عیار پاکیزگی در عصر اینترنت

نقطه افتراق را در تفاوت بین سنت و مدرنیته یا بهتر بگوییم تفاوت در مواجهه با فناوری باید جست‌و‌جو کرد. تأثیر تکنولوژی‌های ارتباطی بر روندها و جریان‌های فکری در سطح نخبگان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و اقشار مختلف جامعه از واقعیاتی است که امروز بیش از گذشته در کانون توجه پژوهشگران ارتباطات قرار گرفته است. کسانی که با فناوری ارتباطی آشنا می‌شوند و آنها را بکار می‌گیرند دیگر نمی‌توانند به گذشته برگردند. محدود کردن و فیلتر کردن را بر نمی‌تابند و برای اقناع مخاطب در جست‌و‌جوی روش‌های دیگری هستند. یکی از شیوه‌های اقناع حضور در فضاهای ارتباطی است. اما این حضور به معنای رها کردن فرد در برابر سیل گسترده پیام‌های ارتباطی با بسته ‌بندی‌های مختلف نیست. طرفداران توسعه و گسترش فناوری‌های ارتباطی به گسترش مجاری و فضاهای ارتباطی همراه با نظارت معتقدند. اما حضور همراه با نظارت به معنای مسدود کردن و محدود کردن اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی نیست. این تجربه خطا بارها در کشورهای مختلف آزموده شده و نتایج منفی مخرج مشترک این تجربه‌ها بوده‌اند. اکنون دیگر هم از منظر تجربی و هم فلسفی و تئوریک، برخورد قهری و سلبی با فناوری‌های ارتباطی راهکاری است که اول از همه کنار گذاشته می‌شود. بسیاری از کشورهایی که در گذشته‌ای نه چندان دور محدود کردن اینترنت را تنها راه می‌دانستند اکنون در نیمه راه یا در بن‌بست مسیر طی شده برگشته‌اند و شیوه‌ای را بکار می‌گیرند که در کشورهایی که مهد همین فناوری هاست در حال آزموده شدن است.
«اینترنت پاک» فقط مسأله دلسوزان و دلواپسان ایرانی نیست. بسیاری از دولت‌ها و خانواده‌های غربی نیز نگران دسترسی‌های بدون کنترل نوجوانان و کودکان خود به این اقیانوس پر از پیام و اطلاعات هستند. نگران این هستند که فرزندانشان گرفتار طعمه‌هایی شوند که آنان را به کام تباهی برد. اما شیوه آنها برای ایمن کردن کاربران در این فضاهای گسترده، تشویق به محدود کردن و مسدود کردن نیست. مشوق‌های ارتباطی که آنان بکار می‌گیرند حمایت از سایت‌ها و فناوری‌هایی است که به اینترنت پاک معتقدند. آنها فضا‌های مجازی را محدود نمی‌کنند اما راه‌هایی را که دوست دارند فرزندانشان در این فضا در آن گام بگذارند هموار می‌کنند. شیوه استفاده از رسانه و فرهنگ آن را به آنها می‌آموزند. اکنون بسیاری از جوانان غربی با سواد رسانه‌ای با رسانه مواجه می‌شوند. این چیزی است که صدا و سیمای ما از بار مسئولیت آموزش آن به نوجوانان و جوانان شانه خالی کرده است. چیزی است که در آموزش و پرورش و آموزش عالی ما جایی ندارد. کم کاری‌های گذشته اگرچه اکنون نقطه آسیب ما شده است اما راه جبران بستن و محدود کردن نیست. سواد رسانه‌ای را باید بیاموزیم.

  دکتر محمد سلطانی‌فر
استاد دانشگاه و مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها