پاسخگویی به کودکان نوعی آموزش است

شفا آنلاین>سلامت>«خودت بزرگ می‌شی می‌فهمی» بدترین گزینه‌ای است که والدین برای پاسخگویی به سؤالات فرزندان شان انتخاب می‌کنند
> از آسیب‌هایی که می‌تواند کودکان را در معرض خطر قرار دهد «ناپاسخگویی» و «بدپاسخ دادن» به سؤالاتی است که نمی‌دانیم جواب بدهیم یا نه!
به گزارش شفا آنلاین: یک روانشناس و مشاور ضمن تأکید بر این نکته که:« والدین از فرزندان خود عقب افتاده اند!» اظهار داشت: توصیه می‌کنیم خانواده‌ها برای خلع سلاح نشدن در برابر سؤالات عدیده‌ای که فرزندان شان مطرح می‌کنند خود را به حداقل علوم مورد نیاز روزانه تجهیز کنند. اصغر کیهان نیا افزود: ناپاسخگویی یا بد پاسخ دادن به سؤالا کودکان می‌تواند آن‌ها را دچار ابهام و پرسش‌های پیچیده‌تری کند از این جهت همواره به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم، از پاسخگویی به اصطلاح «طفره» نروند!
> به همه سؤالات فرزندان مان پاسخ بدهیم؟
حال ممکن است خود این مسئله که:آیا باید« به همه ی سؤالات فرزندان مان پاسخ بدهیم؟» تبدیل به مسئله یا دغدغه ی خانواده شده باشد. سؤالاتی که گاه از این که فرزندان مان آن را مطرح کرده‌اند «شوکه» شویم.
کیهان‌نیا با تأکید بر این نکته که، «خودت بزرگ می‌شی می‌فهمی» بدترین گزینه‌ای است که والدین برای پاسخگویی به سؤالات فرزندان‌شان انتخاب می‌کنند می‌گوید: مرسوم‌ترین سؤالی که تقریباً همه ی کودکان خواهان دستیابی به پاسخ آن هستند این که: خداوند چگونه مرا آفریده؟ نحوه ی پاسخگویی به این سؤال لابد «خودت بزرگ می‌شی، می‌فهمی نیست». می‌توانیم با ذکر مثال‌هایی از مثلاً پروانه ها، با ظرافت از عمل تولید مثل گفتن و یا در قالب داستان به فرزند حالی کرد که تولد یک امری طبیعی است او را از افتادن به جست و جوی بیشتر و مدیریت نشده نجات داد.
کیهان نیا معتقد است: پاسخ ندادن، پاسخ‌های غیر قابل فهم و غیرمرتبط دادن و با تندی برخورد کردن با سؤالاتی که فکر می‌کنیم فرزندان مان حق پرسیدن آن‌ها را ندارند باعث خواهد شد تا کنجکاوی ایجاد شود و خودِ این کنجکاوی می‌تواند کودکان مان را در معرض آسیب‌های خیلی جدی قرار دهد.
> در خانواده‌هایی که آرامش برقرار باشد پاسخگویی ساده‌تر است
اصغر کیهان نیا، روانشناس و مشاور در ادامه ی گفتگوی خود با آفتاب یزد با اشاره به این که، خانواده کانون عاطفی است و هرچه این کانون گرم‌تر و صمیمی‌تر باشد سطح تنش و پرسشگری‌های بی‌ارتباط با سن فرزندان نیز کمتر است خاطرنشان می‌کند: فرزندانی که در محیط‌های آرام و با تفاهم بالا زندگی می‌کنند کمتر در معرض کنجکاوی‌های خطرآفرین قرار می‌گیرند اما در خانواده‌هایی که متشنج است یا فقدان پدر یا مادر خود عامل آزار و اذیت کودکان است، حل مسائل کودکان نیز پیچیده و حساس خواهد بود.
وی می‌افزاید: مقایسه نکنیم، تحقیر نکنیم، سختگیری نکنیم، در مورد مسائل درسی وقتی می‌دانیم ضعف‌هایی وجود دارد همراهی بهتر از رفتارهای شدید و آزار‌دهنده است از این رو وقتی کودک در معرض یکی از این مباحث؛ مقایسه، تحقیر و سختگیری قرار می‌گیرد به طور طبیعی خود را از محدوده ی خانواده دور خواهد کرد و از همین جا، ارتباط والدین با کودکان نیز قطع خواهد شد و ممکن است برای
به دست آوردن پاسخ سؤالاتی که دارد به اصطلاح به دام بیفتد.
> به چه سؤالاتی پاسخ بدهیم و به چه سؤالاتی نه!
این روانشناس و مشاور خانواده در پاسخ به این پرسش که: با پایین آمدن سن اعتیاد، آیا به سؤالاتی که فرزندان مان درباره ی مواد مخدر و مشروبات الکلی می‌پرسند، پاسخ بدهیم یا نه؟ می‌گوید: در یک بستر طبیعی، توصیه ی ما این است که اساساً کودک شش ساله از مواد مخدر یا مشروبات الکلی نخواهد پرسید یا سؤالاتی در مورد مسائل جنسی حتماً در محدوده ی خاص سنی مطرح خواهد شد حال اگر به طور مثال یک کودک شش ساله دارای هوش و ذکاوت و شیطنت‌هایی است که ناگهان از ما درباره ی مواد مخدر پرسید حتماً باید پاسخگو باشیم.
کیهان نیا ادامه می‌دهد: درباره ی سؤالاتی که احساس می‌کنیم بیرون از دایره ی سنی مدنظر ما است مثلاً سؤالاتی درباره مباحث جنسی، مواد مخدر، مشروبات الکلی، توتون و سیگار و غیره اولاً سعی کنیم تا آن جا که می‌شود غیر مستقیم یا به تعبیری با نقل قول از این و آن جواب بدهیم. یا این که مثال‌هایی را انتخاب کنیم که غیر مستقیم بتوانیم کودکان مان را قانع کنیم. در هر صورت اصلاً توصیه نمی‌کنیم از پاسخگویی شانه خالی کنیم!
> هر سیگار کشیدنی، سیگاری شدن به دنبال ندارد!
کیهان نیا با ذکر مثالی، برای آن که آگاهی خانواده را مهم و تأثیرگذار ارزیابی کند می‌گوید: این که با مواجه شدن با سیگار کشیدن فرزندان‌مان او را سیگاری بدانیم برداشت اشتباهی است زیرا برخی سیگار نمی‌کشند بلکه دارند سیگار دود می‌کنند و لابد اگر تفاوت این دو را ندانیم حتما او را بیشتر ترغیب خواهیم کرد.
وی ادامه می‌دهد: در مشاوره دادن‌ها به خانواده‌ها تأکید می‌کنیم ابدا به دنبال «نصیحت کردن» یا منع کردن نروند. ممکن است فرزند مان از ما سؤالی درباره مواد مخدر بپرسد، این که در بدو امر به او بگوییم:«تو این کار را نکن» غیر مستقیم داریم او را تشویق و ترغیب می‌کنیم که لابد اگر این کار را انجامد دهد حتماً کار بزرگی انجام داده است.
کیهان نیا می‌افزاید: در مواجه با این که سیگار خوب است یا بد؟ مواد مخدر چه آثاری دارد و...؟ از همان ابتدا شروع به نصیحت کردن یا با امر و نهی رفتار کردن که هرگز سراغ سیگار نرو یا حق نداری از مواد مخدر سؤال کنی بدترین رفتاری است که پدر و مادر می‌توانند از خود بروز دهند.
> خانواده‌ها از فرزندان شان جا مانده اند!
اصغر کیهان نیا در پاسخ به این سؤال آفتاب یزد که:«نقش شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در بروز سؤالاتی که می‌تواند بزرگتر از سن فرزندان مان باشد» چیست؟ می‌گوید: در این باره می‌توان ساعت‌ها سخن گفت اما در خلاصه‌ترین شکل باید توصیه کرد که خانواده‌ها از فرزندان شان به اصطلاح جا نمانند هرچند معتقدیم با هرچه تلاش بازهم این فرزندان هستند که از والدین خود پیشی گرفته‌اند اما برای کم کردن این فاصله باید حداقل‌هایی را در باره دانش عمومی روز بدانند. از کامپیوتر سر در بیاورند، زیر و بم تلفن همراه را بدانند و در کنار این‌ها از مطالعه غافل نشوند. وی تأکید می‌کند: هر خانواده ی صاحب فرزند ملزم است حداقل شش کتاب در زمینه ی تربیت و آموزش کودکان و نوجوانان مطالعه کرده باشد.
> کنترل کنیم یا مراقب باشیم؟!
کیهان نیا در پایان گفتگوی خود با آفتاب یزد می‌گوید: به همان اندازه‌ای که فرزندان از نصیحت و منع شدن گریزان هستند از کنترل بی‌اندازه نیز نفرت دارند البته این بدان معنا نیست که فرزدان مان را به حال خود رها کنیم بلکه بهترین شیوه در این مورد، مراقبت، آشنایی با کسانی که با فرزندان مان سر و کار دارند و پر کردن صحیح اوقات فراغت است.
وی با تأکید بر این نکته که؛ اعتراض به قوانین سختگیرانه فرزندان را فراری، منزوی و پرخاشگر می‌کند خاطرنشان می‌کند: پاسخ دادن به سؤالات حتی بی‌ربط کمک می‌کند تا رابطه ی نزدیک‌تری با فرزندان مان داشته باشیم.
کیهان نیا با ذکر این نکته که امروزه همه یک دستگاه تلفن هوشمند در اختیار دارند اظهار می‌دارد: به طور طبیعی داشتن تلفن همراه این اجازه را به فرزندان مان می‌دهد که به دنبال پاسخی برای سؤالاتی که در ذهن دارند بدون مراجعه به والدین باشند و همین مسئله می‌تواند شروع به دردسر افتادن کودکان و نوجوانان از همان سنین پایین باشد.
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: هیچ داشته‌ای بهتر از امن‌تر از بودن در کنار خانواده‌ای آرام و صمیمی نیست و به همین دلیل توصیه می‌کنیم بیشتر از آن که نگران فرزندان مان باشیم در این باره که کانون خانواده را گرم و صمیمی نگاه داریم و از تنش و اختلاف دوری کنیم بیندیشیم زیرا سرد شدن کانون خانواده، مستقیم و غیر مستقیم فرزندان مان را در معرض هزاران آسیب گاه جبران ناپذیر قرار می‌دهد.
چگونه به فرزندم درباره مواد آموزش دهم؟
پاسخ به سوالات شایعی که ممکن است فرزندان درباره موادمخدر از شما بپرسند
شاید به نظر برسد صحبت درباره مواد با کودکان زودهنگام است، اما نگرش‌ها و عاداتی که در این سنین شکل می‌گیرند در تصمیم‌گیری آنها در دوران بزرگسالی تأثیرگذارند؛ اگرچه کودکان در این سنین می‌دانند سیگار کشیدن بد است، ولی نمی‌توانند حقایق پیچیده را درباره الکل، توتون و سایر مواد درک کنند و این در حالی است که دوران کودکی فرصتی برای تمرین مهارت‌های تصمیم‌گیری، حل مشکل و مهارت «نه» گفتن نسبت به مصرف مواد است. به گزارش ایسنا، گاهی اوقات، ورود مد جدید به فرهنگ، ارزش‌های عجیبی را به ارمغان می‌آورد. در دنیای امروزی، کودکان با پیام‌های دقیق و آشکار درباره الکل، مواد اعتیادآور و سیگار محاصره شده‌اند. فرزندان شخصیت‌های محبوبشان را در تلویزیون با زندگی پرزرق و برق می‌بینند. برای مقابله با تأثیر تلویزیون و رایانه برروی فرزندتان، درصورت فراهم بودن فرصت، او را در تماشای تلویزیون همراهی کنید. با اینترنت آشنا شوید تا احساس لذتی که آنها را به آن جذب می‌کند، تجربه کنید. هر چیز مخرب می‌تواند به یک «تجربه آموزنده» تبدیل شود. همچنین می‌توانید با لوح‌های فشرده یا بازی‌های رایانه‌ای محبوب فرزندتان آشنا شوید. طبق نظرسنجی به عمل آمده، بیشتر نوجوانان دوست دارند موسیقی را به عنوان فعالیت‌های خارج از مدرسه گوش دهند و اوقاتی از فراغتشان را در روز به این کار اختصاص دهند. از آنجا که گوش دادن به بعضی از موسیقی‌ها ممکن است احساس لذتی را بوجود آورد که نوجوانان را به سمت مصرف مواد سوق دهد، لازم است والدین با افزایش اطلاعات درباره ویژگی‌های انواع موسیقی و اثرگذاری آن بر سلامت روان، در جهت آگاه‌سازی فرزندان، مانع از ایجاد چنین آسیب‌هایی شوند.
> کودکان سنین مهدکودک
این سنین فرصت خوبی برای تمرین مهارت‌های تصمیم‌گیری، حل مشکل و مهارت «نه» گفتن است. به طور مثال درباره اینکه چرا فرزندان به غذای سالم نیاز دارند، صحبت کنید. از فرزندتان بخواهید چند غذای خوب و مطلوبش را نام ببرد و توضیح دهد که چگونه این غذاها به سلامت و تقویت او کمک می‌کند. زمان منظمی را برای توجه کامل به فرزندتان مشخص کنید. روی زمین بنشینید و با او بازی کنید؛ آنچه دوست دارد و آنچه دوست ندارد را بدانید؛ بگذارید او بداند که شما چقدر او را دوست دارید. به این ترتیب در او پیوندی پر از اطمینان و عواطف شکل می‌گیرد که باعث می‌شود در سال‌های آتی به سمت مواد اعتیاد‌آور نرود.
راهبردهایی مثل بازی بی‌طرفانه، به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی‌ها هنگام بازی با بچه‌ها و راستگویی را مقرر کنید. به این ترتیب فرزندان به انتظاراتی که از آنان دارید پی می‌برند. فرزندتان را تشویق کنید از دستورالعمل‌های شما پیروی کند و از او بخواهید در صورتی که چارچوب و مقررات را نمی‌داند، سوال کند.
وقتی فرزندتان در یک بازی ناامید می‌شود، از این فرصت برای تقویت مهارت حل مشکل استفاده کنید. برای مثال وقتی برجی را که ساخته است می‌ریزد و خراب می‌شود، با هم تلاش کنید تا راه حل ممکن را دریابید. تبدیل یک موقعیت ناکام‌کننده به وضعیتی موفقیت‌آمیز، باعث تقویت اعتماد به نفس فرزندتان می‌شود.
در صورت امکان، بگذارید فرزندتان خودش لباسی را که دوست دارد انتخاب کند. حتی اگر رنگ لباس‌هایی که انتخاب کرده هماهنگ نیستند، چیزی نگویید و با این کار مهارت تصمیم‌گیری را در او تقویت کنید. به فرزندتان بگویید که بعضی از مواد سمی و مضر هستند و به مواد سفیدکننده، پاک‌کننده آشپزخانه و براق‌کننده وسایل چوبی اشاره کنید و برچسب هشداردهنده آنها را با صدای بلند بخوانید. برای فرزندتان توضیح دهید که همه مواد «مضر»، علامت یا نوشته هشداردهنده ندارند، بنابراین فقط باید غذاها یا داروهایی را بخورد یا بو کند که پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ به او می‌دهند.
برای فرزندتان توضیح دهید دارویی را که پزشک تجویز می‌کند، برای عده‌ای مفید است، ولی همین داروها ممکن است برای افراد دیگر به خصوص بچه‌ها مضر باشد؛ پس بچه‌ها باید از داروها دور بمانند و بدون تجویز پزشک و اجازه پدر یا مادر آن را مصرف نکنند.
سوالات شایعی که ممکن است فرزندان درباره مواد از والدین بپرسند:
چرا مردم مواد مضر را وارد بدن‌شان می‌کنند؟
پاسخ‌های احتمالی به شرح زیر هستند:
ممکن است آنها درباره خطرات آن مواد مضر اطلاعاتی نداشته باشند؛ آنها مراقب بدنشان نیستند.
گاهی اوقات فرد شروع به مصرف یک ماده می‌کند تا امتحان کند چه احساسی به او دست می‌دهد، ولی همین کار ممکن است باعث اعتیاد شود و نتواند آن را کنار بگذارد (مثل کشیدن سیگار)
چرا بعضی از مواد برای خوردن مضر هستند ولی بعضی دیگر مفیدند؟
پاسخ: «مواد اعتیادآور دارای مواد شیمیایی قوی هستند و می‌توانند برروی مغز تأثیر بگذارند. پزشکان دارو تجویز می‌کنند که بیمار بهبود یابد. این‌ها مواد «خوب» هستند. مواد «بد» آنهایی هستند که توسط پزشک تجویز نمی‌شود و حال کسی را خوب نمی‌کند؛ در حقیقت این مواد به بدن آسیب می‌رسانند و به همین دلیل نباید آنها را استفاده کرد.
آیا شما وقتی جوان‌تر بودید مواد اعتیادآور را امتحان کرده‌اید؟
به فرزندتان بیش از آنچه لازم است، اطلاعات ندهید. اگر پاسخ شما «بلی» است. دلایل خود درباره اینکه چرا مصرف کردید را به طور خلاصه توضیح دهید. مثلا بگویید در آن زمان عوارض و زیان‌های این ماده را نمی‌دانستم یا درباره دلایل پی بردن به اشتباه خود توضیح دهید؛ مثلا فهمیدم کارم اشتباه بود. چون دوستان خوبم را از دست دادم یا نتوانستم مدرسه را ادامه دهم. در ادامه می‌توانید اضافه کنید که این روزها عوارض داروها شناخته‌تر هستند و اطلاعات بیشتری در این زمینه وجود دارد که در آن زمان نبود.
با کودکان ۶ تا ۸ سال چگونه صحبت و به آنها آموزش دهیم؟
کودکان در سنین ۶ تا ۸ سال، علاقه زیادی به برقراری ارتباط با دنیای بیرون از خانه دارند. در این سنین زمان آن رسیده که پدر و مادر درباره سیگار، مواد اعتیادآور و بعضی عوارض آن صحبت کنند و توضیح دهند که با وجود مضر بودن، عده‌ای از مردم آن را استفاده می‌کنند. به فرزندتان بگویید غیر از غذا و داروی تجویز شده توسط پزشک، مصرف مواد دیگر برای بدنشان بسیار مضر است.
مواد اعتیادآور کار بدن را مختل می‌کنند و گاهی باعث بیماری فرد یا حتی مرگ انسان می‌شوند (صحبت درباره مرگ اشکال ندارد چون بیشتر بچه‌ها در این سنین مرگ خویشاوند یا کسی از آشنایان را تجربه کرده‌اند) برای آنها توضیح دهید که مواد اعتیادآور می‌تواند طوری به صورت عادت درآید که فرد نتواند دست از آن بردارد. فرزندان را تشویق کنید که از بدنشان خوب مراقبت کنند و بدنشان را از چیزهای مضر دور نگه‌دارند.
در پایان ۸ سالگی کودکان باید بدانند که: مواد غذایی، مواد سمی، داروها و مواد اعتیادآور با هم فرق دارند.
داروهایی که در زمان بیماری توسط پزشک تجویز می‌شود یا توسط فرد بزرگتری مثل پدر و مادر به بچه‌ها داده می‌شود می‌تواند در موقعیت بیماری مفید باشد ولی مصرف نادرست همین داروها مضر است. به همین دلیل، بچه‌ها همواره باید از هرگونه مواد با داروی ناشناخته دور بمانند و مصرف دارو فقط با اجازه پدر یا مادر باشد.
> ۹ تا ۱۱ ساله‌ها دوست دارند حقایق را بدانند
در سنین ۹ تا ۱۱ سال، کودکان می‌توانند به بحث‌های پیچیده‌تری درباره اینکه چرا مردم به مواد رو می‌آورند، وارد شوند. می‌توانید از حس کنجکاوی آنان درباره وقایع مهم زیان‌باری که در زندگی مردم اتفاق می‌افتد (مثل تصادف یا طلاق) استفاده و به علل وقوع این حوادث در اثر مصرف مواد اشاره کنید. کودکان در این گروه سنی دوست دارند حقایق را بدانند، مثلا این که مواد چگونه بر مغز یا بدن مصرف‌کنندگان مواد تأثیر می‌گذارد.
برای آنها توضیح دهید که مصرف زیاد و بی‌رویه هر دارویی، حتی شربت سرفه با آسپیرین می‌تواند خطرناک و برای بدن مضر باشد.
در این سنین دوستان مهم‌ترین افراد زندگی فرزندتان هستند. در ۱۱ سالگی، شبکه اجتماعی فرزندان بزرگ‌تر و ارتباط‌شان با دوستان بیشتر می‌شود. ممکن است دوستان او را به سمت مصرف سیگار یا مواد اعتیادآور سوق دهند. تحقیقات نشان می‌دهد هرچه سن شروع مصرف پایین‌تر باشد احتمال اینکه فرد در سنین بالاتر دچار مشکلات جدی‌تر شود، بیشتر است. بنابراین تقویت نگرش ضد مواد، قبل از ورود به دوران راهنمایی یا دبیرستان ضروری است.
قبل از پایان دوران دبستان فرزندتان باید موارد زیر را بداند:
ـ عوارض مصرف سیگار و مواد اعتیادآور بر قسمت‌های مختلف بدن، شامل خطرهایی مثل مرگ دراثر مصرف بیش از حد مواد
ـ عوارض بلند مدت ناشی از مصرف مواد یعنی چرا و چگونه مواد می‌توانند اعتیادآور باشند و باعث از دست رفتن کنترل در مصرف‌کننده‌ها شوند.
ـ دلایل اینکه چرا مواد اعتیادآور به خصوص برای بدن افرادی که در حال رشد هستند، خطرناک است.
ـ مشکلاتی که مواد غیرقانونی، نه تنها برای مصرف‌کننده، بلکه برای خانواده او و سایر افراد ایجاد می‌کند.
صحنه‌هایی از پیشنهاد مصرف مواد توسط دوستان به فرزندتان را با او تمرین کنید. سعی کنید فرزندتان عباراتی را برای پاسخ به چنین پیشنهادهایی تمرین کند؛ مثل: «این مواد واقعا ضرر دارد!»، «اگر پدر و مادرم بفهمند من سیگار کشیدم خیلی ناراحت می‌شوند». ناراحت شدن یا عصبانی شدن والدین یکی از مهم‌ترین دلایل امتناع از مصرف مواد توسط نوجوانان است.
به فرزندان یاد دهید که چگونه مواد عرضه می‌شود. درباره روش‌های تبلیغ مواد و بمباران کردن افراد با پیام‌های مختلف با فرزندان صحبت کنید. از اینکه فرزندتان بتواند باورهای غلط درباره سیگار و مواد غیرقانونی را از واقعیت تشخیص دهد، اطمینان حاصل کنید. با دوستان فرزندتان آشنا شوید و بدانید که با هم به کجا می‌روند و به چه کارهایی علاقه‌مندند. با والدین دوستان فرزندتان دوستی و رفت و آمد کنید. سعی کنید از طریق درگیر شدن در زندگی روزانه فرزندتان، متوجه موارد مشکل‌زا شوید (مثلاً فرزندی که دوستان مصرف‌کننده دارد به احتمال زیاد به سمت مصرف مواد روی می‌آورد.) فرزندان در این سنین نیازمند توجه والدین هستند. در حقیقت، بیشتر بچه‌های این گروه سنی می‌گویند که دوست دارند پدر و مادرشان با آنها درباره مواد بیشتر صحبت کنند./آفتاب