فهرست عجیب مشاغل سخت و زیان‌آور

شفاآنلاین>سلامت> 15 هزار و 800راننده کامیون و اتوبوس به‌تازگی نامه‌ای برای رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان تامین‌اجتماعی و رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس نوشته و خواسته‌اند که رانندگان خودروهای سنگین را زیرمجموعه مشاغل سخت و زیان‌آور قرار دهند.1200شغل دنبال قرار گرفتن در فهرست بازنشستگی پس از 20سال کار هستند.

به گزارش شفاآنلاین: این نخستین‌بار نیست که کارکنان یک صنف خواهان قرار گرفتن در فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور هستند. از سال 1331که قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور برای نخستین‌بار در قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران مطرح شد تا به امروز ده‌ها صنف خود را مستحق بازنشستگی پس از 20سال فعالیت می‌دانند. گواه آن درخواست 1200شغل برای قرار گرفتن در فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور در کمیته بررسی مشاغل وزارت کار است که اغلب آنها فاقد شرایط عنوان شدند. در سال ۱۳۹۴پس از بررسی‌های لازم حدود ۱۱۰ شغل در 13گروه شغلی احصا و به تصویب شورای‌عالی حفاظت فنی رسید تا از این به بعد کمیته‌های بدوی ادارات تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان‌ها طبق معیار‌های مشخص شده و دستور‌العمل واحد، درخصوص درخواست بیمه‌شدگان برای بازنشستگی براساس مشاغل سخت و زیان‌آور تصمیم‌گیری کنند.

مشاغل سخت و زیان آور چیست؟
2گروه مشاغل سخت و زیان‌آور وجود دارد؛ دسته اول کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و بر اثر اشتغال کارگر تنشی به‌مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در او ایجاد می‌شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده است و دسته دوم مشاغلی هستند که ماهیتا سخت و زیان‌آور هستند و درصورت به‌کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب سختی کار کاهش می‌یابد، ولی سخت و زیان‌آوری این مشاغل حذف نمی‌شود. 2دیدگاه درباره افزایش مشاغل سخت و زیان‌آور و به تبع آن بازنشستگی پیش از موعد وجود دارد؛ دسته‌ای از کارشناسان می‌گویندکه این قانون باعث ورشکستگی صندوق‌های تامین اجتماعی می‌شود، ولی گروه دیگر می‌گویند که افزایش 4درصدی نرخ پرداخت حق بیمه نسبت به شرایط عادی بازنشستگی، باعث افزایش منابع درآمدی تامین اجتماعی می‌شود.

پایداری صندوق‌های بازنشستگی در خطر است
روزبه کردونی، رئیس مؤسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی جزو گروه اول است. او در این‌باره می‌گوید: طرح بازنشستگی پیش از موعد مشاغل سخت و زیان‌آور، در حالی مطرح شده که صندوق‌های بازنشستگی کشور به دلایل مختلف با چالش‌های پایداری مالی مواجه هستند؛ به این معنا که نه‌تنها درآمدها کفاف هزینه‌های جاری را نمی‌دهند، بلکه آینده تأمین مالی تعهدات بلندمدت آنها نیز با تهدید مواجه است. غیر از آن، این روند خلاف مسیری است که در راستای افزایش امید به زندگی در کشورهای مختلف دنبال می‌شود.

کردونی تأکید دارد که باید به مردم درباره آسیب‌های اجرای طرح بازنشستگی پیش از موعد اطلاعات بیشتری داد تا نسبت به تبعات آن آگاه باشند؛ «بازنشستگی پیش از موعد از یک‌سو با کاهش درآمدهای صندوق‌های بیمه‌ای و از سوی دیگر با افزایش هزینه‌های آنها، پایداری مالی صندوق‌ها را به خطر می‌اندازد. همچنین بازنشستگی پیش از موعد مغایر با اصول بیمه‌ای و دقیقا معکوس با روند اصلاحات صندوق‌های بازنشستگی در جهان است. درحالی‌که تجربه کشورهای مختلف نشان از اصلاح قوانین و مقررات بازنشستگی در راستای افزایش سن بازنشستگی دارد.»
برخی می‌گویند که طرح بازنشستگی پیش از موعد، به افزایش اشتغال جوانان کمک می‌کند، اما کردونی معتقد است که «این ایده پشتوانه علمی معتبری ندارد و شواهد علمی هیچ ارتباط مثبت قطعی را بین کاهش سن بازنشستگی و افزایش اشتغال جوانان نشان نمی‌دهد. حتی بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که کاهش سن بازنشستگی به اشتغال جوانان کمکی نمی‌کند. اگر هم این جایگزینی در اقتصاد ایران تأیید شود، تضمینی برای جایگزینی کامل و تناظر یک‌به‌یک آن نیست.»
رئیس مؤسسه پژوهش تامین اجتماعی در ادامه به موضوع سالمندی جمعیت اشاره کرد و گفت: «هنگامی که سالمندی جمعیت در کشور به وقوع بپیوندد، با این حجم از مستمری‌بگیران تأمین مالی مستمری‌ها به‌طور قطع با مشکل مواجه خواهد بود و بار اجتماعی گسترده‌ای به همراه خواهد داشت و بدون تردید از این نظر پایداری جمعیتی را به خطر می‌اندازد.»

گسترش بخش غیررسمی اقتصاد
کردونی با بیان اینکه بازنشستگی زودهنگام، با خارج‌کردن افراد غیرسالمند از بازار کار رسمی، به رشد اقتصادی، در شرایطی که باید برای وقوع پدیده سالمندی در کشور آمادگی داشته باشیم، ضربه می‌زند، توضیح داد: بازنشستگی پیش از موعد چون منجر به گسترش بخش غیررسمی می‌شود، افزایش هزینه‌های اداری و بازرسی درنتیجه تمکین نکردن به قانون را ممکن است در پی داشته باشد. همچنین با توجه به شرایط تورمی کشور و نظر به قوانین موجود درخصوص اشتغال بازنشستگان، نظر به اینکه از یک‌سو مستمری‌ها کفاف زندگی مستمری‌بگیران را نمی‌دهد و از سوی دیگر مستمری‌بگیران توانایی انجام کار را دارند، بازنشستگی‌های زودهنگام قطعاً به گسترش بخش غیررسمی اقتصاد دامن خواهد زد.
یکی دیگر از نقدهایی که مخالفان بازنشستگی پیش از موعد دارند، این است که بهداشت روانی افراد را به خطر می‌اندازد. کردونی در این‌باره گفت: بازنشستگی پیش از موعد فرایند آسیب به بهداشت روانی افراد، به‌خصوص مردان را که عموماً بر اثر کاهش فعالیت اجتماعی در دوران بازنشستگی رخ می‌دهد، تسریع می‌کند. همچنین طرح بازنشستگی پیش از موعد با سیاست‌های ترویج فرهنگ کار در میان مردم در تناقض است.
اما موافقان بازنشستگی پیش از موعد و افزایش فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور می‌گویند که این قانون به افزایش اشتغال در میان جوانان کمک می‌کند و از طرف دیگر نرخ امیدواری به زندگی را در افراد میانسال بالا می‌برد. همچنین مؤسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی اخیرا تحقیقی درخصوص مشاغل سخت و زیان‌آور با عنوان «بررسی تأثیر اجرای بازنشستگی پیش از موعد بر منابع و مصارف سازمان تامین‌اجتماعی» ارائه داده، که در فصل چهارم آن از زبان موافقان بازنشستگی بیش از موعد نوشته است: «به‌دلیل افزایش 4درصدی نرخ حق بیمه نسبت به شرایط عادی بازنشستگی، شاهد افزایش منابع درآمدی سازمان تامین‌اجتماعی به ازای تک‌تک افراد مشمول هستیم. پس این روش به درآمدزایی صندوق‌ها کمک می‌کند.»

کارفرمایانی که قانون را دور می‌زنند
البته اینگونه نیست که همه کارکنان مشاغل سخت و زیان‌آور بتوانند از مزایای آن استفاده کنند. بسیاری از آنها به‌علت دور زدن کارفرما برای نپرداختن سهم 4درصدی عملا از بازنشستگی 20سال کار محروم‌ هستند. در سال‌های اخیر مباحث دنباله‌داری درباره اینکه کدام صنوف در گروه مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند بین فعالان کارگری و کارفرمایی به‌وجود آمده است. فعالان کارفرمایی از قوانین مرتبط با مشاغل سخت و زیان‌آور و مصادیق این نوع مشاغل انتقاد دارند و هرازگاهی خواهان بازنگری در این مورد می‌شوند؛ خواسته‌ای که می‌تواند منجر به تضییع حقوق کارگرانی شود که به سختی کار می‌کنند و کار آنها آسیب‌های متعدد روانی و جسمی برای آنها به‌دنبال دارد.
دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران در این‌باره می‌گوید: «سوءاستفاده‌هایی در بحث مشاغل سخت و زیان‌آور وجود دارد. برای مثال برخی کارفرمایان کارگران را مجبور به توافق می‌کنند؛ یعنی رضایت آنها را می‌گیرند تا حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور را نپردازند و آنها هم به‌دلیل ترس از بیکاری چیزی نمی‌گویند. در واقع،آن‌طور نیست که هر کس در مشاغل سخت و زیان‌آور فعالیت داشت به‌صورت اتوماتیک‌وار مشمول قوانین مربوط به آن شود. افراد باید پیگیر این وضعیت باشند و خیلی‌ها ۳۰ سال کار می‌کنند و دنبال چنین چیزی هم نمی‌روند.
هادی ابویی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یک بحث مهم دیگر درباره مشاغل سخت و زیان‌آور نوع پرداخت حق بیمه است. این امکان وجود دارد که کارفرمایان جای پرداخت 4درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور به‌صورت ماهانه، آن را جمع کنند و یک جا بپردازند درحالی‌که وقتی حق بیمه جمع می‌شود در موارد زیادی مشکل ایجاد می‌شود؛ بنابراین بهتر است پرداخت حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور‌ ماه‌به‌ماه باشد. همچنین بعضی از کارفرمایان افراد دیگری را به‌عنوان کارگر مشاغل سخت و زیان‌آور معرفی می‌کنند که از دوستان و نزدیکانشان هستند و بدین‌ترتیب دنبال سوءاستفاده از این قانون می‌روند.

تجارب جهانی چه می‌گوید؟
هیچ‌گونه استاندارد، فرایند و ویژگی مشخصی درخصوص طرح‌های بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور در کشورهای مختلف وجود ندارد و هر کشوری روش‌های متفاوتی را در اجرای این طرح در پیش می‌گیرد. این موضوع در ابعاد مختلف ازجمله مشاغل مشمول، شرایط بازنشستگی، مزایای تخصصی و... وجود ندارد و در کشورهای مختلف موارد متفاوتی قابل مشاهده است. مثلا در برخی کشورها، طرح بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور را از طرح‌های عمومی بازنشستگی جدا می‌کنند و فرایندهای مالی خاصی را برای آن درنظر می‌گیرند. برخی کشورهای دیگر، برخی مشاغل را از فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور خارج کرده و افراد مشمول را به شرایط عادی بازنشستگی برگرداندند و حتی سن بازنشستگی آنان را نیز افزایش داده‌اند.