عوامل زمینه‌ساز «خودکشی» چیست؟

شفاآنلاین>سلامت>خودکشی مشکل بزرگ بهداشت عمومی است که سالانه حدود هشتصد هزار نفر از مردم جهان را قربانی خود می‌کند، خودکشی دهمین علت مرگ در سراسر دنیا و سومین علت مرگ در افراد ۱۵ تا ۳۴ سال است.

به گزارش شفاآنلاین: اهمیت مسئله خودکشی از این جهت است که در سال ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی عنوان «پیشگیری از خودکشی یک ضرورت جهانی است» را منتشر کرد و روز دهم سپتامبر را روز جهانی «پیشگیری از خودکشی» نامید. از نگاه سازمان بهداشت جهانی ( WHO ) خودکشی امری آگاهانه و ارادی است که فرد با انجام اقدامات مرگبار دست به کشتن خود می‌زند. شاید تا به حال فکر می‌کردید که خودکشی تنها مختص به قشر ضعیف جامعه است؛ اما این‌طور نیست.

خودکشی در بین همه طبقات اجتماعی اتفاق می‌افتد اما زنان بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می‌کنند، خودکشی در مردان بیشتر از زنان سبب مرگ می‌شود. می‌توان گفت کشتن خود یکی از اختلالات روانشناسی و مشکلات سلامت فرد محسوب می‌شود. فردی که خودکشی می‌کند، تحمل شرایط نابسامان زندگی خود را نداشته و توانایی حل مشکل را نیز ندارد؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت فرد، خودکشی را تنها راه حل ممکن برای نجات از سردرگمی و پریشانی خود می‌بیند. شاید تا به حال فکر می‌کردید که افرادی که خودکشی می‌کنند بی‌هدف این کار را انجام می‌دهند؛ اما این‌طور نیست. خودکشی رفتاری بدون هدف نیست، در مواردی فرد درگیر مشکلاتی می‌شود که نمی‌تواند راه حلی برای آن‌ها پیدا کند و توانایی روبه‌رویی با آن مسئله و موقعیت را ندارد.

در بعضی مواقع نیازها، آرزوهای برآورده نشده و خواسته‌های فرد تأثیرات منفی بسیاری بر افکار و ذهن آنها می‌گذارد که او را درمانده می‌کند. به طور مثال می‌توان گفت در افرادی که افسردگی شدید دارند، احتمال خودکشی خیلی زیاد است. از جمله مشکلات روانی که ممکن است سبب خودکشی فرد شود می‌توان به اضطراب، اختلالات شخصیت، سوءمصرف مواد و الکل، شخصیت مرزی، اسکیزوفرنی اشاره کرد. خودکشی نه تنها باعث رنجش عظیم در بازماندگان فرد قربانی می‌شود، بلکه انسجام جامعه را نیز تهدید می‌کند. پس آشنایی با علائم خودکشی، به شما کمک می‌کند که در مواجهه با فردی که قصد خودکشی دارد و پیشگیری از خودکشی، عملکردی موفقیت آمیز داشته باشید.

افزایش سرمایه اجتماعی راه مؤثر در جلوگیری از اقدام به خودکشی

سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درخصوص عوامل و راه‌های جلوگیری از آن می‌گوید: زمانی که از خوکشی حرف می‌زنیم منظور رفتارهای عامدانه‌ای است که منجر به فوت او می‌شود، دو اصطلاح خودکشی و اقدام به خودکشی وجود دارد اما واژه خودکشی به این معناست که فرد با این اقدام فوت کرده است. هر دوی این اصلاحات رفتار عامدانه‌ای است که افراد انجام می‌دهند تا به زندگی خود پایان دهند.

شرایط اقتصادی نقش تعیین کننده‌ای در اقدام به خودکشی دارد

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ادامه می‌دهد: خودکشی در افراد با تحصیلات بالا کمتر بوده و تحصیلات افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند معمولاً از افراد با تحصیلات بین مقطع راهنمایی و متوسطه هستند. در بین مشاغل نیز درصد افرادی که دارای مشاغل آزاد هستند و اقدام به خودکشی می‌کنند بیشتر است و شرایط اقتصادی هم نقش تعیین کننده‌ای در این موضوع دارد.

وی اضافه می‌کند: گرچه خودکشی مانند بسیاری از پدیده‌های اجتماعی تک عاملی نیست اما از علل خودکشی در افراد می‌توان به شکست در کار، شکست در زندگی، شکست در تحصیل، مصرف موادمخدر و انجام جرم، احساس تنهایی و پوچی، مورد تجاوز قرار گرفتن، بیماری‌های صعب‌العلاج و اختلال‌های روانی اشاره کرد، افسردگی نیز یکی از عوامل مؤثر در اقدام به خودکشی افراد است که از سایر عوامل نقش بیشتری دارد.

لزوم افزایش مهارت‌های زندگی برای جلوگیری از خودکشی

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ادامه می‌دهد: مهمترین راه پیشگیری از اقدام به خودکشی افزایش قابلیت‌ها و مهارت‌ها در زندگی این افراد است، مهارت‌هایی نظیر کنترل خشم، افزایش تاب‌آوری، کنترل بحران، مهارت استفاده از منابع اجتماعی، افزایش مهارت‌های خودمراقبتی، حضور در جمع و برنامه‌های گروهی و در سطح کلان افزایش سرمایه و نشاط اجتماعی، افزایش سواد و سلامت روانی، افزایش سواد اجتماعی می‌تواند به پیشگیری از خودکشی کمک کند و یکی از راه‌های مهم در بحث پیشگیری استفاده از تمام ظرفیت‌ها برای ارائه اطلاعات صحیح، به موقع و متناسب با مخاطب است.

نبود تاب‌آوری و مهارت سازگارانه از عوامل اصلی خودکشی

عباس توفیقی کارشناس مسئول اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان، در خصوص علل و راه‌های جلوگیری از خودکشی اظهار می‌کند: همه ساله دهم سپتامبر مصادف با ۱۹ شهریور به عنوان روز منع یا پیشگیری از خودکشی نامگذاری شده است؛ خودکشی انفرادی‌ترین تصمیم زندگی یک فرد است که در بحرانی‌ترین لحظات زندگی خود می‌گیرد. در واقع در خودکشی فرد به جایی می‌رسد که زندگی و دنیا برایش هیچ ارزشی ندارد یا اینکه به دلیل نرسیدن به زندگی مطلوب مورد هدف خود و شکنجه‌ای که از این بابت متحمل می‌شود تصمیم به این عمل می‌گیرد.

خودکشی و داشتن یک اختلال روانی

کارشناس مسئول اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان ادامه می‌دهد: ممکن است همه افراد در هر رده سنی و شغلی که باشند در معرض خودکشی قرار بگیرند. افراد افسرده یکی از گروه‌های با ریسک خودکشی بالا هستند که از منظر روانشناختی خوشبین به آینده نیستند.

وی اضافه می‌کند: نابرابری تحصیلی، مشکلات اقتصادی، مشکلات فرهنگی، شرایط جامعه، بیماری‌های مختلف از عوامل خودکشی محسوب می‌شود اما مهمترین علت اصلی خودکشی داشتن یک اختلال روانی است؛ درصد احتمال و ریسک خودکشی این افراد بالا است زیرا فردی که شرایط روانی مناسبی ندارد نمی‌تواند تصمیمات درستی بگیرد.

توفیقی علت دوم خودکشی را عدم یادگیری در حوزه‌های تاب‌آوری و مهارت‌های سازگارانه ذکر می‌کند و می‌افزاید: دوران بحرانی پساکرونا و اتفاقات تربیتی این دوره مانند توجه بیش از حد به فضای مجازی، نداشتن هدف و معنا به ویژه در نوجوانان، توجه نداشتن آموزش و پرورش به نقش مؤثر خود، فقدان یادگیری مهارت‌های مختلف توسط دانش‌آموزان مانند مهارت‌های نه گفتن، مهارت‌های ارتباطی، مهارت ابراز وجود از دیگر دلایل خودکشی به ویژه در سنین نوجوانی است.
اهمیت گذراندن دوران پساکرونا و بحران‌های خاص آن

وی می‌گوید: بی‌توجهی به حوزه‌های اجتماعی و ارتباطی، آموزشی و آینده شغلی کودکان می‌تواند مشکلات بسیاری را برای آنها به وجود بیاورد. بچه‌های امروز اگر در هوش ریاضی توانایی بالایی دارند اما به شدت در هوش اجتماعی دچار افتی محسوس شده‌اند، باید شرایط را فراهم کنیم تا بتوانیم دوران پساکرونا را به درستی پیش ببریم.

این روانشناس تاکید می‌کند: ارتباطات ناسالم و سوءاستفاده‌های جنسی، مصرف موادمخدر که فرد را از شرایط عادی خارج می‌کند، شکست‌های متعدد در زندگی، سابقه خودکشی خانوادگی و الگوبرداری از این افراد، اختلافات خانوادگی، سوگ عزیزان، طردشدگی، ناراحتی و ناامیدی از دیگر دلایل روانشناختی خودکشی محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه در دسته‌بندی مطالعات اخیر خودکشی‌ها را به دو دسته خودکشی‌های منجر به مرگ و خودکشی‌هایی که منجر به مرگ نمی‌شوند تقسیم کرده‌اند، ادامه می‌دهد: افرادی که تصمیم به خودکشی می‌گیرند از رفتار درحال انجام خود بینش درستی ندارند. عموماً افرادی که در معرض خودکشی قرار می‌گیرند دارای شرایط آگاهی درستی نیستند. در بسیاری از مواقع می‌گویند خودکشی در مردها نسبت به زن‌ها موفق‌تر است و این به دلیل انتخاب روش‌های خشن‌تر در خودکشی است که خودکشی منجربه مرگ را در بین مردها بیشتر می‌کند.

توفیقی اضافه می‌کند: افرادی که معمولاً اقدام به خودکشی می‌کنند ردپایی برای نجات خود به جا می‌گذارند زیرا انسان‌ها در ذات خود دوستدار خود هستند اما خستگی مفرط از ادامه زندگی و عذابی که می‌کشند آنها را مجاب به خودکشی می‌کند.

خودکشی مهمترین اختلال نیازمند اورژانس روانپزشکی

وی تصریح می‌کند: در سایه آموزش از هر خطری می‌توان عبور کرد زیرا آموزش به افراد کمک می‌کند تا با اتفاقات مختلف به اندازه وسع ذهنی خود برخورد کنند، جزئی‌ترین آموزش‌ها در جایی و لحظه‌ای فرد را در مواقع بحرانی نجات می‌دهد، بنابراین به صورت عمومی افراد باید دسته‌ای از موارد را بر مبنای هنجارها و ارزش‌های جامعه فرا بگیرند.

کارشناس مسئول اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان تاکید می‌کند: توانایی حل مسئله و تصمیم گیری‌های درست، بهبود روابط در بین زوجین، فراگیری سبک زندگی صحیح و مثبت، فراگیری افزایش تاب‌آوری، فراگیری سبک زندگی صحیح فرزندپروری، تقویت فعالیت‌های مشترک گروهی و مشارکت‌های اجتماعی از مهمترین اتفاقاتی است که به افراد در صاحب معنا شدن زندگی‌شان کمک می‌کند. این افراد نه تنها به خودکشی فکر نمی‌کنند بلکه برای جامعه نیز افرادی سودمند خواهند بود.

وی با بیان اینکه خودکشی مهمترین اختلالی است که از نظر روانشناسی نیازمند اورژانس روانپزشکی است، خاطرنشان می‌کند: ممکن است در مورد اختلالات روانی دیگر با افراد حرف بزنیم اما در مورد خودکشی نمی‌توان این روش را در لحظه اول به کار گرفت. از همین رو مداخلات روانشناسی می‌تواند مداخلات مؤثری باشد.


توفیقی با اشاره به نحوه برخورد صحیح با افرادی که قصد خودکشی دارند، می‌افزاید: در طول سال کارشناسان اورژانس اجتماعی برای این برخورد دوره‌های مختلفی را با نام مداخله در بحران خودکشی طی می‌کنند. اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ به صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کند که شهروندان می‌توانند با کارشناسان این مرکز تماس گرفته و به افرادی که قصد خودکشی دارند کمک کنند زیرا مداخله غیرکارشناسی می‌تواند شرایط را برای فردی که در معرض خودکشی قرار گرفته مشکل‌تر کند.

وی می‌گوید: چک کردن علائم افسردگی توسط اطرافیان فرد در معرض خودکشی قرار گرفته مانند درخود ماندگی، گریه کردن، دوری از جمع، مصرف موادمخدر، قرار گرفتن درشرایط بحرانی بسیار سخت، شرایط ناامیدی، ساعت‌ها در اتاق ماندن و موارد اینچنینی از علائمی است که هشداری جدی برای خودکشی افراد می‌دهد.

کارشناس مسئول اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان اضافه می‌کند: در حال حاضر در استان اصفهان ۲۰ مرکز اورژانس اجتماعی وجود دارد که با کارشناسانی مجرب و متخصص آماده خدمت‌رسانی به شهروندان در زمینه آسیب‌های اجتماعی است، تا پایان سال به سیستم شبکه‌سازی در حوزه اورژانس اجتماعی قرار می‌گیریم که مداخلات به موقع، در دسترس بودن و اطلاعات تخصصی را در حوزه خودکشی ارائه می‌کند.