علوم آزمایشگاهی شاخه‌‌ای از علوم پزشکی است که به آنالیز آزمایشگاهی خون و بافت‌های بدن انسان می‌پردازد. این کار با هدف تشخیص سریع بیماری و معرفی بیمار به پزشک برای پیگیری درمان و حفظ سلامتی جامعه انجام می‌شود
شفاآنلاین>سلامت> امروز را به مناسبت گرامیداشت اسماعیل جرجانی، دانشمند شهیر ایرانی، روز علوم آزمایشگاهی نامگذاری کرده‌اند. این حکیم ایرانی حدود هزار سال پیش، بنیانگذار تحولی جدی در طب و علم آزمایشگاه در عصر خود شد. از سال 1382 تاکنون، روز 30 فروردین به عنوان روز علوم آزمایشگاهیان شناخته می‌شود.
به گزارش شفاآنلاین: در طول 14 ماه اخیر، فعالان علوم آزمایشگاهی نقش بسیار مهمی در شناسایی بیماران مبتلا به کرونا داشتند. هر بار با شدت گرفتن موج کرونا، فشار کاری فعالان علوم آزمایشگاهی نیز بیشتر می‌شود. کارشناسان سلامت تاکید دارند که پیشگیری، تشخیص و درمان، سه ضلع اصلی مقابله با کرونا است که مدیریت یک ضلع مهم از این مثلث مقابله با کرونا بر عهده جامعه علوم آزمایشگاهی است.
علوم آزمایشگاهی شاخه‌‌ای از علوم پزشکی است که به آنالیز آزمایشگاهی خون و بافت‌های بدن انسان می‌پردازد. این کار با هدف تشخیص سریع بیماری و معرفی بیمار به پزشک برای پیگیری درمان و حفظ سلامتی جامعه انجام می‌شود. درواقع، متخصصان علوم آزمایشگاهی نقش مهمی‌در تشخیص بیماری‌ها دارند و دوشادوش پزشکان، پرستاران و سایر فعالان عرصه سلامت برای ارتقای سلامت جامعه گام برمی‌دارند.
دانش‌آموختگان دوره کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی بعد از فراغت از تحصیل می‌توانند در آزمایشگاه‌های بالینی، پزشکی قانونی، سازمان انتقال خون، مراکز بهداشتی و تشخیص طبی خصوصی، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی، انستیتو‌ها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی، کارخانه‌های تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی، شرکت‌های پخش فرآورده‌های بیولوژیک و آزمایشگاهی و همچنین در آزمایش‌های بالینی آزمایشگاه‌ها مشغول به کار شوند.
رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد، گرایش‌های متفاوتی دارد. کارشناسی ارشد بیوشیمی‌بالینی، کارشناسی ارشد زیست‌فناوری پزشکی، کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی، کارشناسی ارشد ایمنی‌شناسی پزشکی، کارشناسی ارشد خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون (هماتولوژی)، کارشناسی ارشد قارچ‌شناسی پزشکی، کارشناسی ارشد میکروب‌شناسی پزشکی، کارشناسی ارشد ویروس‌شناسی پزشکی و کارشناسی ارشد انگل‌شناسی پزشکی از جمله مهم‌ترین گرایش‌های رشته علوم آزمایشگاهی است. امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکتری با گرایش‌های بیوشیمی، انگل شناسی، سم شناسی، دارو شناسی، بیوشیمی، باکتری شناسی، ایمنی شناسی، باکتری شناسی، میکروب شناسی و هماتولوژی وجود دارد.
همچنین تحصیل در حوزه آزمایشگاه بالینی و آنوتومیکال یا پاتولوژی کلینیکال و سرجیکال نیز به گونه‌ای است که افراد دانش آموخته در مقطع پزشکی عمومی در صورت موفقیت در آزمون دستیاری می‌توانند رشته پاتولوژی را انتخاب کنند. یعنی پزشکانی که هم به علوم پایه و هم به علوم بالینی مسلط هستند، طی یک آموزش چهار ساله دستیاری، آسیب شناسی بالینی و طب آزمایشگاه را آموزش می‌بینند. بنابراین این افرادی که آموزش می‌بینند، هم در حوزه تشخیص، قوی هستند و هم در حوزه مشاوره درمان.
فعالیت در حوزه علوم آزمایشگاه با چالش‌ها و موانع متعددی مواجه است. برخی از این چالش‌ها چندین دهه است که به صورت حل نشده باقی مانده است.
حسن قجاوند، رئیس هیات مدیره جامعه آزمایشگاهیان بالینی کشور به برخی از دغدغه‌های فعالان علوم آزمایشگاهی اشاره می‌کند و می‌گوید: «فعالان عرصه علوم آزمایشگاه با سختی کار زیادی مواجه هستند. طبق قانون، حرفه آنها در زمره مشاغل سخت و زیان آور قرار دارد، اما متاسفانه این قانون را رعایت نمی‌کنند. نکته قابل تاسف اینجاست که فعالان علوم آزمایشگاهی در بخش خصوصی، کلا مشمول این قانون نیستند، آن هم در حالی که بخش قابل توجهی از ارائه دهندگان خدمات علوم آزمایشگاهی در بخش خصوصی فعال هستند.»
او تاکید می‌کند: «یکی از عمده گروه‌های فعال در دوران کرونا، فعالان علوم آزمایشگاهی هستند که نقش حیاتی در فرآیند مهار و کنترل کرونا دارند. خیلی از این افراد به کرونا مبتلا شدند و برخی از همکاران ما نیز در مسیر خدمت به مردم شهید شدند. بسیاری از فعالان علوم آزمایشگاهی، خطر ابتلا به کرونا را به جان خریده‌اند و در مراکز بهداشتی، درمانی و تشخیصی حضور دارند. بسیاری از آنها به طور نزدیک با بیماران مبتلا به کرونا در ارتباط هستند و نمونه گیری از بیمار را انجام می‌دهند. با این وجود شاهد هستیم که فعالان علوم آزمایشگاهی در اولویت واکسیناسیون کرونا قرار ندارند، آن هم در حالی که مثل سایر کادر درمان به شدت در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند.»
قجاوند خاطرنشان می‌کند: «یکی از عمده مشکلات فعالان علوم آزمایشگاهی، حضور نداشتن آنها در سازمان نظام پزشکی است. سازمان مستقل نظام آزمایشگاهیان هم نداریم و به همین دلیل، بسیاری از دغدغه‌ها و مشکلات فعالان آزمایشگاه‌ها به گوش مسئولان نمی‌رسد. این مساله را می‌توان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان علوم آزمایشگاهی دانست.»
انجام سالانه 3 میلیارد تست آزمایشگاهی در کشوربر اساس آخرین آمارها، هر سال حدود سه میلیارد تست آزمایشگاهی در کشور انجام می‌شود. همچنین مراجعات آزمایشگاهی در سال حدود ۱۵۳ میلیون نفر است. به طور میانگین هر فرد ایرانی در سال، دو بار مراجعه به آزمایشگاه‌های تشخیص طبی دارد.
محمد صاحب الزمانی، مدیرکل سابق آزمایشگاه‌های تشخیص طبی کشور به مشکلات جامعه آزمایشگاهیان اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: «سرانه سلامت در کشور ما حتی با سرانه سلامت در کشورهای همسایه قابل مقایسه نیست. درواقع، سرانه سلامت در کشور ما واقعی نیست. به همین دلیل، تعرفه‌های علوم آزمایشگاهی در کشور نیز واقعی نیست و نمی‌تواند پاسخگوی هزینه‌ها باشد.»
همچنین او تاکید می‌کند: «تعرفه جزء فنی برای همه گروه‌های ارائه دهنده خدمت شامل پزشکان، فعالان علوم آزمایشگاهی و مراکز رادیولوژی و پاراکلینیک‌ها باید یکسان در نظر گرفته شود، اما متاسفانه هم اکنون اینطور نیست. یعنی تعرفه جزء فنی گروه‌های پزشکی با تعرفه‌های جزء فنی آزمایشگاه‌ها، اختلاف فاحشی دارد. این موضوع، اصلا منطقی، عادلانه و علمی‌نیست.»
دبیر سابق شورای عالی نظام پزشکی کشور، تاکید می‌کند: «تجهیزات و اقلام مصرفی در آزمایشگاه‌ها بسیار گران است. باید در نظر داشت که اکثر مواد اولیه کیت‌های تشخیصی از خارج از کشور تامین می‌شود که بسیار گران قیمت است. هر بار نیز با نوسان نرخ ارز، دوباره هزینه تهیه این مواد اولیه، افزایش پیدا می‌کند. البته قول دادند که تعرفه‌های جزء فنی برای همه گروه‌های پزشکی و پاراکلینیک‌ها به صورت پلکانی به هم نزدیک شود، اما سوال اینجاست که مگر آزمایشگاه میتواند افزایش چندبرابری هزینه‌هایش را به صورت پلکانی مدیریت کند؟ در مورد تعرفه جزء حرفه‌ای نیز چنین تبعیضی وجود دارد. باید در نظر داشت که تورم آشکاری که بانک مرکزی اعلام می‌کند، حدود 40 درصد است، اما تورم پنهان کشور، بالای 60 درصد است. این مسائل در تعیین تعرفه‌های خدمات علوم آزمایشگاهی، دیده نشده است.»
وی با اعلام اینکه ۸۰ درصد مراجعان سرپایی به آزمایشگاه‌های خصوصی مراجعه می‌کنند، یادآور می‌شود: «متاسفانه تعرفه در کشور ما واقعی نیست، چون سرانه سلامت شهروندی واقعی نیست. سرانه سلامت در هر کشور متناسب با وضعیت سبد خانوار تعیین می‌شود، اما در کشور ما سرانه سلامت را واقعی نمی‌بینند. اگر سرانه سلامت واقعی شود، تعرفه‌ها هم واقعی خواهند شد. این واقعی نبودن تعرفه‌ها، ضرر به آزمایشگاه‌ها و جیب مردم است.»
فعالان عرصه علوم آزمایشگاهی در گرایش‌های مختلف، نقش مهمی در ارتقای کیفی سطح ارائه خدمات در نظام سلامت دارند.
محمد مهدی فیض آبادی، رئیس انجمن میکروب شناسی ایران هم با اشاره به اهمیت حضور فعالان عرصه علوم آزمایشگاهی در نظام سلامت، یادآور می‌شود: «آزمایشگاه به عنوان یک عضو بسیار مهم در فرآیند تشخیص بیماری، باید مورد حمایت مسئولان قرار بگیرد، زیرا هرگونه کاهش کیفیت خدمات آزمایشگاه‌ها، تاثیر جدی در بخش تشخیص و درمان بر جای خواهد گذشت. بسیاری از پزشکان از خدمات آزمایشگاه‌ها بهره می‌برند و ضروری است که کمک شود تا کیفیت آزمایشگاه‌ها حفظ شود. این کیفیت هم به تامین تجهیزات ضروری آزمایشگاه‌ها، تامین هزینه‌های نگهداری و تعمیر دستگاه‌ها و همچنین تامین اعتبار برای بروزرسانی دستگاه‌ها مرتبط است. اینها هزینه‌هایی است که دیده نمی‌شود، ولی بسیاری از آزمایشگاه‌ها برای تامین این هزینه‌ها با مشقت مواجه هستند.»
او ادامه می‌دهد: «مجموع شرایط باعث می‌شود که گاهی برخی آزمایشگاه‌های کوچک‌تر، تست‌های آزمایشگاهی را به آزمایشگاه‌های بزرگ‌تر ارجاع دهند. در نتیجه، حجم کار آزمایشگاه‌های بزرگ بالا می‌رود و احتمال دارد که سرعت پاسخگویی به بیماران هم کاهش پیدا کند. بیمار انتظار دارد که تست آزمایشگاهی کاملا با سرعت و با دقت استاندارد به دست پزشکان برسد، اما گاهی مشکلات مالی مانع از تحقق کامل این هدف خواهد شد. کیفیت آزمایشگاه به نیروی انسانی مجرب، با دقت و همچنین تجهیزات استاندارد و استفاده از مواد با کیفیت، ارتباط مستقیم دارد. از آنجا که همواره دانش تست‌های آزمایشگاهی متحول می‌شود، مواد آزمایشگاهی با کیفیت‌تر می‌آید، کیت‌های تشخیصی به طور مداوم عوض می‌شوند و تکنولوژی مدام در حال تغییر است، اگر دیر اقدام کنیم و همگام با دانش روز جهان حرکت نکنیم، مجبور می‌شویم همان علم کلاسیک آزمایشگاهی را حفظ کنیم و درجا بزنیم. حرکت و پیشرفت در علوم مرتبط با آزمایشگاه، مستلزم تامین مالی آزمایشگاه است.»
رئیس انجمن میکروب شناسی ایران تصریح می‌کند: «خوشبختانه مراکز تحقیقاتی و همکاران بخش خصوصی در حوزه علوم مرتبط با آزمایشگاه تلاش کرده اند که از قافله علم روز جهان، عقب نمانند و در این مسیر حرکت کنند. البته تداوم این مسیر پیشرفت به ارتقای اوضاع اقتصادی آزمایشگاه‌ها مرتبط است.»
این متخصص میکروب شناسی در ادامه به مشکلات مالی آزمایشگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «به دلیل مشکلات مالی شاهد هستیم که برخی آزمایشگاه‌ها با ظرفیت کامل در حال کار نیستند. در برخی آزمایشگاه‌ها به دلیل مشکلات مالی، تعدیل نیرو داشته‌اند. برخی آزمایشگاه‌ها نیز نیمه وقت کار می‌کنند تا فقط چراغ آزمایشگاه، روشن بماند. اگر چرخ اقتصادی آزمایشگاه نچرخد و بیمار برای انجام تست‌های آزمایشگاهی با محدودیت مواجه شود، همین محدودیت به سلامت جامعه آسیب می‌زند.»
همچنین کمال الدین باقری، عضو هیات مدیره انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی تشخیص طبی ایران هم درباره دغدغه‌های آزمایشگاهیان، تاکید کرد: «متاسفانه اکثریت دستگاه‌ها و مواد اولیه که ما استفاده می‌کنیم وارداتی است. تحریم‌ها باعث شده است که شرکت‌های وارد کننده و تولید کننده با مشکلات جدی روبرو شوند. از همان اول تحریم‌ها، وزارت بهداشت اعلام کرد به دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی ارز دولتی نمی‌دهند. این باعث شده دستگاه‌ها یا وجود نداشته باشد یا اگر هم هست، دست دوم و با قیمت بالا در اختیار آزمایشگاه‌ها قرار بگیرد. نبودن تجهیزات و گران بودن آنها باعث تعطیلی خیلی از آزمایشگاه‌ها شده است. متاسفانه نبود دستگاه‌های نو، آزمایشگاه‌ها را با مشکلات زیادی روبرو کرده و خدمت رسانی به مردم هم با مشکل مواجه شده است. مثلا برای انجام یک تست قند با کمبود کیت روبرو هستیم.»
نظرشما
آخرین اخبار