دیگر بحث مهاجرت از کشور مطرح نیست. این روزها موضوع مهاجرت داخلی به دلیل شرایط وخیم اقلیمی نیز موضوع نگران‌کننده‌ای شده است.
شفا آنلاین>سلامت> دیگر بحث مهاجرت از کشور مطرح نیست. این روزها موضوع مهاجرت داخلی به دلیل شرایط وخیم اقلیمی نیز موضوع نگران‌کننده‌ای شده است. از اوایل سال۹۰ زمزمه کوچ دسته‌جمعی به‌علت شرایط اقلیمی در ایران به گوش رسید؛ مشابه آنچه در آسیای شرقی رخ داده بود.
به گزارش شفا آنلاین: سال۹۴، رییس ستاد احیای دریاچه ارومیه و وزیر اسبق کشاورزی اعلام کرده بود که ایران با بهره‌برداری از ۹۷درصد آب‌های سطحی خود عملا تمام رودخانه‌های خود را خشک کرده و دیگر آبی در طبیعت باقی نمانده است. به باور بسیاری از کارشناسان بی‌آبی بر کشور سایه انداخته و باید منتظر شرایط ناگوار بود؛ برای مثال با خشک شدن دریاچه ارومیه حیات شش میلیون نفر در این منطقه به خطر خواهد افتاد. نابودی تالاب‌ها نیز مزید برعلت شده است. در این بین، گرمایش زمین به یکی از معضلات قرن بیست‌ویکم تبدیل شده و وضعیت ایران در این حوزه وخیم‌تر است. با این حال در دوره‌های مختلف شاهد مهاجرت مردم مناطق درگیر به نواحی شمال کشور بودیم، یکی از نمونه‌های بارز آن مهاجرت ساکنین سیستانوبلوچستان و مرکزی به گلستان است که یکی از آخرین مهاجرت‌های بزرگ به دهه ۳۰ و ۴۰ برمی‌گردد و باعث شده است آنها به سومین گروه جمعیتی بزرگ این استان بدل شوند. سیستانی‌های در حال حاضر ۱۵ درصد جمعیت گلستان را شامل می‌شوند و بلوچ‌ها هم ۱۰ درصد را دربر می‌گیرند. به‌این ترتیب، ۲۵ درصد جمعیت ساکن گلستان از استان سیستانوبلوچستان هستند. بنابراین اگر به همین منوال پیش رود در آینده نه چندان دور برخی از مناطق ایران خالی از سکنه می‌شوند. چه‌بسا دیروز نیز نشست تخصصی «آب، توسعه و مهاجرت اقلیمی» در رصدخانه مهاجرت ایران برگزار شد. در این نشست «بهرام صلواتی» با هشدار نسبت به وضعیت به مهاجرت داخلی گفت: مناطق حاشیه‌ای در حال تزریق مهاجر به مناطق مرکزی هستند. با این حال آخرین آمار مهاجرت داخلی مربوط به سرشماری سال ۹۵ است که بر اساس آن سالانه یک میلیون نفر در کشور جابه‌جا شده‌اند، اما از آن دوران تاکنون هفت سال می‌گذرد که هیچ آمار و اطلاعاتی از وضعیت مهاجرت داخلی در کشور نداریم. مدیر رصدخانه مهاجرت همچنین گفت: «از ۴۱ بلایای طبیعی شناخته‌شده در جهان، ۳۲ مورد از این بلایا در ایران شناسایی شده‌اند. ایران از نظر شاخص‌های اقلیمی جزو کشورهای پرریسک است و رتبه ۱۸ را دارد. ما در بخش عملکرد تغییرات اقلیمی در قعر شاخص قرار داریم و از میان ۶۳ کشور رتبه ۶۳ را دارا هستیم. از نظر شاخص عملکرد سیاست‌های اقلیمی نیز از ایران از میان ۶۳ کشور رتبه ۴۹ را دارد.» او با اشاره به اینکه خشکسالی جزء عوامل مهاجرت داخلی در ایران است، گفت: «مناطق حاشیه‌ای کشور که بیشتر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند در حال تزریق مهاجر به مناطق مرکزی هستند.» طبق آمارهای جهانی مهاجرت اقلیمی تا پایان سال ۲۰۲۲ حدود ۲۱ درصد به مهاجرت اجباری در جهان اضافه شده است و به رقم ۱۰۸ میلیون نفر رسید. حدود ۳۰ میلیون نفر از آنها در وضعیت پناهندگی، ۴/۵ میلیون نفر در وضعیت پناهجویی و خبر بدتر اینکه ۶/۲ میلیون نفر درخواست جدید دادند و در صف هستند. به عقیده کارشناسان این حوزه مهاجرت اقلیمی یکی از انواع مهاجرت اجباری است، زیرا تنها در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۱ میلیون نفر جابه‌جا شدند. از این میان حدود ۳۲ میلیون نفر بر اثر مخاطرات طبیعی مهاجرت کردند. از هر ۱۰ نفر ۶ نفر بر اثر مسائل اقلیمی مانند سیلاب مجبور به مهاجرت و جابه‌جایی شده‌اند.
«عیسی منصوری» متخصص مطالعات توسعه نیز در ادامه این نشست گفت: «واقعیت این است که بعد از انقلاب نه‌تنها برای مهاجرت داخلی کاری نکردیم، بلکه آن را شدت هم دادیم. بعد از انقلاب می‌خواستیم فقرزدایی کنیم، بنابراین به دنبال دسترسی دادن به روستاها رفتیم و زیرساخت فراهم کردیم. ۵/۹۹ درصد جمعیت ما به آب لوله‌کشی دسترسی دارند، در حالی‌که قبل از انقلاب حدود ۳۰ درصد بود. این دستاورد بزرگی است اما زیرساخت فراهم کردن منجر به بهبود معیشت مردم نشد.»
وی افزود: «در سال ۱۹۸۰ و بعد از انقلاب منابع آبی کشور ۱۴۰ میلیارد مترمکعب بود و ۳۶ میلیون نفر جمعیت داشتیم. در حال حاضر این منابع به ۹۸ میلیارد مترمکعب رسیده در حالی که جمعیت به ۸۴ میلیون نفر رسیده است. وقتی درباره نظام حکمرانی آب حرف می‌زنیم، سه حوزه را باید در نظر بگیریم؛ مدیریت منابع آب، مدیریت خطرات و تنش‌آبی و مدیریت مصارف آب. در همین برنامه هفتم توسعه که به مساله آب پرداخته شده، عنوان آن حکمرانی منابع آب است، در حالی که ما سه بخش داریم.»
منصوری در ادامه با بررسی وضعیت مهاجرت داخلی در کشور گفت: «مهاجرت‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به شدت متاثر از آب است. الگوی مهاجرت روستا به شهر ناشی از خشکسالی در ایران و کشورهای در حال توسعه دیگر مشترک است. انتخاب اول مهاجر شهر نیست. در ابتدا به نزدیک‌ترین آبادی مستقر می‌شود، اگر نتیجه مثبتی گرفت، ادامه می‌دهد و اگر نتیجه نگرفت دیگر به دنبال روستاهای بعدی نیست، بلافاصله به شهر مهاجرت می‌کند. به شهر کوچک هم مهاجرت نمی‌کند، بلکه به شهر بزرگ می‌رود. مهاجرت منطقه‌ای نوع دیگری از مهاجرت داخلی است. مانند مهاجرت از استان خراسان جنوبی به خراسان رضوی یا افرادی که از شهرهای دیگر به روستاهای شمال کشور رفته‌اند.»
در بخش دیگری از این نشست مهدی ضرغامی عضو هیات علمی دانشگاه تبریز به برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب و فرونشست زمین پرداخت. او گفت: «در چنین شرایطی افرادی که می‌خواهند کشاورزی کنند و به آنها مجوز حفر چاه نمی‌دهند، به چاه غیرمجاز روی می‌آورند. حفر این چاه‌ها هم موجب فرونشست زمین در کشور شده است. فرونشست هم به تمام زیرساخت‌ها از جمله مخابراتی، ریل‌ها، لوله‌های نفت و… آسیب وارد می‌کند. اگر این وضعیت مدیریت نشود، موجب مهاجرت می‌شود. فقط ۱۰ هزار خانوار ایرانی سال گذشته از زابل خارج شده‌اند.»
«محمد هاشمی» کارشناس حوزه آب در واکنش به افزایش مهاجرت داخلی گفت: خشکسالی دلایل متفاوتی دارد اما ترکیبی از عوامل نبود بارندگی در یک دوره مشخص یا بارگذاری اضافی در مصرف آب در هر حوضه آبریز است. البته هر کدام از این دو عامل به‌تنهایی می‌‌توانند باعث خشکسالی شوند. آمارها نشان می‌دهد میانگین بارش در ۴۵سال اخیر رو به کاهش است. ترکیب این مساله با افزایش میانگین دما در همین بازه زمانی، دسترسی به منابع آبی را کمتر از قبل کرده است. در ۵۰ سال اخیر میانگین دما در ایران ۲ درجه افزایش داشته است. هر یک درجه افزایش دما توان تبخیر را با توجه به شرایط اقلیمی در کشور ۶ درصد افزایش می‌دهد.
وی افزود: در واقع کاهش بارش و افزایش دما دسترسی به منابع آب را کمتر از قبل کرده است. دخالت‌های انسانی بدون توجه به توان اقلیمی و تداوم پایدار زندگی بر سرعت و شدت خشکسالی اضافه کرده است. خشکسالی در استان‌هایی مثل خراسان رضوی و سیستانوبلوچستان وارد مرحله خشکسالی اقتصادی و اجتماعی شده و معیشت بخش گسترده‌ای از مردم را تحت تاثیر قرار داده است. مهاجرت اقلیمی در این مناطق دور از انتظار نیست، زیرا اگر بخواهیم روند مهاجرت‌های داخلی در ایران را طی سال‌های اخیر تشریح و بررسی کنیم، اخبار، شواهد و آمارهای متعددی، تاییدکننده مهاجرت مردم از مناطق خشک به مناطق خوش آب و هواتر هستند. به طوری که برخی از روستاهای کشور بر اثر پدیده خشکسالی و از دست رفتن منابع معیشتی، در سال‌های اخیر خالی از سکنه شده‌اند. همین امر موید وقوع مهاجرت‌ها در کشور با دلیل اقلیمی است که بخشی از آن به دلیل عوامل اقلیمی و طبیعی و بخشی هم به دلیل دخالت‌های انسانی در اکوسیستم طبیعی کشور به وقوع پیوسته است.
این کارشناس محیط‌زیست بیان کرد: اما یک نگرانی در این نوع مهاجرت‌ها وجود دارد. روستاییان برای کارهای خدماتی به شهر رفته‌اند و افرادی که به روستا رفته‌اند هم تولیدکننده محصولات روستا نیستند. در چنین شرایطی بحران منابع مشترک صورت می‌گیرد، به این معنا که هر شخص به بخشی از محیط‌زیست آسیب می‌زند چون منبع درآمدی هر کدام از آنها جای دیگری است و در روستا نیست. این مهم‌ترین مساله‌ای است که با آن مواجه هستیم چون افراد برای حفظ محیط‌زیست احساس تعهد نمی‌کنند.
او در پاسخ به اینکه استان‌های مهاجرپذیر به خصوص استان‌های شمالی، چقدر ظرفیت برای پذیرش جمعیت دارند، گفت: به نظرم روند مهاجرت‌های اقلیمی و اثرات آن بر موازنه جمعیتی کشور کار چندان آسانی نیست اما در شرایطی که رخدادهای اقلیمی تشدید شود، ممکن است نه تنها از استانی به استان دیگر، بلکه به مرزهای فراسرزمینی نیز تسری یابد. در این شرایط می‌توان گفت موازنه جمعیتی استان‌ها یا کل کشور تحت تاثیر مهاجرت‌های برون‌مرزی ناشی از تغییرات اقلیمی قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه استان‌های شمالی کشور مثل استان گیلان و مازندران که تراز آبی مثبتی دارند، به دلیل داشتن منابع آبی و حاصلخیزی خاک و سایر عوامل کششی دیگر همواره به عنوان استان‌های جاذب مهاجران شناخته می‌شوند. به‌طوری که در سال‌های اخیر با روند فزاینده مهاجران به این استان‌ها مواجه بوده‌ایم که نتیجه آن را می‌توان در کالایی شدن زمین‌های کشاورزی و افزایش ساخت‌و‌سازها عمدتا به صورت ویلایی و تراکم جمعیت در این استان‌ها مشاهده کرد. مجموع چنین عواملی ظرفیت و تاب‌آوری مناطق میزبان را به ویژه از منظر منابع طبیعی تحت فشار قرار می‌دهد.
نظرشما
آخرین اخبار