینه و یک جانشین خوبی است تا ما به مجازات های حبس کوتاه مدت رو نیاوریم.

ساعاتی که برای این خدمات در نظر گرفته شده است خیلی زیاد است. افراد ممکن است قبول کنند که خدمات عمومی انجام دهند اما چون در برابر این خدمات در ساعات زیاد دستمزدی دریافت نمی کنند ممکن است از کار فرار کنند. اگر این قانون اجرا شود و موفق نباشد طبق قانون دادگاه باید دوباره ساعاتی را تعیین کند.

همچنین ممکن است راز شخصی که در مکان عمومی کار می کند افشا شود یعنی فرد به عنوان زندانی شناخته شود در نتیجه آن رسوایی که برای شخص و خانواده فرد در نظر می گیریم در آنجا هم برایش ایجاد شود و اطرافیان متوجه شوند که این شخص دارد دوران حبس خود را می گذراند.

نکته بعدی اینکه رایگان بودن این خدمات شبیه به بیگاری می شود و چون در قدیم الایام بیگاری به این صورت وجود داشته که افراد گماشته می شدند تا رایگان در جاهایی به عنوان مجازات کار کنند یک نوع عقبگرد به دوران گذشته و بدوی می تواند باشد.

نکته آخر، افراد ممکن است در محیط های کاری که به کار گماشته می شوند بر محیط اطراف خود تاثیر بگذارند و صدمات روحی برای اطرافیان داشته باشند به جای اینکه این نقش برعکس شود و محیط بر آنها تاثیر بگذارد این افراد دیگران را هم مورد صدمات روحی قرار دهند.

از جمله نکات مثبت این طرح این است که فرد زندانی دیگر به زندان نرفته و در کنار خانواده خود زندگی می کند که این موضوع خیلی خوبی می تواند باشد. همچنین فرد محکوم به حبس با محیط کار آشنا می شود. ممکن است این شخص زندانی در همان جا جذب کار شود. می توانیم به جنبه اصلاحی فرد وکرامت ذاتی انسان توجه داشته باشیم. در این مورد مجازات را به هدف اصلاح در نظر می گیریم.

قراردادی بودن این موضوع نیز نقطه مثبت این طرح است یعنی اگر فرد محکوم به حبس نپذیرفت که خدمات عمومی جایگزین حبس او باشد این کار به او تحمیل نمی شود.  مساله آخروضعیت جسمانی و روانی فرد است که باید توسط پزشک تایید شود.پزشک باید تایید کند آیا فرد خاطی قادر به انجام کارهای جسمانی هست یا نه. البته افرادی هم که هنر یا حرفه ای دارند می توانند از این مشاغل وحرفه خود به عنوان مجازات استفاده بهینه کنند.

در کل در مجازات های جایگزین رویکرد، رویکرد مثبتی است منتها ما باید منتظر اجرای این باشیم که ببینیم قضات خوب آنها را درک و اجرا می کنند. عدالتی که ما پیشاپیش به آن توجه می کنیم. روانه کردن افراد و انگ زدن به زندانی پیامد منفی دارد پس هرچه بیشتر سعی کنیم تا کمتر افراد را روانه زندان کنیم ،بهتر است.

خبرآنلاین