انعطاف گریزناپذیر

روس‌ها و هندی‌ها اما عمدتاً از عراق جانبداری می‌کردند زیرا عراق از نقطه‌نظر مواضع بین‌المللی بیشتر به اتحاد شوروی گرایش داشت و در عین حال، جایگاهش در جنبش عدم تعهد مستحکم‌تر از ایران بود.
قطعنامه با دقت تمام و به‌صورتی متوازن تنظیم شده بود، به‌طوری‌که هیچکدام از طرفین جنگ امکان اعلام پیروزی نداشته باشند و در عین حال، طرف شکست‌خورده هم محسوب نشوند.
پذیرش فوری قطعنامه از طرف عراق و تردید و تشکیک جمهوری اسلامی در مفاد آن، سال آخر جنگ را به مصیبتی تمام‌عیار برای ایران تبدیل کرد. در سال 66 و اوایل 67 نیروهای عراقی به شکلی گسترده سلاح‌های شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی و حتی متحدان کُرد عراقی آنها به کار گرفتند و تمام محافل بین‌المللی چشم بر این جنایت بستند.
با این همه، آمریکا و متحدان غربی‌اش، از سرازیر شدن انواع جنگ‌افزارهای پیشرفته و تسلیحات موشکی و شیمیایی به عراق، به شدت نگران بودند، زیرا از یک‌سو به صدام حسین اعتماد نداشتند و از سوی دیگر، از قدرت گرفتن بیش از حد عراق و به هم خوردن توازن قوا در خاورمیانه به زیان اسرائیل، پس از فروکش کردن شعلۀ جنگ 8 ساله کاملاً بیمناک بودند.
به عبارت دیگر، آنها مسلح شدن عراق را صرفاً در جهت مواجهه با «امواج انسانی» نیروهای ایرانی و وادارکردن آنها به پذیرش آتش‌بس می‌خواستند و قدرت صدام حسین در دوران پس از جنگ را مایۀ دردسری بزرگ قلمداد می‌کردند.
از همین رو، آمریکا و اروپا در آخرین ماه‌های مشرف به پایان جنگ، درگیر مذاکراتی محرمانه با طرف ایرانی به قصد متقاعد کردن آن به پذیرش قطعنامۀ 598 شدند که هنوز محتوای آنها علنی نشده است.
در حقیقت، به دلیل استفادۀ گسترده و بی‌پروای عراق از تسلیحات شیمیایی در سراسر جبهه‌ها، دیگر ادامۀ جنگ از هر جهت برای طرف ایرانی بی‌معنا و غیرممکن و همراه با تلفاتی غیرقابل تصور در بین نظامیان و غیرنظامیان بود. دلیل پذیرش قطعنامۀ 598 در واقع همین نکته بود و طرح باقی قضایا را باید به حساب توجیه افکار عمومی نوشت.
پس از اعلام غیرمنتطرۀ پذیرش رسمی قطعنامه 598 از سوی بنیانگذار جمهوری اسلامی، قدرت‌های غربی سخت مراقب بودند که صدام حسین از موقعیت پیش‌آمده برای اشغال بخش‌های مهمی از خاک ایران سوء استفاده نکند.
آنها از همان هنگام به عراقِ پس از جنگ به‌عنوان تهدیدی نظامی که باید خلع سلاح شود، می‌نگریستند و ایران پساجنگ را اگر نه لزوماً متحد بلکه کشوری با روابط بدون تشنج با خود تصور می‌کردند. حملۀ صدام حسین به کویت زمینۀ لازم را برای خلع سلاح عراق فراهم کرد، اما سیاست تشنج‌زدایی و نزدیکی به غرب که مورد نظرِ مرحوم اکبر هاشمی‌رفسنجانی بود، ابتدا با فتوای قتل سلمان رشدی به نقطۀ بحرانی رسید و پس از رفع این بحران نیز بعد از چند گام جدی، کشتی‌اش به گل نشست.احمد زیدآبادی/ نویسنده و مشاور هم‌میهن