مراقب کلینیک‌های زیبایی باشید

یافته‌های یک پژوهش نشان می‌دهد هراس آن ‌دسته از زنان ساکن شهر تهران که عمل جراحی زیبایی انجام داده‌اند، از «طرد شدن» و به دلیل داشتن «تصویر ذهنی منفی» از بدن خود و تمایل به «زیبایی» و «ابرازگرایی بدنی» بوده است. نتایج این پژوهش در تازه‌ترین شماره فصل نامه «زن در توسعه و سیاست» منتشر شده است که در آن ۲۷ زن ۲۰ تا ۶۰ ساله ساکن شهر تهران به تشریح دلایل سپردن بخش‌های مختلف بدن خود به دست جراحان زیبایی پرداخته‌اند. جراحی بینی، بوتاکس، لیزر کل بدن، تزریق لب، برداشتن چربی، جراحی بینی و تاتو از شایع‌ترین وعمومی‌ترین جراحی‌هایی است که زنان مورد پرسش در این پژوهش آن‌ها را تجربه کرده‌اند. این پژوهش به بررسی ۹ عامل اصلی و موثر در انگیزه زنان برای انجام عمل جراحی پرداخته که نخستین آن‌ها، ترس از طرد شدن است.

این ترس، «کسب رضایت شوهر» را در بر می‌گیرد. یکی از زنان ۳۴ ساله متاهل و خانه‌دار در این خصوص گفته است: «من دوست دارم هیچ زنی زیباتر از من دور و بر شوهرم نباشه. برای همـین دوسـت دارم صورتم زیباترین باشه و لباس‌هام شیک‌ترین باشه که هیچ کسی بـه چشـم شـوهرم نیاد.» این زن افزوده است: «می‌خوام نظر شوهرم رو جلب کنم. نمی‌خوام شوهرم ولم کنه. مـن کـه از خـودم حقوقی ندارم و کاری ندارم، باید بتـونم شـوهرم رو نگـه دارم و همیشـه بـرای شـوهرم جذاب باشم.» تصویر ذهنی منفی از بدن، دومین عامل بررسی شده در این پژوهش است. نتیجه پرسش‌های مربوط به این شاخص نشان می‌دهد زنانی که از سوی دیگران تحقیر شده‌اند، تصـویر ذهنی منفی از خود داشته و تن به جراحی زیبایی داده‌اند. یک زن ۴۲ ساله خانه‌دار با مدرک فوق دیپلم در این زمینه چنین گفته است: «خیلی ورزش می‌کردم. پاهام لاغر می‌شدند اما شکمم نـه. خـب ایـن بـد بـود. شـبیه کاریکاتور می‌شدم. یه قسمت از بدنم لاغر و یه قسمت‌های دیگه چاق می‌شد.» میل به زیبایی و ابراز خود سومین انگیزه زنان در این پژوهش برای انجام عمل زیبایی معرفی شده است. یکی از زنان مصاحبه شونده و مجرد در مورد رسیدن به چهره دل‏خواه خود گفته است:«من دختر زیبایی به دنیا نیومدم، پس مجبورم خودم کارهایی بکنم که زیباتر دیده‌ شم.»

یک زن ۳۶ ساله هم توضیح داده است: «بیشتر به خاطر گونه‌هام لیپوماتیک کردم که بتونم از چربی‌های بـدن خـودم گونـه بکارم. گونه‌هام خیلی لاغر بودن و خیلی سنم رو بالا می‌بـردند. گونـه کـه تزریـق کـردم، احساس جوونی کردم.» «تبلیغات و ترغیب دیگران» از دیگر انگیزه‌های مورد بررسی در این پژوهش بوده که یک زن ۳۰ ساله در پاسخ به آن گفته است: «با روش لیپوماتیک از طریق تبلیغات ماهواره آشنا شدم. عکس‌های اینستاگرام رو هـی می‌دیـدم و هـرروز بیشتر وسوسـه می‌شدم که انجام بدم.» یکی از مفاهیمی که زنان در این پژوهش به آن اشاره کرده‌اند، نقش «محدودیت‌های اجتماعی» در روی آوردن آن‌ها به جراحی زیبایی بوده است. در این ارتباط، یک زن ۵۰ ساله گفته است: «صد درصد محدودیت‌ها و سخت‌گیری‌ها مهمه. هرچی آدم رو بیشتر محـدود کـنن، آدم حریص‌تر می‌شه.»

«هنجار و ارزش‌های اجتماعی» هم دیگر عامل مورد بررسی در این پژوهش بوده است. یک زن ۳۴ ساله در این مورد گفته است: «الان توی جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که ظاهر واقعاً مهمه. قبـل از این کـه دهنـت بـاز شه، لباس مرتب، هیکل مناسب و... جلب توجه می‌کنه.»

«شرایط خانوادگی» و «فایده‌مندی» نیز به عنوان شاخص‌هایی که انگیزه زنان را برای انجام عمل زیبایی بالا می‌برد، در این پژوهش مورد سوال قرار گرفته است و مصاحبه شوندگان در این زمینه به تشریح انگیزه‌های خود پرداخته‌اند. یک زن ۲۳ ساله در این زمینه گفته است: «تاتو که می‌کنی، دیگه هر روز مجبور نیستی آرایشگاه بری و پولـت رو بریـزی تـو کیسه آرایشگاه‌ها.» این زنان هر یک با تشریح انگیزه‌های خود برای انجام تغییراتی در بدن خود، واقعیتی مسلم در جامعه کنونی ایران را به تصویر کشیده‌اند که مهم‌ترین شاخصه آن، فرد‌گرایی روزافزون و افزایش قدرت انتخاب‌ها در این جامعه است. ایران در سال‌های اخیر به واسطه دسترسی آسان‌تر مردم به شبکه‌‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و سفر‌های خارجی، شاهد یک انقلاب فکری، اجتماعی و فردی در جامعه بوده است. یکی از نشانه‌های این تغییرات بنیادین، افزایش توجه زنان و مردان به بدن خود و تلاش برای به نمایش گذاشتن آن با بهترین و زیباترین وضعیت ممکن است. در این موج فراگیر و شیوع عمل زیبایی، متاسفانه ماهواره نقش اساسی داشته است. سریال‌های آمریکای جنوبی و ترکی که از طریق ماهواره‌ها در ایران پخش می‌شوند، عامل بسیاری از جراحی‌های زیبایی در کشور معرفی می‌شوند. این‌گونه برنامه‌ها فضای مناسبی برای تبلیغات جراحی‌های زیبایی مانند عمل‌های بینی و کرم‌های لاغری هم هستند. علاوه بر زنان، مردان جوان نیز به صورت و بدن خود بیش از گذشته اهمیت می‌دهند. تا ۲۰ سال پیش حدود پنج درصد مردان در ایران به دنبال عمل زیبایی می‌رفتند اما این آمار امروز به ۳۵ درصد رسیده است؛ موجی که از سال‌ها پیش با عنوان تغییر سبک زندگی در ایران آغاز شده و جامعه ایران را در همه حوزه‌ها تحت تاثیر خود قرار داده است.

تجربه تعدادی از مراجعه کنندگان

اما این عطش برای رسیدن به زیبایی هرچند مصنوعی ممکن است عوارضی هم داشته باشد. جوانی 22 ساله درباره تجربه خود از این مداخلات زیبایی در یکی از کلینیک‌های زیبایی معروف و به ظاهر معتبر در تهران به خبرنگار ما گفت: «در حال حاضر حدود چهار سال است که درگیر جبران یکی از فعالیت‌های این کلینیک هستم. سال‌ها پیش در این کلینیک لیزر کردم و بعد از آن پوست من دچار سوختگی‌های شدید شد و در هنگام اعتراض من، افراد غیرمتخصص اظهار بی‌اطلاعی کردند و به من گفتند مقصر خودم هستم. من بارها این کار را در آن کلینیک انجام دادم چون فکر می‌کردم مقصر من هستم و افراد به ظاهر پزشک می‌توانند این سوختگی‌های ناشی از لیزر را از بین ببرند. در نهایت بعد از 3 سال که آسیب‌های پوستی من از بین نرفتند و هربار وقت و هزینه زیادی را بابت جلسات ترمیمی به هدر داده بودم، اقدام به شکایت کردم که متاسفانه به این دلیل که روز اول در این کلینیک رضایت‌نامه‌ای را امضا کرده بودم که بر اساس آن، کلینیک مسئولیتی در قبال عوارض ناشی از لیزر نداشت، نتوانستم به صورت قانونی حق خودم را بگیرم. اخیرا با چک کردن مجوز فعالیت این مرکز متوجه شدم که این کلینیک حتی مجوز کار با اشعه هم ندارد و نمی‌دانم چرا بدون مجوز به صورت قانونی در حال فعالیت است و روزانه مردم زیادی به موش آزمایشگاهی در دست این افراد غیرمتخصص تبدیل می‌شوند.»

خانم میانسال دیگری در این باره اینگونه می‌گوید: «بعد از تزریق ظاهرم خیلی خوب شد. خیلی دوست داشتم. عالی شده بود. بعد از چند ماه حس کردم پایین صورتم در حال افتادن است. رفتم و گفتم چرا این طوری شد؟ گفتند ناراحت نباش، این بار بالاترش را تزریق می‌کنیم. بعد از چند ماه دوباره همان حس و دوباره تزریق. گفتم آقای دکتر مگر نگفتید یک بار تزریق کافی است؟ در پاسخ گفت نه تقصیر خودت بود، من می‌خواستم یک سی سی تزریق کنم ولی تو گفتی همه‌اش را تزریق کن. خب من که چیزی نمی‌دانستم. می‌گفت بهتر می‌شود، من هم می‌گفتم خب همه‌اش را بزنید. متاسفانه یک دسته از دکترها وقتی به بن بست می‌رسند تمام تقصیرها را گردن بیمار می‌اندازند. این قصه تا جایی پیش رفت که تا نزدیک چشم‌هایم را تزریق کرد و بعد تمام صورتم ریخت و خیلی بد شد. راه حل بعدی آن‌ها کشیدن صورتم بود!»

تبلیغات گسترده و عدم وجود آگاهی کافی

در این خصوص دکتر حامد باطنی فوق تخصص جراحی پلاستیک و رئیس انجمن جراحان پلاسیک و زیبایی ایران یزد گفت: «با توجه به شرایط ویژه‌ای که طی یک سال و اندی گذشته بر اثر همه‌گیری بیماری کووید پیش آمد و با توجه به نزدیک شدن به ایام نوروز استقبال مردم از مداخلات زیبایی تغییراتی داشته است. به طور سنتی در نزدیکی این ایام تعداد مراجعین برای مداخلات زیبایی بیشتر می‌شود. این امر ممکن است که وجهه فرهنگی داشته باشد زیرا ایرانیان مایل هستند سال نو را با شرایط جدید و زیباتری آغاز کنند یا ممکن است جنبه اجتماعی داشته باشد به این دلیل که ایام تعطیلاتی در پیش است که فرصت مناسبی برای استراحت و گذراندن دوران نقاهت است. همچنین ممکن است جنبه اقتصادی داشته باشد به دلیل گردش‌های مالی و پرداخت‌هایی که در این ایام صورت می‌گیرد. به هر حال تمایل مردم به انجام جراحی‌ها و مداخلات زیبایی نباید مانع دقت آن‌ها در رعایت موازین بهداشتی و انجام دقیق کار بشود. اعضای انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران از ابتدای همه‌گیری بیماری کووید -19 مطابق با شیوه نامه‌ها و دستورالعمل‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت کردند و کلیه معیارهای لازم برای پیشگیری از انتقال و گسترش بیماری یا ابتلای بیماران و کادر درمان را لحاظ کردند. در دوره‌هایی ارائه خدمات جراحی پلاستیک و جراحی زیبایی متوقف شد و اکنون هم با رعایت دستورالعمل‌های سختگیرانه این جراحی‌ها انجام می‌گیرد. باید توجه داشت که اگر خدمت جراحی زیبایی در یک مرکز نامناسب توسط فرد غیرمتبحر و بدون رعایت آیین‌نامه‌ها صورت بگیرد ممکن است نه تنها منجر به نتیجه مناسب نشود بلکه عوارضی ایجاد کند که اصلاح بعضی از آن‌ها بسیار زمان بر و هزینه بر خواهد بود. ما توصیه می‌کنیم بیماران عزیز به جای اعتماد به تبلیغات کلینک‌های مختلف و مراکز جراحی و زیبایی غیرحرفه‌ای در فضای مجازی از قبیل اینستاگرام، تلگرام و غیره به وب سایت‌های معتبر قانونی از قبیل سایت وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وب سایت انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران یا وب سایت سازمان نظام پزشکی ایران اعتماد کنند و اطلاعات مربوط به فرد یا افرادی که قرار است برای آن‌ها مداخله زیبایی انجام دهند را از این مراجع معتبر کسب کنند. توجه داشته باشید که بعضی از خدمات زیبایی الزاما در بیمارستان‌های بزرگ و مجهز انجام نمی‌گیرد و در بعضی از کلینیک‌ها یا مطب‌ها صورت می‌پذیرد. در این شرایط تشخیص کسانی که صلاحیت انجام این کارها را دارند یکی از معیارهای مهم در تصمیم‌گیری برای انجام جراحی یا مداخله زیبایی است.

انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران برای آگاه‌سازی مردم انواع روش‌ها از قبیل راه‌اندازی وب سایت دینامیک و راه‌اندازی کانال‌ها و پیج‌های مرتبط و تلفن تماس را در اختیار قرار داده است. چنانچه در اثر مداخلات غیرحرفه‌ای عوارض یا حوادث ناخواسته رخ دهد، تجربه ناخوشایند و ناراحت کننده‌ای را برای بیمار ایجاد خواهد کرد. برخی از کلینیک‌ها و مراکز زیبایی ممکن است بسیار معروف باشند ولی در حقیقت مکان‌های مناسب و خوشنامی نیستند. متاسفانه تبلیغات گسترده باعث جذب بسیاری از بیماران می‌شود و بیماران دقیقا اطلاع ندارند که چه کسی ارائه خدمات را در برخی از کلینیک‌ها انجام می‌دهد. برای اصلاح این وضعیت باید سطح آگاهی مردم بالا برود. بیمار می‌تواند قبل از دریافت خدمت بررسی کند که تخصص فرد ارائه‌دهنده خدمت چیست و کجا یا در چه رشته و مقطعی درس خوانده است و چقدر تجربه انجام چنین مداخلات یا جراحی‌ها را دارد؟ بر اساس معیارهای اتیکز (اخلاق پزشکی)، حق بیمار است که این اطلاعات را بداند و پزشک و اپراتور نباید از این دست سوالات برنجند. حتی در برخی کشورها به بیماران توصیه می‌کنند که از پزشک خود سوال نماید که تحصیلات و مهارتش چیست و چقدر تجربه انجام عمل مورد نظر را دارد. بعضی از کلینیک‌های غیرحرفه‌ای، بیمار را با تبلیغ اسم یک فرد جذب می‌کنند ولی هنگامی که بیمار مراجعه می‌کند متوجه می‌شود که عمل او را شخص دیگری انجام می‌دهد.چنین اعمالی مغایر با موازین حرفه‌ای و اخلاق پزشکی است.امیدواریم که با افزایش سطح آگاهی آحاد جامعه و با نظارت بیشتر نهادهای قانونی بر امر تبلیغات، خدمت‌رسانی به بیماران عزیز ساماندهی گردیده و به صورت علمی و شفاف و مسئولانه انجام پذیرد.»

بی‌هویتی و نبود شادی و نشاط اجتماعی

همچنین علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس و استاد دانشگاه درباره چرایی عطش بالای ایرانیان برای مداخلات و جراحی‌های زیبایی گفت: «متاسفانه از بعد روانشناسی بخش زیادی از این موضوع برمی‌گردد به پایین بودن اعتماد به نفس افراد؛ یعنی کسانی که هویت‌شان در دوره‌های اولیه زندگی به درستی شکل نگرفته باشد طبیعتا دچار اختلالاتی می‌شوند. یکی از راه‌های بالا بردن اعتماد به نفس کاذب و موقت، اقدام به جراحی‌های زیبایی است. در دنیا آمریکا و ژاپن جزو صدر نشینان مقوله جراحی زیبایی هستند و ایران هم جزو 20 کشور اول در مسئله جراحی زیبایی است.

در هالیوود بخش زیادی از بازیگران هستند که درآمدهای میلیونی دارند اما به عمل‌های زیبایی احساس نیاز نمی‌کنند اما سلبریتی‌های ما اکثرا چهره‌های شبیه به هم دارند. یک فشار عمومی هم از لحاظ فرهنگی در کشور ما به وجود آمده است که اگر کسی چهره طبیعی دارد مورد تمسخر دیگران قرار می‌گیرد. از نظر جامعه شناسی این مسائل نشان‌دهنده بی‌هویتی مردم یک جامعه است. دوم اینکه نداشتن شادی و نشاط اجتماعی باعث شده است که افراد برای ایجاد یک تنوع به این سمت کشیده شوند. مقوله ارتباط جراحی‌های زیبایی با نظام سرمایه داری هم باید مورد توجه قرار بگیرد. به هر حال نظام سرمایه داری یک سبک زندگی خاص به عنوان سبک زندگی غالب که در راس آن مقوله مصرف قرار دارد را تبلیغ می‌کند. در حال حاضر زیبایی دارای یک تعریف کلیشه‌ای است که توسط رسانه‌ها تبلیغ می‌شود. تبلیغات رسانه‌ها بسیار نقش آفرین است. رسانه‌های نو پدید نقش به خصوصی در تبلیغات زیبایی دارند.