پشت پرده کلینیک‌های زیبایی چه خبر است؟

خبری از نظارت نیست
بر اساس اعلام سازمان نظام پزشکی، بیشترین شکایات پزشکی در ایران و جهان به رشته‌های ترمیمی و زیبایی، دندانپزشکی، جراحی، زنان و ارتوپدی مربوط می‌شود که تا حدودی از انجام مداخلات درمانی توسط افراد غیرمتخصص و فاقد صلاحیت و تجربه حکایت دارد. نیمه‌آبان ماه امسال مرگ سه زن حین عمل جراحی زیبایی در مراکز درمانی تهران طی یک روز، خبرساز شد و گویا یکی از جان باختگان برای عمل پیکرتراشی تحت جراحی موسوم به «ساکشن»، یا تخلیه چربی‌های اضافه بدن قرار‌گرفته بود که در حین عمل به سبب ایست ناگهانی قلب؛ جان خود را از دست داد، و این ماجرا بار دیگر یادآور ورود افراد غیرمتخصص به این عرصه است. تعدد جراحی‌های زیبایی از سوی پزشک نما‌ها در محل‌های غیراستاندارد، این پرسش را ایجاد می‌کند که آیا نظارتی بر آرایشگاه‌ها یا مراکز زیبایی و پزشکی وجود دارد و اساسا افراد بی‌تخصص چگونه توانسته‌اند به این حیطه حساس ورود کنند؟

پاسخ به این سوالات برای منابع مطلع پیچیده و دشوار نیست. آن‌ها که‌ تمایلی به درج نام خود ندارند، در گفت‌و‌گو با «ما» می‌گویند: «مسئولان در اظهارات خود پیوسته وعده پیگیری می‌دهند، ولی در عمل خبری از برخورد نیست و نظارتی هم بر آرایشگاه‌ها یا مراکز زیبایی و پزشکی وجود ندارد.»

معمولا افراد غیرمتخصص برای مدتی در مطب یا کلینیک متخصصان زیبایی مشغول به‌کار شده و پس از شرکت در دوره‌های آموزشی و اخذ مدرک، از کلینیک جدا می‌شوند و کار خود را به شکل مجزا و بدون کسب مجوز پی می‌گیرند. شنیده‌های ما حاکی از آن است که برخی پزشکان علیرغم اخذ مجوز و پروانه انجام عمل‌های زیبایی به این عرصه ورود نمی‌کنند، به این دلیل که تزریق ژل و بوتاکس یا کاشت مو را دور از‌ شأن خود می‌دانند و از سوی دیگر، با به کارگیری افراد دوره دیده، سهم بزرگی از درآمد حاصله، به‌خاطر مجوز به پزشکان تعلق می‌گیرد.

یک پزشک متخصص که نامش نزد ما به امانت محفوظ است، می‌گوید: «متخصصانی که کار را به افراد دور دیده سپرده‌اند، از این بابت بسیار رضایت دارند. آنها بدون اینکه کاری انجام دهند، پول می‌گیرند، چرا باید ناراضی باشند؟ بعضا افرادی که در کلینیک‌های زیبایی این پزشکان مشغول به‌کار می‌شوند، در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی کشور ترکیه، دوبی یا ایران شرکت کرده‌اند و بیش از آنکه بر عمل زیبایی مسلط باشند، فنون بازاریابی را بلدند و با تبلیغات فریبنده جذب مشتری می‌کنند. آن‌ها نسبت به جراحان و پزشکان دارای صلاحیت، هزینه‌های پایین‌تری دریافت می‌کنند و به این خاطر مشتریان زیادی را به مطب می‌کشانند و با کسب درآمد‌های کلان و چندصدمیلیونی هم خود و هم پزشکانی که تخصص، اعتبار و تیغ جراحی‌شان را به‌دست این افراد سپرده‌اند منتفع می‌سازند.»

این متخصص عنوان می‌کند: «اگر مراجعه‌کنندگان افرادی که پزشک نیستند و صرفا در دوره‌های آموزشی شرکت کرده‌اند از نتیجه عمل زیبایی خود رضایت نداشته باشند، این موضوع مسکوت می‌ماند، چون نظارتی نیست و اعتراض زیباجو به‌جایی نمی‌رسد.»

چندی پیش محمد رئیس‌زاده- رئیس‌کل سازمان نظام پزشکی کشور در زمینه برخی اعمال درمانی از سوی پزشک‌نماها، به ایسنا، گفته بود: «در مورد افرادی که پزشک نیستند، اما مداخلات غیرمجاز درمانی انجام می‌دهند، هم راهکار برخورد شفاف نیست و جایی برای مراجعه و شکایت وجود ندارد و هم قانون در این زمینه بسیار ضعیف است.»

وی بر لزوم اصلاح قانون در برخورد با پزشک‌نماها تاکید و اعلام کرده بود «اکنون به عنوان مثال اگر فردی در حوزه سلامت مداخله غیرمجاز انجام دهد، هر آسیبی که به فرد بزند، حداکثر جریمه‌اش ۱۰ میلیون تومان است و جالب است که این جرایم از چندین سال قبل که مصوب شده، متناسب با تورم هم رشد نکرده و بنابراین اصلا بازدارنده نیست.»

به هر روی، چنین شیوه ای در کشور متداول شده و معمولا هم بر اینکه چه کسی در کلینیک خدمات نهایی را ارائه می‌دهد، نظارتی صورت نمی‌پذیرد و تنها به حضور پزشک و اقدامات در داخل مطب یا کلینیک بسنده می‌شود و یکی از خرسندی‌های پزشکان همین است که بر انجام اقدامات زیبایی توسط پزشک در مطب و یا سپردن این کار به دیگران نظارت نمی‌شود.

چرا به افراد غیرمتخصص اعتماد می‌شود؟
برمبنای پرس و جو‌های ما و شواهد میدانی، قاطبه مراجعه‌کنندگان به‌جای آنکه فرد متخصصی را بیابند، تعداد دنبال‌کنندگان اینستاگرام را معیاری برای سنجش صلاحیت فردی قرار می‌دهند که خدمات زیبایی انجام می‌دهد. هرچه دنبال‌کنندگان بیشتری داشته باشد و خدمات ارزان‌تری به نسبت سایرین دریافت کند، به او مراجعه کرده، و دیگر به داشتن مدرک پزشکی و میزان تخصص فرد کاری ندارند.

احمدرضا سرابی از کارشناسان حوزه سلامت که در این زمینه مطالعات و بررسی‌های مبسوطی انجام داده است، به «رسالت» می‌گوید: «تمایل شدید به انجام عمل‌های زیبایی در‌حالی‌که شرایط اقتصادی پاسخگوی هزینه‌های زیاد آن نیست، موجب می‌شود تا بازار کار مراکز غیرمجاز و افراد فاقد تخصص بیش‌از‌پیش رونق بگیرد، افرادی که زمانی در کلینیک پزشکان فعالیت می‌کرده‌اند و سپس در مراکزی که به‌طور قانونی مجوزی ندارد، کار خود را به‌طور مستقل ادامه داده‌اند. آنها اعتماد مراجعه‌کنندگان را در مطب‌های پزشکی جلب می‌کنند و بعد از مدتی اطلاع می‌دهند که دارند از کلینیک جدا می‌شوند و راه‌های ارتباطی‌شان را در اختیار مشتریان می‌گذارند. معمولا مکانی که برای این کار اجاره می‌کنند شیک و تمیز است و کسی باور نمی‌کند به یک مرکز غیرمجاز پا گذاشته. از طرفی مراجعه‌کنندگان تصور می‌کنند، عمل زیبایی که قرار است انجام دهند ساده است و نیاز به حضور پزشک ندارد.

هیچ ارزانی‌ای بی‌علت نیست!
سرابی، نحوه حضور افراد در دوره‌های آموزشی و اخذ مدرک برای انجام عمل‌های زیبایی را اینگونه شرح می‌دهد: «عمدتا افرادی که تخصصی در این زمینه ندارند، با شرکت در دوره‌های آموزشی جهاد دانشگاهی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه تهران، نحوه تزریق ژل و بوتاکس، مراقبت‌های پوستی و سایر موارد را می‌آموزند. برای برخی از آموزش‌ها به‌صورت یک روزه کلاس برگزار و از هرفردی ٨ تا ١٣ میلیون تومان دریافت می‌شود. اما چه کسی می‌تواند یک روزه تزریق ژل و بوتاکس و دیگر موارد را بیاموزد و بعدهم به شکل عملی روی زیباجو اعمال کند؟ مشخص است در این صورت، عوارض بسیار جدی‌ای رخ می‌دهد. هرکس به صرف گرفتن مدرک نمی‌تواند هر اقدامی را در حوزه زیبایی انجام دهد. سوای داشتن مجوز؛ تجربه و تبحر نیز در انجام عمل‌های زیبایی بسیار مهم است. مردم باید ابتدا به تابلو و مهر پزشک توجه کرده و از سازمان نظام پزشکی استعلام کنند. مسئله دیگری که باید درباره آن روشنگری کرد، این است که به صرف پایین بودن قیمت، نباید عمل زیبایی را، زیرنظر افراد غیرمتخصص و غیرپزشک در جایی انجام داد که از نظر بهداشتی معیار‌های لازم را ندارد. برخی آرایشگاه‌ها نیز سالهاست به این عرصه ورود کرده و در اینستاگرام تبلیغ می‌کنند، درحالی که نیاز به مجوز پزشکی دارند، بنابراین تزریق بوتاکس و ژلی که در آرایشگاه‌ها به‌دست افراد فاقد صلاحیت تزریق می‌شود، غیرقانونی است. شکل دیگر دخالت در امور زیبایی، به اتاق عمل مربوط است و این پدیده نه‌فقط در کلینیک‌های غیررسمی، بلکه در برخی مراکز درمانی رسمی به شکل اجاره اتاق عمل صورت می‌گیرد. در‌واقع فرد غیرپزشک با مهر پزشک، جراحی زیبایی را انجام می‌دهد و علیرغم اینکه خود پزشک در اتاق عمل حضور دارد، اما کار بردوش غیرپزشکان گذاشته می‌شود و این خلاف قانون است.»

همه‌گیری گرایش به عمل‌های زیبایی، به حدی است که دخالت افراد بدون تخصص در حیطه کار‌های تخصصی زیبایی، به امری رایج بدل شده و به گفته محمدرضا قاضی سعیدی، عضو هیئت‌مدیره انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران، کار به جایی رسیده که برخی افراد با لیسانس حقوق وارد این کار شده‌اند.

قاضی سعیدی معتقد است، قوانین ما به روز نیست، و باید با قوانینی سفت و سخت‌تر با این افراد برخورد شود‌: «وقتی تخلف محرز می‌شود، فرد غیرپزشک می‌تواند با جریمه ناچیزی پرونده خود را ببندد. در این بین بیماری که بدون مطالعه به این افراد مراجعه کرده‌است، متضرر می‌شود، بنابراین باید جریمه این‌گونه افراد سودجو که در امور پزشکی دخالت می‌کنند، توسط قوه قضائیه بررسی و به انواع شدیدتر و بازدارنده‌ای تبدیل شود تا چنین اشخاصی نتوانند با جان و سلامت مردم بازی کنند.»

این متخصص بیان می کند، در بسیاری از موارد فرد حتی پزشک خودش را نمی‌بیند و تازه پس از اینکه عملش با مشکل روبه‌رو می‌شود و می‌خواهد شکایت کند، چهره پزشک را به یاد ندارد، «جراحی زیبایی بینی به عنوان شایع‌ترین عمل زیبایی در ایران است و متأسفانه مورد داریم که با مبالغ ناچیز در زیرزمین‌ها و شرایط کاملا بد و خطرناک، جراحی لیپوساکشن انجام می‌دهند.»

تخلف پزشکان

«دخالت در امور درمانی حتی در برخی پزشکان هم مشاهده می‌شود.» ابراهیم رزم پا «جراح و متخصص گوش و حلق و بینی و فلوشیپ جراحی سر و گردن و عضو هیئت مدیره انجمن راینولوژی» با اشاره به این موضوع، می‌گوید: به طور مثال یک پزشک عمومی مجوز این را ندارد که جراحی پلاستیک روی صورت انجام دهد و اگر این اتفاق رخ دهد، تخلف است و چنانچه مشکلی ایجاد شود هم آن پزشک مجرم است. در زمینه جراحی‌های زیبایی چند عامل مهم است. نخستین آن، مجوز است که باید نوشته شده باشد پزشک متخصص صلاحیت انجام یک کار را دارد. به طور مثال این‌که جراح قلب، جراحی بینی انجام دهد، از نظر کریکولوم‌های آموزشی، تخلف است. دومین عامل، دوره خاصی است که پزشکان می‌بینند و سومین عامل، تجربه است.

رزم پا در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا ادامه می‌دهد: به طور مثال در تخصص گوش و حلق و بینی، رشته‌های مختلفی وجود دارد. برخی فلوشیپ گوش و برخی جراح سر و گردن و برخی جراح بینی هستند. هر کدام از این افراد به جز این‌که تخصص گوش و حلق و بینی دارند، فلوشیپ یک کار خاص را هم گذرانده‌اند. بنابراین یک متخصص گوش و حلق و بینی هم نمی‌تواند همه اقدامات را انجام دهد و فقط کاری را می‌تواند انجام دهد که دوره آن را گذرانده باشد. متاسفانه این تفکر نادرست وجود دارد که هر پزشک می‌تواند هر اقدام درمانی را انجام دهد. باید این را بدانیم که هر پزشک می‌تواند کاری را انجام دهد که صلاحیت و مجوز و تخصص آن را دارد.

نحوه مواجهه مردم با مراکز غیرمجاز

صرف نظر از تخلف پزشکان، انجام عمل‌‌ها و اقدامات زیبایی در مکان‌های غیرمجاز و توسط افراد غیرمتخصص، این پرسش را به ذهن متبادر می کند که افراد در مراجعه به این مراکز و به هنگام بروز مشکل باید چه اقدامی انجام دهند؟

«موسی برزین»، کارشناس حقوقی در گفت و گو با «رسانه ها» این‌طور پاسخ می‌دهد: «طبیعتا اگر مرکزی عملیات طبی را انجام می‌دهد، باید مجوزهای لازم را داشته باشد. عمل‌های جراحی زیبایی، تزریق ژل و سایر عمل‌های جراحی زیبایی، مواردی هستند که باید از سوی پزشک انجام شوند، اگر مرکزی بدون مجوز این اقدامات را انجام دهد، مشمول قانون مجازات‌های اسلامی خواهد شد.

وی در این رابطه توضیح می‌دهد: «در قانون مجازات‌های اسلامی آمده که دایر کردن مراکز طبی بدون داشتن مجوزهای لازم، که از وزارت بهداشت می‌گیرند، جرمی است که هم منجر به پلمب شدن آن واحد می‌شود و هم شخصی که واحد را راه‌اندازی کرده به مجازات محکوم می‌شود. این جرمی است که دارای جنبه عمومی است، یعنی حتما لازم نیست شخص متضرر از آن مرکز زیبایی شکایت کند.»

به گفته برزین، هر شهروندی که متوجه شد، می‌تواند این موضوع را به دادستان آن شهرستان اطلاع دهد، بهتر است به‌صورت کتبی گزارش کند: «در برخی شهرستان‌ها مانند تهران، دادسرای ویژه جرایم پزشکی داریم که می‌توانند به‌طور مستقیم به آن دادسرا مراجعه کنند. اگر مقدور نیست که این موضوع را به دادستان بگویند، می‌توانند به پلیس هم مراجعه کنند. چون جرم است و پلیس هم ضابط عام به حساب می‌آید، پلیس موظف است که مسئله را بررسی کند.»

افرادی که پس از جراحی‌های زیبایی با مشکل مواجه شده‌اند، چه کار می‌توانند انجام دهند؟ موسی برزین، دراین باره توضیح می دهد، اگر خسارتی ناشی از بی‌احتیاطی یا عدم رعایت نظام‌ پزشکی بر شخص وارد شد، مانند سایر اقدامات پزشکی قابل پیگیری است و در این مورد هم باید ابتدا شکایت کیفری انجام شود: «دادگاه‌های کیفری معمولا موضوع را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهند. در برخی موارد به سازمان نظام پزشکی هم ارسال می‌کنند تا کارشناسان آنجا هم نظر بدهند.»

وی در خاتمه می‌گوید: «بعد از آن در دادسرا بررسی می‌شود که پزشک تا چه اندازه تقصیر داشته است؟ اول اینکه مقصر بوده یا نه؟ و اگر بوده چه اندازه مقصر بوده است؟ طبق درجه تقصیر، اول دیه مشخص می‌شود و حتی ممکن است براساس میزان جراحتی که بر شخص وارد شده است، محکومیت‌هایی مثل جزای نقدی یا حبس هم در نظر گرفته شود.» / رسالت