همه چیز تحت کنترل کروناست

دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «واکسن کرونا؛ بررسی وضعیت تولید، خرید، دسترسی و چالش‌های آن در ایران»‌، نوشت: «بحران کرونا که از دسامبر 2019 در جهان همه‎گیر شد تا روز دوازدهم ژانویه 2021 بیش از 91 میلیون و چهارصد هزار مورد ابتلا را در جهان ثبت کرد که از این تعداد بالغ‎بر یک‌میلیون و 955 هزار نفر جان خود را از دست داده‎اند. البته کووید 19 به‎عنوان جدیدترین بیماری فراگیر در وسعت جهانی خسارت‎های جبران‎ناپذیری بر انسان و حیات اجتماعی و اقتصادی او وارد کرده است؛ بر اساس مطالعات انجام شده و علیرغم تلاش در جهت کنترل این پاندمی از طریق قرنطینه و فاصله‎گذاری اجتماعی، نیاز به یک واکسن موثر به‌طورجدی احساس می‎شود.»

در این گزارش عنوان شده است: «تاثیر همه‎گیری بیماری کرونا بر اقتصاد و معیشت و سبک زندگی همه مردم و اقتصاد جهانی کم‎نظیر بوده و حجم تجارت جهانی کاهش محسوسی پیدا کرده است. به‌گونه‌ای که در بسیاری از کشورها بیکاری و رکود اقتصادی رخ داده و از منظر شاخص‌های اقتصادی آنچه اتفاق افتاده به بحران‌های بزرگ اقتصادی شباهت دارد؛ با این تفاوت که در بحران‎های اقتصادی گذشته مداخلات دولت‎ها در تحریک تقاضا گاهی می‎توانست برای خروج از بحران موثر باشد، اما در شرایط فعلی همه‌چیز تحت کنترل کروناست.»

به نوشته این مرکز، دولت‎ها تنها راه خروج اساسی و راهبردی از وضعیت فعلی را در تولید واکسن جستجو می‎کنند؛ بنابراین عمده دولت‎های توانمند تمرکز بی‎نظیری بر تولید واکسن این ویروس جدید و کشنده داشته‎اند. همچنین دولت‎ها برای جبران رکود اقتصادی پیش‎آمده انگیزه بالایی دارند تا هرچه زودتر از منافع اقتصادی تولید واکسن کرونا بهره‎مند شوند، اما تولید و توسعه اطمینان‎بخش چنین واکسن‎هایی اغلب سال‎ها زمان لازم دارد. بااین‌حال شش کشور چین، آمریکا، روسیه، استرالیا، آلمان و انگلستان در زمینه ساخت و تولید واکسن عملکرد سریع‎تری از جهت زمانی در دنیا داشته‎اند و هم‎اکنون در حال آزمایش واکسن‎های خود بر روی انسان هستند. همچنین ایران نیز در مرحله نخست تست انسانی واکسن قرار دارد و در صورت عبور موفقیت‎آمیز از این مرحله می‎تواند به کشورهای پیشرو در این حوزه بپیوندد. مرکز پژوهش‌ها در ادامه این گزارش آورده است: «برای ساخت یک واکسن ‌باید مراحلی طی شود (چهار مرحله) تا مجوز مصرف عمومی آن صادر شود. هدف از این مراحل که بین یک الی چهار سال زمان می‌برد، اثبات ایمنی، کارایی و اثربخشی واکسن است. واکسن‌های موجود در بازار جهانی برای کرونا آزمون ایمنی و اثربخشی خود را صرفا در جمعیت‌های محدود و کنترل‎شده و آن هم در کوتاه‌مدت اثبات کرده‌اند و تاییدیه‌هایی که برای آنها صادر شده به‌صورت اورژانسی بوده است.»

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند: «تولید واکسن کرونا اتفاقی زمان‎بر است و واکسن‎های کنونی موجود و در دسترس برای شرایط اورژانسی تایید شده‎اند و عوارض هیچ‎یک از این واکسن‎ها تاکنون آشکار نشده است. ازاین‌رو جسارت و بی‌پروایی اجتماعی در تزریق واکسن‎هایی که تاکنون عوارض خود را آشکار نکرده‎اند، می‎تواند جامعه را از فضایی با خطر قابل تخمین به پرتگاهی با خطر غیرقابل تخمین سوق دهد که در ادبیات مدیریت ریسک به آن نااطمینانی گفته می‎شود؛ بنابراین پیشنهاد شده است که جمعیت جامعه به ترتیب ضرورت و نیاز سطح‎بندی شوند و برای هر سطح اقدام مقتضی صورت گیرد و عموم جامعه نیز تا رسیدن به واکسن مطمئن مورد آزمون‌وخطا قرار نگیرد.»

به نوشته این مرکز، در حال حاضر چهار الگوی اصلی در ساخت واکسن کرونا در جهان شامل تولید واکسن بر پایه‌ ویروس کامل، تولید واکسن بر پایه پروتئین، تولید واکسن بر پایه ناقل ویروسی و تولید واکسن بر پایه اسید نوکلوئیک (DNA/RNA) وجود دارد. البته در مورد دو روش اول یعنی «تولید واکسن بر پایه ویروس کامل» و «تولید واکسن بر پایه پروتئین» نگرانی در خصوص عوارض جانبی آنها وجود ندارد زیرا این روش‌ها تجربه شده و رایج‌تر هستند. در خصوص «تولید واکسن به روش ناقل ویروسی» نیز از نظر بروز عوارض جانبی نگرانی جدی وجود ندارد، اما هنوز در جمعیت گسترده مورد استفاده قرار نگرفته است، ولی روش چهارم یعنی «تولید واکسن بر پایه اسیدنوکلوئیک (DNA/RNA)» به لحاظ فناوری جدیدتر از مابقی روش‌ها است و از این جهت ممکن است دارای عوارض ناشناخته باشد و به همین دلیل نگرانی‌هایی در مورد آن وجود دارد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید می‌کند: «در تاریخ معاصر موارد فراوانی از داروها و واکسن‌ها بوده که پس از ورود به بازار و استفاده در جمعیت گسترده، عوارض جبران‌ناپذیری را از خود نشان داده‎اند. «تالیدوماید» یکی از تراژدی‌های غم‎بار بشر است که به‌دلیل سهل‌انگاری در مطالعات ایمنی دارو به وقوع پیوسته است. این دارو که تاییدیه‌های لازم جهت درمان تهوع صبحگاهی مادران باردار را گرفته بود و توسط پزشکان تجویز می‌شد، موجب تولد نوزادانی شد که دچار نقص در رشد دست ‌و پا شده بودند؛ بنابراین با توجه به اینکه واکسن‌ها هنوز ایمنی خود را در جمعیت‌های گسترده و در بلندمدت اثبات نکرده‌اند ‌باید نسبت به استفاده عمومی از این واکسن‌ها با احتیاط کافی اقدام کرد. البته واکسن‌های mRNA نیز به‌دلیل اینکه اولین بار است که در انسان استفاده می‌شوند حساسیت‌های بیشتری را می‌طلبند.»

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بر این نکته تاکید دارد که در تهیه واکسن‎ها به عوامل متعددی ازجمله سوابق شرکت‎های تولیدکننده توجه شود. به نوشته این مرکز، در بین واکسن‌های تولیدشده برای پیشگیری از کرونا، واکسن‌ شرکت‌های فایزر و مدرنا بر پایه الگوی mRNA ساخته شده‌اند و ازآنجاکه سابقه مصرف در انسان‌ نداشته‌اند، نگرانی‌هایی بابت عوارض بلندمدت آنها در بدن انسان مطرح است. به‌علاوه واکسن فایزر نیاز به نگهداری در دماهای منفی هفتاد درجه دارد که همین امر موجب می‌شود تا استفاده و حمل‌ونقل آن توسط بسیاری از کشورها با محدودیت مواجه شود.»

این گزارش اضافه می‌کند: «برآوردها نشان می‎دهد که در نیمه اول سال ۲۰۲۱ همه شرکت‌های تولیدکننده واکسن کرونا با الگوهای مختلف حدود ۱۹ میلیارد دوز واکسن کرونا در دنیا تولید خواهند کرد؛ بنابراین تا چند ماه آینده واکسن‌های متنوعی در بازار به وفور یافت خواهد شد، اما مسئله این است که کدام یک از این واکسن‌ها ایمن‌تر و دارای اثربخشی بهتری هستند و تزریق گسترده آن ریسک کمتری خواهد داشت؟ که پاسخ به این سوال مستلزم گذر زمان و بررسی دقیق ابعاد علمی، سیاسی و تاریخی موضوع و نیز سابقه کشور و شرکت سازنده در موقعیت‌های مشابه است.» بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شرکت‌های داروسازی چندملیتی سوابق فراوانی در تخلفات دارویی دارند که بر اساس اطلاعات وب‌سایت رسمی وزارت دادگستری آمریکا، شرکت داروسازی «فایزر» در سابقه خود بیشترین جریمه به علت تخلفات دارویی را به نام خود ثبت کرده است. به‌گونه‌ای که برای این شرکت در سیستم قضایی ایالات‌متحده تاکنون ۷۴ مورد محکومیت قطعی بابت «به خطر انداختن سلامت جامعه»، «پنهان‌کاری در اثربخشی محصولات» و «فریبکاری» ثبت شده است. همچنین شرکت فایزر از سال ۲۰۰۰ میلادی تاکنون با بیش از چهار میلیارد و۷۱۲ میلیون دلار جریمه روبه‌رو شده است.»

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: «شرکت آسترازنکا که شرکتی انگلیسی است نیز تخلفات متعددی در پرونده کاری خود دارد و از سال ۲۰۰۰ تاکنون ۲۱ مورد تخلف دارویی برای این شرکت ثبت شده که مجموع جریمه‌های آن از این بابت به بیش از یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون دلار می‌رسد. همچنین یکی از جنجالی‌ترین رویدادهای حوزه سلامت دنیا در چند سال اخیر به ماجرای ورود خون‌های آلوده به ویروس ایدز از کشور فرانسه به سایر کشورها ازجمله ایران برمی‌گردد. در این پرونده «انستیتو مریو» فرانسه فاکتورهای انعقادی آلوده را که برای درمان بیماران هموفیلی کاربرد دارد تولید و به کشورهای دیگر صادر می‌کرد. مطابق آمار، قربانیان این فرآورده‌های خونی آلوده به ویروس ایدز در ایران حدود ۲۵۰ نفر بودند که بیش از بیماری هموفیلی رنج می‌بردند. البته دولت فرانسه به دلیل فروش این داروهای آلوده و خسارتی که به شهروندان ایرانی زده بود هرگز به ایران غرامتی پرداخت نکرد. به‌علاوه آمریکا با ایجاد موانع مالی بارها از ورود اقلام پزشکی و دارویی ضروری به ایران جلوگیری کرده و دسترسی مردم به دارو و تجهیزات پزشکی را دچار مشکل کرده است.»

در ادامه این گزارش وضعیت واکسن‌های در حال ساخت ایران مورد بررسی قرار گرفته و عنوان شده است: «در مورد واکسن‌های ایرانی تاکنون دو واکسن به مرحله مطالعات انسانی رسیده‌اند که یکی از آنها واکسن شرکت شفافارمد تحت نظارت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و دیگری واکسن انستیتو پاستور ایران که با همکاری کشور کوبا درحال‌توسعه است و چنانچه در تولید این واکسن بر اساس مفاد قرارداد عمل شده و طرف ایرانی بتواند در تولید و توسعه آن نقش نظارتی داشته باشد این نقش به‌خوبی ایفا خواهد شد. البته با توجه به اینکه طرف ایرانی در توسعه و تولید آن نقش نظارتی دارد می‌تواند واکسن قابل‌اعتمادتر باشد. ضمن اینکه ایران و کوبا بیش از دو دهه است که سابقه همکاری در بیوتکنولوژی و پزشکی دارند و به‌عنوان‌مثال تولید واکسن هپاتیت B در ایران محصول همین همکاری مشترک است.»

بخش پایانی این گزارش تصریح می‌کند: «راهبرد موثر برای خرید یا ساخت واکسن در ایران این است که تا عوارض ناشی از تزریق واکسن‌ها و مقایسه بین آنها به‌طور کامل مشخص نشود، تزریق عمومی هیچ نوع واکسنی در دستور کار قرار نگیرد. همچنین واکسن‌های طراحی شده بر پایه mRNA به‌ دلیل بالا بودن قیمت آنها نسبت به سایر واکسن‌ها، جدید بودن تکنولوژی و ناشناخته بودن عوارض بلندمدت آنها و نگهداری در دمای منفی بیست تا منفی هفتاد درجه و مشکلات حمل‌ونقل نمی‌توانند برای تجویز عمومی پیشنهاد شوند. علاوه بر این با توجه به تخلفات گسترده شرکت‌های فایزر، آسترازنکا و انستیتو مریو فرانسه در ارسال خون‌های آلوده و نیز مشخص نبودن عوارض بلندمدت ناشی از واکسن‌ها، استفاده از واکسن کشورهایی که سابقه تخلف و عدم پاسخگویی داشته‌اند در سطح عمومی و حتی خرد، عقلایی به نظر نمی‌رسد.»