البته نمی‌‌‌توان با قطعیت از منفی بودن پدیده مهاجرت گفت. طبیعتا دو اثر درآمدهای انتقالی به ایران (Remitance) و ارتقای بهره‌‌‌وری از مسیر فعالیت در نظام‌‌‌های سلامت برتر، می‌‌‌تواند جزو جنبه‌‌‌های مثبت مهاجرت نیروی کار متخصص کشور به خارج از ایران باشد، اما نمی‌‌‌توان به‌راحتی از کنار اثر سرریز منفی (spillover effect) این وضعیت نیز گذشت. طبیعتا در پدیده مهاجرت افرادی که بیشترین میزان از تهور و توانایی را دارند جلای وطن کرده و شانس خود را در یک کشور دیگر می‌‌‌آزمایند. بنابراین نه‌تنها خروج نیروهای متخصص بخش سلامت از کشور می‌‌‌تواند روی کیفیت ارائه خدمات در دو بخش بهداشت و درمان اثر سوء بگذارد، بلکه نظام آموزش و یادگیری سلامت در ایران را که در دهه‌‌‌های اخیر از کیفیت مناسبی برخوردار بوده با چالش روبه‌رو میسازد.رویکرد سیاستگذاری شواهدمحور به ما می‌‌‌گوید باید برای اتخاذ تصمیم درباره یک مساله سیاستی از هر نوعی، به اندازه کافی شواهد، استدلال و بنیان نظری به دست آید تا پس از طرح صورت‌مساله و چرایی ایجاد چالش در این حوزه به ارائه راهکار و حتی پیشنهاد سیاستی پرداخت.
به نظر می‌رسد در بررسی این مساله یعنی مهاجرت گسترده پزشکان، پرستاران و
کادر سلامت از ایران، شواهد و آمار رسمی و متقن یک موضوع حیاتی است و
هرگونه طرح بحث در این فقره بدون مشاهده عینی جزئیات داستان به مثابه تیری
در تاریکی خواهد بود. باز کردن فضای بحث در این حوزه، ورود جدی وزارت
بهداشت به این مساله، باز کردن دست محققان برای پژوهش و کاوش درباره این
مساله و کمک به ارتقای کیفیت شواهد آماری درباره این مساله همه از جمله
اقداماتی هستند که می‌‌‌توانند کیفیت بحث درباره مهاجرت کادر سلامت از کشور
را افزایش دهند. تنها پس از این تحول است که به طور واقعی و جدی می‌‌‌توان
درباره این مساله صحبت کرد و برای آن راه‌حلی مناسب و موزون ارائه داد./دنیای اقتصاد
